شهادت مامور مبارزه با مواد مخدر در درگیری با قاچاقچیان مسلح در محور نهبندان - زاهدان (۱۶ مهر ۱۴۰۴) دستور رئیس‌جمهور برای اقدام فوری در زمینه کودکان بازمانده از تحصیل توضیحات قوه قضائیه درباره آخرین وضعیت پرونده کرسنت و حساب بانکی بابک زنجانی در مالزی سقوط مرگبار کارگر جوان از ساختمان در حال احداث مشهد (۱۶ مهر ۱۴۰۴) دستگیری ۲۵۹ معتاد و مواد فروش در مشهد در هفته فراجا (مهر ۱۴۰۴) لزوم ثبت‌نام دانش‌آموزان ایرانی فاقد مدارک هویتی در اسرع وقت وزیر آموزش و پرورش: امسال بیش از ۱۵۰ هزار کودک در مقطع ابتدایی از تحصیل جا ماندند (۱۶ مهر ۱۴۰۴) ترس‌های اجباری نتایج نهایی کنکور ۱۴۰۴ کی اعلام می‌شود؟ رئیس کمیسیون بانوان و خانواده شورای اسلامی شهر مشهد: مشهد باید در موضوعات گردشگری سلامت و فرهنگی، نقش ملی و منطقه‌ای ایفا کند آموزش کمک‌های اولیه به رانندگان باید در صدور گواهینامه الزامی شود ۱۰ درصد ایرانیان کالری لازم را دریافت نمی‌کنند دارورسانی رایگان درب منزل بیماران‌ ام‌اس در سراسر کشور کاهش آمار تصادفات درون‌شهری در خراسان رضوی طی شش‌ماهه نخست ۱۴۰۴ ۷۰ تا ۸۰ درصد نوزادان کم‌وزن، با تغذیه مناسب به منحنی رشد طبیعی بازمی‌گردند اهدای اعضای جوان مرگ مغزی در مشهد به بیماران نیازمند زندگی دوباره بخشید (۱۶ مهر ۱۴۰۴) صدور هشدار سطح زرد هواشناسی در خراسان رضوی در پی پیش‌بینی کاهش کیفیت هوا در مشهد (۱۶ مهر ۱۴۰۴) هدف‌گذاری جذب ۵ میلیون گردشگر از عراق | آرامگاه شمس در مهر ۱۴۰۵ بهره‌برداری می‌شود آتش به دامنه دماوند افتاد | نابودی ۸ هکتار پوشش گیاهی به دلیل سهل‌انگاری گردشگران رئیس جدید دانشگاه آزاد اسلامی: فعالیت دانشگاه آزاد بدون هیچ وقفه‌ای ادامه می‌یابد از شیر مادر تا صبحانه مدرسه، مسیر سلامت کودکان ایرانی درباره تربیت فرزندانی قوی اما خسته که نقاب قدرت بر چهره دارند | قوی، اما ترک خورده برگزاری رویداد بین‌المللی خاطره‌نویسی با هدف زنده‌نگه‌داشتن یاد شهدای جنگ ۱۲ روزه + شرایط شرکت در رویداد کمبود بیش از ۸ هزار محیط‌بان در کشور احیای دریاچه ارومیه با جدیت در حال پیگیری است صدور کیفرخواست برای سرنشینان کشتی قاچاق سوخت در هرمزگان | سرنشینان، اتباع ۴ کشور خارجی بودند سالانه حدود ۱۰۰ هزار شکایت در سامانه ۱۳۶ ثبت می‌شود گروگان‌گیری کارشناسان اورژانس توسط همراهان بیمار در ساوه | دلیل درگیری و ضرب‌وشتم چه بود؟ پیگیری خسارات جنگ ۱۲ روزه در مراجع قضایی ایران و خارج از کشور
سرخط خبرها

افول ابرشهر نیشابور، چرا و چگونه؟

  • کد خبر: ۸۸۹۶۹
  • ۰۱ آذر ۱۴۰۰ - ۱۲:۴۷
افول ابرشهر نیشابور، چرا و چگونه؟
سینا صابری - نویسنده و پژوهشگر تاریخ

هرگاه به مطالعه تاریخ شهر‌های بزرگ گذشته می‌پردازیم و احوال مردمان آن سامان را بررسی می‌کنیم، آن که اهل عبرت است، از سرگذشت پیشینیان عبرت می‌گیرد تا بشود مصداق آیه «در زمین سیر کنید و بنگرید عاقبت کسانی که قبل از شما بودند، چگونه بود.» و آن که عاشق تاریخ است، در گوشه‌وکنار آثار باقی‌مانده، خود را غرق در گذشته‌های دور می‌کند و به‌نوعی، خود را از خوان گسترده تاریخ، متنعم می‌سازد و درنهایت، هرکسی به‌شکلی در دنیای آن‌ها قرار می‌گیرد و در این بین با حوادثی رو‌به‌رو می‌شویم که بعضا با اندوه فراوان همراه خواهد شد؛ حوادثی نظیر آنچه سبب‌ساز افول نیشابور بزرگ شد؛ شهری که در زمان حیات خود، شاهد پرورش دانشمندان متعدد از علوم گوناگون بود و به‌عنوان قطبی عظیم از اقتصاد، علم و فرهنگ که در نقطه‌ای از جغرافیای ایران وجود داشت، به حیات خود ادامه می‌داد.

این ناحیه را پس از آنکه بین سال‌های‌۲۲ تا ۲۹‌هجری قمری به دست مسلمانان فتح شد، «ابرشهر»، «ایران‌شهر» و «اُم‌البلاد خراسان» نامیده‌اند که همه این‌ها حکایت از اهمیت و عظمت این شهر نزد ایرانیان و مسلمانان داشته است.

اگرچه این بلاد رویایی در دامان خود، شکوه و عظمت را به بار رسانده است، گویا در سرنوشت آن حتمی شده بوده تا به شکل دیگری تبدیل شود و دوران طلایی ابرشهر نیشابور با عواملی همچون زلزله‌های ویرانگر، حمله غُزها، نزاع پیروان مذاهب دینی و حمله مغول، روز‌به‌روز به افول و سقوط خود نزدیک‌تر شود.

به‌حسب آنچه در حاشیه نسخه‌ای از «تاریخ یمینی» عنوان شده است، در نیشابور ۱۸‌بار زلزله‌های ویرانگر رخ داده است، اما به‌سبب اینکه اطلاعات دقیقی از آن‌ها دردسترس نیست و زمان مشخصی را نمی‌توان درباره وقوع آن‌ها ذکر کرد، تنها به مواردی که با قطعیت بیشتری در کلام مورخین یاد شده است، اشاره خواهیم کرد که عبارت‌اند از: زلزله سال ۲۴۲‌هجری‌قمری که در گزارش «یعقوبی» به آن اشاره شده است؛ خبر زلزله سال ۵۴۰‌هجری قمری در گفته «مستوفی»؛ اخباری که از وقوع زلزله در سال ۶۰۵ هجری‌قمری بیان کرده که برخی روستا‌ها به یک‌باره تخریب شدند و جمعیتی بین ۲ تا ۱۰‌هزار نفر را به کام مرگ فرو‌برده است.

از این مناطق تخریب‌شده به شادیاخ اشاره کرده‌اند که به‌شکل کامل ویران و پس از مدتی مجددا بازسازی و احیا شده، ولی بار دیگر در ۶۶۹ هجری‌قمری با زلزله‌ای سهمگین، نیست و نابود شده و بر خاک خود افتاده است.

از دیگر وقایعی که در انحطاط این ابر‌شهر نقش داشته است، حمله ویرانگر ترک‌های غُز در سال ۵۴۸ هجری‌قمری و زمان سلطان‌سنجر بوده است که به شهادت تاریخ‌نگاران، در این حادثه، نیشابور در‌هم‌کوبیده و شهر به زمینی هموار تبدیل می‌شود. در این روزگار، کوچک و بزرگ شهر را می‌کُشند و شهر را آتش می‌زنند. ناگفته نماند که پس از آن نیز حداقل دو بار دیگر به این شهر حمله می‌شود که شرح هرکدام در تاریخ ثبت شده است.

برای نمونه «راوندی» که از مورخین قرن ششم است، درباره فجایع پیش‌آمده از این حملات می‌نویسد: «در نیشابور چندان خَلق را در مسجد کشتند که کشتگان درمیان خون ناپیدا شدند. پس از آن مسجد بزرگ مطرز را شبانه آتش زدند تا در پرتو نور آن، شهر را غارت کنند.» این وقایع، زمینه‌ساز گسست درونی نیشابور بزرگ می‌شود که ثمره آن را می‌توان در تخریب اماکن اطراف، درگیری و مهاجرت برخی از بزرگان آن دیار به سایرمناطق ایران مشاهده می‌کنیم.

اما درنهایت شاید مخرب‌ترین حادثه در تاریخ نیشابور را بتوان آنچه در سال‌۶۱۸ هجری‌قمری رخ داده است، دانست؛ یعنی آن تاریخی که مغول‌ها شهر را شعله‌ور می‌کنند. به گواهی تاریخ، پس از فراز‌و‌فرود‌های فراوان که میان مغول‌ها و سلطان‌محمد خوارزمشاه به وجود آمده بود، سپاهیان چنگیز به‌وسیله ادوات نظامی خود از نقاط متعددی، دیوار‌های شهر را تخریب می‌کنند و حدود ۱۰ هزار سرباز مغول تا صبح به خون‌ریزی می‌پردازند و شهر به‌شکلی درهم کوبیده می‌شود که اکثر مردم و حیوانات کشته و نیز مناظر، منازل، حصار‌ها با خاک یکی می‌شود. آنان در این حمله، هفت‌شبانه‌روز بر شهر آب می‌بندند، سپس در آن جو کاشته می‌شود.

سخن آخر اینکه فارغ از پژوهش‌های تاریخی و نتایج مترتب بر آن، که از مباحث نسبتا تخصصی شمرده می‌شود، آنچه از تاریخ نیشابور و سایر ابر‌شهر‌های جهان می‌تواند برای همه انسان‌ها به یادگار بماند، این است که هر میزان قدرت، ثروت و شکوه را برای خود و دیارمان فراهم کنیم، باز هر لحظه در خطر سقوط و افول قرار خواهیم داشت که به گفته صریح قرآن «هیچ گروهی از اجل خود پیشی نمی‌گیرد؛ و از آن عقب نخواهد افتاد.»

افول ابرشهر نیشابور، چرا و چگونه؟نگاره‌ای از کتاب «جامع التواریخ» مربوط به داستان بنیان‌نهادن کاخ شادیاخ در نیشابور

گزارش خطا
ارسال نظرات
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تائید توسط شهرآرانیوز در سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی توهین و افترا باشد منتشر نخواهد شد.
پربازدید
آخرین اخبار پربازدیدها چند رسانه ای عکس
{*Start Google Analytics Code*} <-- End Google Analytics Code -->