آینده رسانه‌ها در عصر ارتباطات

علیرضاوفایی‌نیا| رسانه یکی از موضوعاتی است که در عصر ارتباطات دچار تغییرات فراوانی شده و شکل و کارکرد آن نسبت‌به چند دهه پیش تفاوت‌های زیادی کرده است. قطعی اینترنت در یکی‌دو روز گذشته و شلوغ شدن دوباره دکه‌های مطبوعات، ما را بر آن داشت که درباره آینده رسانه‌ها در دنیایی که همه‌چیز آن درحال اینترنتی شدن است، با سعید ارکان‌زاده‌یزدی، دکتری علوم‌ارتباطات اجتماعی و استاد دانشگاه تهران، گفتگو کنیم که در ادامه می‌خوانید.

جناب ارکان‌زاده، آیا مطابق پیش‌بینی برخی افراد، رسانه‌های قدیمی در عصر جدید، کم‌کم از بین خواهند رفت؟
باید بین قالب و فرم خروجی یک رسانه با نهاد آن فرق گذاشت. تمام رسانه‌هایی که در داخل کشور یا در دیگر نقاط جهان درحال کار هستند، فارغ از اینکه در بستر چاپی منتشر می‌شوند یا آنلاین، نهاد رسانه‌ای به‌حساب می‌آیند، پس روزنامه‌ها را نمی‌توان فقط مجموعه‌ای از کاغذ‌های چاپ‌شده دانست، بلکه این رسانه‌ها از اجزای مختلفی مانند تحریریه، سازمان اداری، نیروی انسانی و برند تشکیل شده‌اند و مجموعه‌ای از قواعد و اصول روزنامه‌نگاری در آن‌ها رعایت می‌شود. مجموعه این‌ها نهادی را می‌سازد که ممکن است امروز خروجی آن بیشتر درقالب چاپی باشد. ممکن است در آینده استفاده از فناوری منجر به این شود که خروجی این نهاد در بستر دیگری مانند اینترنت بیشتر متمرکز شود، اما درنهایت آن رسانه باقی خواهد ماند. ممکن است استفاده از بستر‌های چاپی برای انتشار محتوا، در رسانه‌های آینده کمتر شود یا حتی از بین برود، ولی خود رسانه‌ها باقی خواهند ماند و جامعه هر روز بیشتر و بیشتر به نهاد‌های رسانه‌ای نیاز خواهد داشت.

در این سال‌ها شاهد فراگیر شدن رسانه‌های غیررسمی در فضای اینترنت هستیم. این مسئله چه تبعاتی می‌تواند داشته باشد؟
آسیب بزرگ شکل‌گیری رسانه‌های غیررسمی در فضای اینترنت، فعالیت خارج از قواعد و اصول روزنامه‌نگاری آن‌هاست. این جنس رسانه‌ها ممکن است به اخلاق حرفه‌ای روزنامه‌نگاری پایبند نباشند و به همین دلیل، خروجی آن‌ها نیز مطابق با استاندارد‌های حرفه‌ای رسانه نیست. رسانه‌های غیررسمی به‌راحتی می‌توانند به‌جای آگاه کردن افراد جامعه، آن‌ها را در راستای رسیدن به اهداف خود فریب دهند، اما در طرف مقابل، وجود این رسانه‌های غیررسمی ممکن است بتواند کمی استاندارد‌های آزادی بیان در رسانه را توسعه دهد. رسانه‌های رسمی ما مجبور به رقابت با رسانه‌های غیررسمی اینترنتی هستند. ازآنجایی‌که محدودیت در فضا‌های غیررسمی کمتر است، رسانه‌های رسمی هم ناچار هستند در این رقابت، تا جای ممکن فضا را باز و محدودیت‌های خود را در انتشار اطلاعات مختلف، کمتر کنند.

باتوجه‌به محدودیت‌های رسانه‌های رسمی کشور در انتشار بعضی اخبار، در رقابت با رسانه‌های غیررسمی اینترنتی برای جلب نظر و اعتماد مردم چه کاری می‌توانند انجام دهند؟
زمانی می‌توانیم اعتماد مخاطب را جلب کنیم که آنچه او می‌خواهد، تا حد توان برایش مهیا کنیم. در این میان، ممکن است دست رسانه‌های رسمی به‌حدی بسته باشد که حتی نتوانند درصدی از اخبار مدنظر مخاطب را پوشش دهند. در مقابله با این شرایط، رسانه‌های رسمی باید تلاش کنند که بتوانند به آزادی‌های بیشتری دست پیدا کنند، اما ماجرا این است که در این زمینه خیلی از مولفه‌ها و پارامتر‌ها دراختیار رسانه‌ها نیست و بیشتر نظام سیاسی بر تعیین آن‌ها نظارت دارد. در این مورد نظام سیاسی باید تصمیم بگیرد که خویشتن‌داری و ارتباط‌پذیری بیشتری از خود نشان دهد. درمجموع، هم خود رسانه‌های رسمی باید حرکت بیشتری به‌سمت محتوا‌های مدنظر مخاطب داشته باشند و هم عوامل بیرونی ناظر بر رسانه‌ها باید در این مسیر گام‌های سازنده بردارند. تا این فضا ایجاد نشود، نمی‌توان به افزایش اعتماد مخاطب به رسانه‌های رسمی کشور، خیلی امیدوار بود.

در شرایط فعلی کارکرد رسانه‌های رسمی به چه صورت باید باشد؟
آنچه باید وجود داشته باشد، این است که رسانه‌های جریان اصلی تلاش کنند تا به عینی‌ترین شکل ممکن، مسائل را منعکس کنند و تحلیل‌هایی بنویسند که بر خیر و منافع عمومی منطبق باشد، اما درواقع در فضای موجود، رسانه‌های رسمی ما نمی‌توانند کار خاصی انجام دهند؛ چون دست و پای این رسانه‌ها بسیار بسته است و این محدودیت‌ها مربوط‌به یک سال و دو سال گذشته نیست، بلکه چنددهه است که عوامل مختلفی دست‌به‌دست هم داده‌اند تا دامنه اطلاع‌رسانی و نشر اخبار رسانه‌های رسمی ما محدود و محدودتر شود. تا نتوانیم این دایره را وسیع‌تر کنیم، در مواقع حساس، کار چندانی از رسانه‌های حرفه‌ای ما برنخواهد آمد. این فضا به کاهش محبوبیت این رسانه‌ها دربین مردم خواهد انجامید و فضا را برای جولان رسانه‌های غیررسمی اینترنتی، بازتر خواهد کرد که درمجموع برای نظام سیاسی هم آسیب‌های مختلفی را به‌همراه خواهد داشت.
درواقع روزنامه‌نگاری در چنین بزنگاه‌هایی است که می‌تـــــواند تـاثـیرگذاری بیشتری داشته باشد و زمانی که رسانه‌های رسمی ما نتوانند در این شرایط کاری انجام دهند، فضــای کاری برای خود رسانه‌ها نیز کـمـــرنـگ خـواهـد شد.