استیون‌ واینبرگ، مردی که جهان را تغییر داد و رفت

فاطمه آصفی | شهرآرانیوز - شنبه یکم مرداد، یعنی شروع همین ماه بود که فیزیک‌دانان خبر مرگ مردی را با عناوین «دانشمند برجسته عصر ما»، «سخنگوی برجسته جهان‌بینی علمی»، «بهترین فیزیک‌دانی که داشتیم» و «بهترین متفکر» منتشر کردند. آن‌ها از «استیون‌ واینبرگ» ۸۸ ساله می‌گفتند که در نیمه دوم قرن بیستم، یکی از مهم‌ترین رهبران فکری در فیزیک بود و در ۲ دهه اول قرن بیست‌ویکم، همچنان به‌عنوان یک صدای برجسته، پیشگام و معلم فعال باقی ماند و حالا خبر مرگ او جامعه علمی و به‌ویژه فیزیک‌دانان را بسیار متأثر کرد.

 

واینبرگ از معماران فیزیک جدید بود که در سال ۱۹۷۹ به‌همراه «عبدالسلام» و «شلدون لی گلاشو»، جایزه نوبل فیزیک را به‌خاطر وحدت‌دادن نیروی الکترومغناطیسی با نیروی هسته‌ای ضعیف که به نیروی الکتریکی ضعیف معروف شد (کهربایی ضعیف) دریافت کرد. او در مارس ۲۰۲۱ نیز جایزه ۳ میلیون‌دلاری «پیشگامان علم در فیزیک بنیادی» را به‌پاس رهبری مداوم در فیزیک بنیادی و تأثیر عمیق در فیزیک ذرات، گرانش و کیهان‌شناسی دریافت کرد. در فاصله بین این افتخارآفرینی‌های بزرگ و حتی پیش از آن، واینبرگ ده‌ها افتخار و جایزه دیگر از جمله جایزه ملی علم در آمریکا را کسب کرد.

 

واینبرگ در سال ۱۹۵۰ از دبیرستان علوم «برانکس» به‌همراه «شلدون گلاشو» که با هم جایزه نوبل را بردند، فارغ‌التحصیل شد و پس از آن در سال ۱۹۵۴ مدرک لیسانس خود را از دانشگاه «کورنل» دریافت کرد و در همان سال با همسرش لوئیز ازدواج کرد و در سال ۱۹۶۳ صاحب دختری به‌نام الیزابت شد. او پس از دریافت مدرک لیسانس، به مؤسسه نیلزبور در کپنهاگ رفت و تحصیلات تکمیلی خود را آغاز کرد. پس از یک سال، واینبرگ به دانشگاه پرینستون رفت و دکتری خود را در آنجا گرفت. او رساله دکتری خویش را با «سام‌تریمن» در سال ۱۹۵۷ میلادی در پرینستون درباره «برهم‌کنش‌های قوی در فرایند‌های فروپاشی» گرفت.

 

فاصله زمانی میان فارغ‌التحصیلی و دریافت مدرک دکتری برای واینبرگ زود گذشت. خود او در سخنرانی‌اش در سال ۲۰۰۳ در یکی از جلسات علمی دانشگاه «مک‌گیل» در این باره گفت: «وقتی کارشناسی فیزیک را تمام کردم، حدود هزار سال پیش [به‌طنز]، دنیای فیزیک در نظرم، چون اقیانوس وسیع و کاوش‌نشده‌ای می‌رسید که وادارم می‌کرد پیش از آغاز هرگونه کار پژوهشی، به‌خوبی آن را ترسیم و بررسی کنم؛ چگونه می‌توانستم بدون دانستن همه کار‌هایی که پیش‌تر انجام شده‌است، کاری انجام دهم؟ خوشبختانه، در سال اول تحصیلات تکمیلی، این شانس را داشتم که در دست فیزیک‌دانان خبره‌ای بیفتم که در برابر وسواس من اصرار داشتند که باید کار را آغاز کنم و در ادامه هرچه لازم است، فراگیرم. در کمال تعجب، متوجه شدم که این راه نتیجه می‌دهد و موفق شدم که خیلی زود دکتری فیزیک بگیرم. اگرچه هنگام دریافت آن تقریبا چیزی درباره فیزیک نمی‌دانستم، اما درس بزرگی فراگرفتم؛ اینکه هیچ‌کس همه‌چیز را نمی‌داند و شما هم مجبور نیستید همه‌چیز را بدانید!»

 

واینبرگ در بیش از ۶ دهه فعالیت علمی چشم‌گیر به دانشگاه کلمبیا، برکلی، هاروارد و ام‌آی‌تی رفت و در نهایت از سال ۱۹۸۲ حدود ۴۰ سال استاد دانشگاه تگزاس‌آستین بود. او کتاب‌های بسیار مهمی درباره نظریه میدان‌های کوانتومی، نسبیت عام و کیهان‌شناسی، مکانیک کوانتوم و اخترفیزیک نوشت. آخرین کتاب واینبرگ با عنوان «مبانی فیزیک مدرن» قرار است شهریور امسال چاپ شود.

 

به‌قول جمیل آریایی، مترجم کتاب «افکار سوم»، یکی از کتاب‌هایی که واینبرگ برای عامه مردم به‌نگارش درآورده است، استیون‌واینبرگ از جمله دانشمندانی بود که سعی کرد علم را در پشت دیوار‌های آهنین آن نگه ندارد؛ او هم علم را خوب می‌فهمید و هم سخنور خوبی بود و این ۲ ویژگی سبب شد مطالب مدرن علمی را به‌زبانی شیوا و ساده بنویسد. عامه‌فهم‌کردن علم روز کاری سترگ است و فقط از عهده عده معدودی برمی‌آید که یکی از آن‌ها استیون واینبرگ است.

 

علاوه بر «افکار سوم» که واینبرگ برای عامه مردم آن را به‌نگارش درآورد، کتاب‌های «تاریخ علم» و «۳ دقیقه اول؛ نمایی مدرن از پیدایش جهان» از مجموعه جستار‌های او برای خوانندگان عادی است که در آن هم از علم، هم از فلسفه و هم از تاریخ سخن می‌گوید. هرچند نوشته‌های واینبرگ، جنبه‌های فلسفی دارند و حتی او خود نیز مطالعاتی در زمینه فلسفه داشت، اما فلسفه را آفت علم می‌دانست که بهترین پادزهر در برابر آن، کسب اطلاع از تاریخ علم است. او حتی در کتاب «رؤیای یک نظریه نهایی» که در سال ۱۹۹۳ منتشر کرد، فصلی جداگانه با عنوان «علیه فلسفه» اختصاص داد و از مضرات هر نوع تفکر و بینش فلسفی که با علم آمیخته شود، نوشت.

 

در پایان باید گفت که کار واینبرگ در مدل استاندارد، یعنی نظریه اصلی فیزیک که شیوه رفتار ذرات زیراتمی را توصیف می‌کند، اساسی بود. او در طول زندگی خود به جست‌وجوی یک نظریه واحد برای اتحاد ۴ نیروی بنیادی طبیعت ادامه داد، درک ما را از جهان گسترده‌تر کرد و به‌قول جی‌هارتزل، رئیس دانشگاه تگزاس، «واینبرگ جهان را تغییر داد!»