شهرهای هوشمند و تحقق عدالت اجتماعی

شهرهای هوشمند را عمدتا با نوآوری‌های جالب و زرق و برق تکنولوژی‌های نوین می‌شناسیم، اما واقعیت این است که ورای این زرق‌و‌برق و تکنولوژی بازی تغییر پارادایم مدیریت شهری به نفع اقشار ضعیف شهری نیز اتفاق می‌افتد. شاید در نگاه اول، چنین ادعایی دور از ذهن به نظر برسد، اما واقعیت این است که با بررسی روند نفوذ فناوری در جوامع به این نتیجه می‌رسیم که هرجا فناوری پا گذاشته است، تغییر به نفع ملیت رخ داده است.
واضح‌ترین شاهد این مدعا ظهور شبکه‌های اجتماعی است که از زمان فراگیرشدن کمک کرده است افرادی که در حالت عادی هیچ‌گاه صدایشان شنیده نمی‌شد تبدیل به بازیگران مهمی در روابط اجتماعی سیاسی فرهنگی اقتصادی و... شوند. درواقع فناوری اطلاعات دارای خاصیت‌هایی به شرح زیر است که به تحقق این مدعا کمک می‌کند:
1- آگاهی‌بخشی: شاید بتوان گفت اولین تأثیر فراگیرشدن فناوری اطلاعات و بهره‌مندی عمومی از آن، آگاه‌شدن عمومی جامعه از روندها و نظریات مختلف و به‌طورکلی آگاه‌شدن بیشتر جامعه است. میزان آگاهی عمومی جامعه کنونی با جامعه ۳۰سال پیش قابل مقایسه نیست و این‌ها به لطف فناوری اطلاعات بوده است.
2- شفافیت: از ویژگی‌های ذاتی فناوری اطلاعات، شفافیت‌بخشی است. با استفاده از فناوری اطلاعات بسیاری از اسناد و مدارک و اطلاعاتی که تا قبل از این، در نهان‌خانه‌های ادارات و دوایر دولتی پنهان بودند، به‌صورت علنی و عمومی در‌دسترس قرار گرفته‌اند و با‌توجه‌به قابلیت تکنولوژیک فناوری اطلاعات، درخواست شفاف‌سازی حداکثری تبدیل به مطالبه عمومی هم شده است.
3- دادن تریبون به همه افراد: در‌حالی‌که تا قبل از ظهور فناوری اطلاعات، تریبون‌ها در‌‌دسترس افراد و اقشار خاصی بوده است، پس‌از رواج فناوری اطلاعات، تریبون در‌اختیار همه افراد به‌صورت بالقوه قرار دارد و افراد با اندک تلاشی، می‌توانند صدای خود را به گوش همگان برسانند. بسیاری از کسانی که هم‌اکنون به‌عنوان افراد اثرگذار و اینفلوئنسر شناخته می‌شوند، اگر 30‌سال پیش بودند، هیچ شانسی برای تأثیرگذاری و رساندن پیام خود به مخاطبان نداشتند.
4- مشارکت عمومی: فناوری اطلاعات این امکان را فراهم کرده است که عموم مردم بتوانند در مسائل روز و تصمیم‌گیری‌ها مشارکت کنند. این مشارکت می‌تواند از ارائه پیشنهاد و نظر در شبکه‌های اجتماعی شروع شود و تا ارائه طرح و پیشنهاد در پنل‌های تخصصی تصمیم‌گیری شهری ادامه پیدا کند. در‌واقع با استفاده از ابزارهای شهر هوشمند از‌قبیل حکمروایی هوشمند و ایجاد پنل‌های شهروندی و پنل‌های تخصصی شهری، مشارکت مردمی به‌شدت آسان می‌شود و در‌نتیجه شاهد افزایش مشارکت عمومی خواهیم بود.
5- قدرت‌بخشیدن به توده‌های مردمی: بسیاری از تحولاتی که هم‌اکنون در سطح جامعه رقم می‌خورد ناشی از مطالبه عمومی از‌طریق فضای مجازی است. چه بسیار عزل و نصب‌ها و محاکمه‌ها و... که به‌دلیل فراگیر‌شدن مطالبه مردمی در فضای مجازی شکل گرفته است. در‌واقع فضای مجازی و سامانه‌های شفاف هوشمند کمک کرده‌اند توده‌های مردمی که تا قبل از این، چندان مجالی برای عرض‌اندام نداشتند، به‌عنوان بازیگری قوی در مطالبات عمومی ظاهر شوند. در فضای شهری نیز این مطالبه عمومی می‌تواند از درخواست‌های مردمی برای انجام عملیات عمرانی در یک منطقه باشد تا عزل و نصب مدیران شهری.
6- تصویر‌سازی و غنی‌سازی واقعیت‌ها: فضای مجازی و فناوری اطلاعات، این امکان را در‌اختیار گذاشته است که از واقعیت‌های جامعه، تصویر‌های ملموس و عینی در‌قالب فیلم و عکس تهیه و به‌صورت گسترده منتشر شود. قطعا اثرگذاری تصاویر و فیلم‌ها از نوشته‌ها بسیار بیشتر است و منجر به اقدامات عملی مؤثرتر می‌شود. شهرداری‌ها در شهرهای هوشمند از این قابلیت استفاده می‌کنند تا مردم مشکلات شهری را به‌صورت فیلم و عکس برای مدیریت شهری ارسال کنند و مدیریت شهری پس‌از رفع مشکلات، گزارش‌هایی را نیز به‌صورت تصویری ارائه کند.
7- ثبت حافظه تاریخی: از دیگر ویژگی‌های فناوری اطلاعات، ثبت و ضبط موارد و اظهارات و اقدامات و... است تا بعدا در‌صورت لزوم بتوان از آن استفاده کرد. در دنیایی که همه چیز ثبت و ضبط شده و امکان دسترسی به آن به‌راحتی فراهم است، حرف‌ها و اقدامات باید خیلی حساب‌شده‌تر باشد؛ چون به‌راحتی مغایرت آن‌ها اثبات می‌شود.
البته مزایای فضای مجازی و فناوری اطلاعات و شهرهای هوشمند خیلی بیشتر از موارد فوق است و در اینجا به گزینه‌های اصلی آن اشاره شد. هم‌اکنون به‌دنبال موضوع شهر هوشمند، مباحثی از قبیل شفافیت حداکثری، مطالبه‌گری، ارسال مشکلات شهر به‌صورت تصویری و درخواست رفع آن‌ها، پنل‌های رأی‌گیری مردمی و مشارکت مردم در تصمیم‌گیری‌های شهری و مواردی دیگر اتفاق افتاده است؛ برآیند همه این حرکت‌ها این است که قدرت و تصمیم‌گیری از رأس هرم مدیریت شهری به‌سمت پایین و توده‌های مردمی درحال جابه‌جایی است و بنابراین یکی از مؤثرترین راهکارهای تحقق شعارهای مردمی و عدالت‌محور
به شمار می‌آید.