گفتگو‌ با پرستارانی که تلفنی از بیماران مزمن مراقبت می‌کنند | پرستاری از پشت خط

محدثه شوشتری | شهرآرانیوز؛ بیمار جوانی که از جراحی سخت قلب جان سالم به در برده بود، با یک حرکت اشتباه بدنی، روز بعد از ترخیص از بیمارستان جان باخت. چراغ زندگی بیماری دیگر با خوردن اشتباهی داروهایش چند ساعت بعد از ترخیص از بیمارستان، خاموش شد. بیمار دیگری که نتوانسته بود دستگاه اکسیژنش را درست تنظیم کند، با یک اشتباه ساده، همان روز بعد از ترخیص از بیمارستان جان داد و...

چه جان دادن‌هایی که مشابه همین چند نمونه، به دنبال آگاهی نداشتن و نبود مراقبت تخصصی بعد از ترخیص از بیمارستان‌ها رخ می‌دهد؛ به ویژه برای بیماران مزمن قلبی و مغزی که شاید اگر این بیماران، پرستارانی در خانه داشتند، یا پرستارانی از راه دور و تلفنی و هر راه ارتباطی دیگر، مراقبشان بودند، پرونده زندگی آن‌ها با یک اشتباه ساده بسته نمی‌شد. تجربه این مرگ‌ها که تعدادشان کم نیست و بار‌ها برای بیماران مزمن بعد از ترخیص از بیمارستان اتفاق افتاده، بخش درمان را مجاب به اجرای طرح «پرستارپیگیر» کرده است؛ طرحی که مشابه آن سال هاست در خیلی از کشور‌هایی که سیستم درمانی کامل‌تر و بهتر از ما دارند، اجرا شده و این‌گونه نبوده که بیماری که عمل سخت قلب یا مغز و... را پشت سر گذاشته است، بعد از ترخیص از بیمارستان و درحالی که هنوز دوره درمانش کامل نشده، به حال خود رها شود. حالا هر چند دیرهنگام، اما طرح «پرستار پیگیر» در گیرودار کرونا آغاز شده است تا به بیماران بعد از ترخیص از بیمارستان برای جنگیدن با بیماری و زنده ماندن کمک کند.

طرح جدید برای مراقبت بعد از بیمارستان

اسمی که برای این طرح جدید که هدف از آن، مراقبت از بیماران بعد از ترخیص از بیمارستان است گذاشته اند، به خودی خود نوع این خدمت درمانی را آشکار می‌کند؛ «پرستار پیگیر». این طرح همچنان که از اسمش پیداست در بخشنامه‌ای اجرایی از سوی وزارت بهداشت در گام اول برای بیماران مزمن ازجمله بیماران قلبی، مغزی و انسداد ریه آغاز شده است.

اهمیت جان بیمار، کاهش تعداد موارد بستری مجدد و مراجعات به اورژانس و همچنین افزایش رضایت بیماران و خانواده‌های آن ها، ازجمله اهدافی است که وزارت بهداشت درراستای آن، طرح پرستار پیگیر را اجرایی می‌کند.
پای صحبت چند پرستار پیگیر نشسته ایم که در این طرح نوپا، کارشان مراقبت از بیماران بعد از ترخیص از بیمارستان است.

زهرا کریمی یکی از پرستاران مشغول به کار در بیمارستان‌های تحت پوشش دانشگاه علوم پزشکی مشهد است. به این سؤال خبرنگار ما که «پرستارپیگیر» کیست و اینکه این عنوان تشریفاتی و نمادین است یا اینکه واقعا کارایی دارد، این طور پاسخ می‌دهد: پرستار پیگیر درواقع پرستاری خارج از بیمارستان است. بیمار فقط در طول بستری بیمار محسوب نمی‌شود، بلکه تا زمان بهبودی در خارج از بیمارستان نیز بیمار است و نیاز به پرستاری دارد. برخی از علائم بیمار در دوران پس از ترخیص را شاید اطرافیان به حساب علائم طبیعی بیماری بگذارند و متوجه خطر نشوند؛ در صورتی که اگر مراقبت هرچند از راه دور و چکاپ تلفنی بیمار انجام شود، جلو بسیاری از خطرات احتمالی گرفته می‌شود.

پرستار پیگیر با دادن آموزش‌های روزانه به بیمار یا همراهان بیمار، رصد تغییر علائم بیمار و ارائه اطلاعات لازم برای مراقبت، به بهبودی بیمار و رفع خطرات احتمالی کمک می‌کند. اگر این فرایند به درستی انجام شود، نه تنها پرستار پیگیر یک طرح تشریفاتی نیست، بلکه موجب رضایت بیماران و همچنین موجب تسهیل کار کادر درمان نیز خواهد بود؛ زیرا از بستری‌های دوباره بیمار، مراجعات اورژانسی، معاینات و چکاپ‌های دوباره بیمارستانی که به علت ناآگاهی بیماران و اتفاقات ناگوار رخ می‌دهد، جلوگیری می‌کند.

پرستاری فقط بر بالین نیست

مرادی، دیگر پرستار جوان بیمارستان قائم (عج)، صحبت درباره طرح پرستار پیگیر را با بیان تجربه‌ای تلخ از یک بیمار شروع می‌کند؛ نوجوانی که مشکل انسداد ریه داشت و باوجود بهبودی نسبی و ترخیص از بیمارستان، به دلیل اشتباه در نحوه اکسیژن رسانی جانش را از دست داد. مرادی می‌گوید: اگر به بیمار یا همراهان بیمار بعد از ترخیص از بیمارستان توضیح داده می‌شد که چطور باید از دارو یا دیگر تجهیزات دارویی استفاده کرد، شاید این اتفاق رخ نمی‌داد. کار پرستار پیگیر، همین است.

به بیمار یا همراه بیمار زنگ می‌زند، علائم او را می‌پرسد، به سؤال هایشان پاسخ می‌دهد. به نوعی وضعیت بیمار را مدام بررسی و همه این موارد را در پرونده بیمار یادداشت می‌کند. اگر نیاز به معاینه پزشک بود، اعلام می‌کند تا بیمار از خطرات احتمالی و حملات احتمالی بعدی بیماری درامان بماند.
به گفته مرادی، پرستاری فقط رفتن بر بالین بیمار نیست؛ گاهی یک جمله و یک کلمه از راه دور، جانی را نجات می‌دهد.

پرستاری از بیمار، آن طرف خط

فائزه صفایی دیگر پرستار مشهدی است که تجربه پرستار پیگیر را درکنار پرستاری عادی از بیماران دارد. او سؤالمان را درباره اینکه پرستار پیگیر یا پرستاری تلفنی نباید کار سختی باشد، با انتقاد از این نوع نگاه، پاسخ می‌دهد و می‌گوید: جان بیمار همیشه در یک طرف ترازو اهمیت دارد و طرف دیگر انجام وظیفه پزشک یا پرستاری است که با بیمار در ارتباط است. اگر جان بیمار با تجویز پزشک یا پرستار به خطر بیفتد، دیگر این طرف خط یا آن طرف خط فرقی نمی‌کند، مسئولیت ما سر جای خودش است. بار‌ها پیش آمده که برای بیمار مزمن قلبی، پشت تلفن مشاره یا آموزشی داده ایم، نحوه مصرف داروهایش را گفته ایم، یا نحوه حرکت بدنی و... را بیان کرده ایم.

در هر کدام از این موارد با وجود اشتباه همراهان بیمار یا خود بیمار، اولین چیزی که خانواده بیمار می‌گویند، این است که فلان پرستار گفت این کار را انجام بدهیم؛ بنابراین پرستاری از بیمار حتی آن طرف خط هم حساسیت و سختی و مسئولیت خودش را دارد و اگر بگوییم پرستارِ پیگیر کاری نمی‌کند، کم لطفی و بی انصافی در حق پرستار است.

اجرای طرح ۴ مرحله‌ای «پرستار پیگیر»

درباره طرح پرستار پیگیر با مدیر پرستاری دانشگاه علوم پزشکی مشهد نیز گفتگو می‌کنیم. امیررضا صالح مقدم درباره این طرح به خبرنگار ما چنین توضیح می‌دهد: دوره انتقال بیمار از بیمارستان به خانه و خدمات مراقبتی پس از آن، نیازمند خدمات پرستاری است که این ضرورت را با طرح پرستار پیگیر می‌توانیم پاسخ گو باشیم. در همین راستا، طرح پرستار پیگیر از تیر۱۳۹۹ و پس از ابلاغ بخشنامه مربوط به آن از معاونت پرستاری وزارت بهداشت، برای پیگیری بیماران مبتلا به
شایع‌ترین بیماری‌های مزمن و غیرواگیر که بیشترین اشغال تخت‌های بیمارستانی را به خود اختصاص داده اند، ابتدا به صورت آزمایشی و سپس به صورت دستور العملی آغاز شد.

وی در پاسخ به این سؤال که برای کدام دسته از بیماران در دانشگاه علوم پزشکی خدمات پرستار پیگیر ارائه می‌شود، می‌گوید: در بخشنامه وزارت بهداشت در گام اول طرح پرستار پیگیر برای بیماری‌های مزمن نظیر بیماران قلب و مغز در نظر گرفته شده است. البته این طرح ازآنجاکه موجب رضایت بیماران می‌شود و مزیت‌های فراوانی برای کادر درمان و بخش‌های درمانی نیز دارد، برای دیگر گروه‌های بیماران هم نیز می‌تواند اجرا شود.

به گفته مدیر پرستاری دانشگاه علوم پزشکی مشهد، این طرح دارای چهار مرحله، شامل بررسی و ارزیابی بیمار و خانواده، طراحی برنامه پیگیری بیمار پس از ترخیص، ارائه خدمات و مراقبت‌های لازم ازجمله آموزش به بیمار و خانواده، ارائه خدمات ارجاع، پیگیری و درنهایت، ارزشیابی است.
وی در پاسخ به این پرسش که چه تعداد بیمار تاکنون خدمات پرستار پیگیر دریافت کرده اند و اینکه چقدر از زمان کاری پرستاران برای این طرح اختصاص یافته است، می‌گوید: با توجه به اینکه هنوز طرح پرستار پیگیر، طرح نوپایی است، نتیجه آن را باید در ارزشیابی‌های سالیانه مشاهده کرد.

صالح مقدم، آموزش به بیمار و خانواده بیمار را یک حلقه مهم از زنجیره درمان و مراقبت می‌داند که نقش مهمی در توانمندسازی آنان برای مواجهه مؤثر با تغییرات ایجادشده ناشی از بیماری دارد؛ زیرا نتایج تحقیقات و تجربه متخصصان نیز نشان می‌دهد یکی از دلایل مهم بستری مجدد بیماران در بخش‌های درمانی، بی اطلاعی و رعایت نکردن رژیم دارویی، غذایی و انجام فعالیت‌های غیرمجاز پس از ترخیص از بیمارستان است.

وی تأکید می‌کند که بیمارستان‌های زیر پوشش دانشگاه علوم پزشکی مشهد اقدام به پیگیری بیماران ترخیص شده از بیمارستان می‌کنند؛ به ویژه پس از شیوع ویروس کرونا، وضعیت اکثر بیماران مبتلا به کرونا بعد از ترخیص از بیمارستان، ازسوی کارشناسان کلینیک‌های پرستاری آموزش سلامت بررسی شده است.