فهیمه شهری | موسیقی از گذشته‌های بسیار دور با زندگی بشر عجین بوده و در نگاهی به تاریخ می‌بینیم که ابزار موسیقی در جشن‌ها و مراسم گوناگون کاربرد داشته است. در این میان تأثیر موسیقی بر تئاتر آنقدر زیاد است که می‌توان آن را زبان دوم تئاتر دانست چراکه با کمک موسیقی، احساس بازیگر، بهتر به مخاطب منتقل می‌شود. در این گفت‌وگو مهدی حسنی از شهروندان محله امامت که سال‌هاست به طور تخصصی آهنگسازی تئاتر را انجام می‌دهد به بیان مشکلات و ضعف‌های این عرصه می‌پردازد. او موسیقی را با عضویت در گروه‌های سرود مهدکودک و مدرسه آغاز کرده و اکنون ده‌ها دیپلم افتخار از جشنواره‌های مختلف دارد.
حسنی تاکنون آهنگسازی بیش از 500نمایش را برعهده داشته است. همچنین آهنگسازی برای 3مستند صدا و سیما، 12فیلم سینمایی بلند، 6تله تئاتر و 5اجرای بین‌المللی در ترکیه، اتریش، ترکمنستان، عراق و ارمنستان از دیگر فعالیت‌های اوست.
ارادت قلبی هنرمند؛ راز جاودانگی اثر
گرچه حسنی از گذشته به‌دلیل حضور در خانواده‌ای مذهبی، دغدغه‌های دینی داشته اما طی سال‌های اخیر، یکی از آرزوهایش این بوده است که بتواند موسیقی‌ای در شأن هشتمین خورشید ولایت بسازد. این عضو فعال بسیج هنرمندان استان معتقد است که جای خالی موسیقی‌های رضوی احساس می‌شود و همان‌طور که نمایش‌ها، نقاشی‌ها و داستان‌نویسی‌های رضوی داریم باید هنرمندان را فرابخوانیم تا موسیقی‌هایی در شأن بارگاه رضوی بسازند.
حسنی متولد 1348 درتربت حیدریه است و پس از پایان تحصیلات مقطع کارشناسی، به مشهد هجرت کرده و اکنون بزرگ‌ترین افتخارش را همسایگی با امام رضا(ع) می‌داند. او بعد از تأکید بر اینکه علاقه و تعصب خاصی به لهجه مردم استانش دارد، می‌گوید: «صلوات خاصه حضرت رضا(ع)، صدای پای زائران، بال کبوتران، زمزمه‌های زیر لب مردم با امام رضا(ع) و... می‌تواند الهام‌بخش موسیقی رضوی باشد اما درحال حاضر فقط سرودهای رضوی ساخته شده و جای خالی موسیقی رضوی احساس می‌شود.»
به گفته این آهنگساز موسیقی رضوی، نه‌تنها باید به دور از غنا باشد، بلکه لازم است شنونده را به معرفت و شناخت رضوی برساند.
او که انگار دلش به سوی حرم پرکشیده، ابیات «ای آستان قدس تو تنها پناه من، بر خاک باد پیش تو روی سیاه من/ می‌آید از درون ضریحت شمیم عشق، پیچیده در هوای حرم سوز و آه من» را با شور و اشتیاق می‌خواند و می‌گوید: «این ابیات و امثال آن، با وجود اینکه بارها و بارها در محافل مختلف خوانده شده، چون از احساس قلبی شاعر برخاسته باز هم اثرگذاری خود را دارد و هر بار دل شنوندگانش را به آستان حضرت رضا(ع) پیوند می‌دهد. ساخت آهنگ رضوی تأثیرگذار را هم کسی می‌تواند انجام دهد که دل در گنبد و بارگاه شمس‌الشموس داشته و در حریم آن چرخ زده باشد.»
به عقیده حسنی وقتی هنرمند ارادت قلبی پیدا کند، آنگاه می‌تواند اثری بسازد که مرزها را پشت سر بگذارد و مردم دورترین کشورها را متوجه حضرت رضا(ع) کند.
به گفته او موسیقی غنی شرقی ریشه در آیین‌های مذهبی دارد که در دوره‌های صفویه و قاجاریه به اوج خودش رسیده و موسیقی مذهبی را شکل داده است.
او معتقد است استادان بسیار خوبی در زمینه موسیقی مقامی و سنتی داریم اما نسل جدید، بهره لازم را از این سرمایه‌های انسانی نمی‌برند که این هم ریشه در کم‌توجهی و معرفی نکردن این سبک موسیقی دارد.
از اصالت اولیه تئاتر و سرود دور شده‌ایم
این هنرمند یکی از مهم‌ترین دلایل موفقیت خودش را اجرای زنده در کنار صحنه می‌داند. او 30سال است که پا به پای بازیگران در صحنه تئاتر حاضر می‌شود و به طور زنده موسیقی تئاتر را اجرا می‌کند. حسنی حتی در مرحله آهنگسازی هم در صحنه تمرین تئاتر حاضر می‌شود تا به قول خودش موسیقی را همچون جوانه‌ای، مرحله به مرحله، همراه با حس و حال و شرایط بازیگران شکوفا کند.
او که موسیقی را از دوران کودکی، با سرودهای مدرسه آغاز کرده است، می‌گوید: «من به واسطه صدای خوبی که از مرحوم مادرم به ارث گرفته‌‌ام همیشه تک‌خوان گروه بودم و از همان زمان، اجرای زنده موسیقی را فراگرفتم. آن زمان فقط یک بلندگو داشتیم که همان را بالا می‌گرفتیم تا صدای همه از طریق آن پخش شود. هنگام اجرا هم باید کلی دقت می‌کردیم تا کوچک‌ترین ناهماهنگی بین صدایمان نباشد اما متأسفانه اکنون از صداهای ضبط شده استفاده می‌کنند. در تئاتر نیز مشاهده می‌کنیم که حتی بلندگوی بازیگر، تقویت‌کننده صدا دارد و این دیگر نامش تئاتر زنده نیست. در سرودهای دانش‌آموزی هم بچه‌ها لباس‌های شیک و منظم می‌پوشند اما با بلندگوی خاموش فقط لب‌خوانی انجام می‌دهند. این‌ها باعث می‌شود از اصالت اولیه تئاتر و سرود دور شویم.»
به عقیده او وقتی دانش‌آموز با صدای خودش سرود می‌خواند در واقع تمرین افزایش اعتماد به نفس انجام می‌دهد همچنین مسئولیت‌پذیری را یاد می‌گیرد چراکه باید خودش در هر اجرایی حضور داشته باشد اما اکنون، حتی اگر دانش‌آموزی نخواهد برای اجرا بیاید چون صداها ضبط شده است یک نفر دیگر را می‌گذارند تا لب‌خوانی کند.
جایزه‌های فشنگی
حسنی از اجراهایش در گروه‌های سرود دانش‌آموزی خاطرات شیرینی دارد به‌ویژه زمانی که از طرف سپاه به منظور اجرا برای رزمندگان راهی جبهه شده است. او 2بار به جبهه اعزام شده و از خاطراتی که از آن زمان دارد می‌گوید. او و دیگر هم‌گروهی‌هایش به کنسرو ماهی علاقه داشتند که کمتر در جبهه پیدا می‌شد. هر بار که توزیع کنسرو انجام می‌شد آنها می‌دیدند از ماهی خبری نیست. بعد رزمندگان از کوله‌شان کنسروهای ماهی خودشان را به آنها می‌دادند.حسنی به فشنگ‌هایی که از رزمندگان هدیه می‌گرفته اشاره می‌کند و می‌گوید: «در جبهه اسلحه زیاد بود اما فشنگ به هرکسی نمی‌دادند و به‌راحتی پیدا نمی‌شد. وقتی ما برای رزمندگان سرود اجرا می‌کردیم، یکی از انگیزه‌هایمان این بود آنقدر خوب این کار را انجام دهیم که به عنوان جایزه فشنگ دریافت کنیم.»
او دوباره یادی از صحبت‌های اولیه‌اش می‌کند و با تأکید بر قدرت هنر توضیح می‌دهد: «ما در زمان جنگ از طریق سرود، روحیه شهادت‌طلبی، وطن‌پرستی، اتحاد، ایستادگی مقابل متجاوزان و ... را بین رزمندگان تقویت می‌کردیم. اکنون که جنگ نظامی نیست می‌توانیم از این ابزار برای مقابله با تهاجمات فرهنگی دشمن استفاده کنیم اما متأسفانه غفلت کرده‌ایم و دشمنان با همین ابزار، افکار و اندیشه‌های خودشان را به جوانان ما القا می‌کنند.»
جلوگیری از ابتذال موسیقی با آموزش‌های رسمی
این عضو خانه آهنگسازان تئاتر تهران اکنون بسیار نگران وضعیت آموزشی موسیقی در مشهد است و در این باره می‌گوید: «لازم است یک هنرستان موسیقی داشته باشیم تا این رشته را به‌طور علمی آموزش دهد و جلوی ابتذال آن گرفته شود. به عقیده او اکنون که چنین آموزشی نداریم، افراد در آموزشگاه‌های خصوصی موسیقی را فرامی‌گیرند و معلوم نیست فردی که به عنوان مثال ادعا می‌کند دوره آموزش سنتور را به پایان رسانده چقدر در این رشته مهارت دارد. همچنین بر امتحان‌هایی که افراد در آموزشگاه‌ها می‌دهند نظارت کافی نیست و هیچ اعتبار رسمی و حساب‌شده‌ای ندارد.»
حسنی که مسئول واحد سرود و نواهای انقلابی بسیج هنرمندان استان است و از کودکی در هیئت دارالتبلیغ ابوالفضلی زادگاهش در تربت حیدریه مداحی می‌کند، پیشنهادهایی برای بهبود مداحی‌ها دارد و بیان می‌کند: «آهنگسازی مداحی‌های فعلی مبتنی بر روش‌های علمی نیست و در نتیجه گاهی مداح از ردیف موسیقیایی خارج می‌شود و گاهی هم قطعه را اشتباه می‌خواند درحالی‌که اگر آهنگسازی‌های مداحی‌ها را با روش‌های علمی انجام دهند می‌توان امکان ثبت آنها و توسعه مداحی‌های صحیح را فراهم آورد.»
به نظر او نوحه‌خوان‌ها، مدیحه‌سرایان و گروه‌های تواشیح نیز باید اصول اولیه و اساسی موسیقی سنتی و آیینی را فرابگیرند تا بتوانند اثری تأثیرگذار اجرا کنند.عضو فعال بسیج هنرمندان خراسان رضوی به اجرای موسیقی در ایام شهادت و ولادت ائمه(ع) در محله‌ها اشاره می‌کند و اعتقاد دارد که این فعالان مذهبی نیز باید سامان‌دهی شوند چراکه بسیار بر مردم تأثیرگذار هستند. به نظر حسنی با توجه به استقبالی که شهروندان از گروه‌های هنری دارند، اگر کسانی که به‌طور خودجوش در بین مردم برنامه‌های مذهبی اجرا می‌کنند، به اصول موسیقی مذهبی آشنا باشند می‌توانند با کمک این ابزار به تقویت اعتقادهای دینی مردم بپردازند.
شب‌های عملیات
حسنی در دوران دانش‌آموزی، به عنوان تک‌خوان گروه سرود، به اهواز رفته و با شهید کاوه در تیپ ویژه شهدا در میاندوآب دیدار کرده است. از کردستان هم که مورد حمله گروه‌های تروریستی قرار داشته خاطرات زیادی دارد و تعریف می‌کند: «در اجراهایمان برای رزمندگان لباس بسیجی می‌پوشیدیم اما در کردستان، به‌دلیل حفظ امنیت ما و اینکه مورد حمله گروه‌های تروریستی قرار نگیریم، می‌گفتند لباس عادی بپوشید. برای رفتن از پادگانی به پادگان دیگر، در پشت ماشین، رویمان چادر می‌کشیدند و به‌طور پنهانی ما را می‌بردند. شب‌های عملیات باید در تاریکی و بدون بلندگو سرود می‌خواندیم. زمانی هم که به اهواز رفتیم، هوا به شدت گرم بود و در بخش 5طبقه که ساکن شدیم فقط یک کولر گازی داشتند. 60رزمنده آنجا بودند اما اتاقی را که کولر گازی داشت برای ما که سنمان کمتر بود خالی کردند و از همانجا ایثار و محبت رزمندگان الگویی برای من شد.»
موسیقی ضبط شده؛ آفت تئاتر
این آهنگسازکه 30سال است به طور تخصصی موسیقی تئاتر را انجام می‌دهد در ادامه به ضعف‌های این عرصه اشاره می‌کند و می‌گوید: «متأسفانه در حال حاضر بیشتر کارگردانان، به‌دلیل صرفه‌جویی در زمان و هزینه‌های مالی، هنگام اجرای تئاتر، موسیقی‌های از قبل ضبط شده را پخش می‌کنند درحالی‌که به نظر من این کار اشتباه است و جز در بعضی موارد خاص، کیفیت نمایش را پایین می‌آورد. در واقع چون تئاتر یک هنر زنده است و هر اجرای آن با اجراهای دیگر تفاوت‌هایی دارد، موسیقی هم باید به طور زنده انجام شود تا بتواند با احساس و شرایط همان لحظه بازیگر هماهنگ شود ولی اکنون که موسیقی ضبط شده استفاده می‌شود بارها دیده‌ایم که موسیقی با گفتار هماهنگ نمی‌شود یا نمی‌تواند به خوبی خلأها را پوشش دهد.»
به عقیده او چنین رویکردی علاوه بر اینکه بار احساسی کار را کم می‌کند، موجب می‌شود هنگام تعویض و تغییر صحنه، مخاطب احساس انقطاع کند درحالی‌که اگر آهنگساز و عواملش به طور زنده در صحنه حضور داشته باشند، با اجرای موسیقی متناسب با همان حالت، مخاطب را به فضای بعدی پیوند می‌دهند.
درنوردیدن مرزها با زبان هنر
این هنرمند به اجرای نمایش «به آسمان نگاه کن» در اتریش و ترکیه اشاره می‌کند و توضیح می‌دهد: «این نمایش درباره کرامات حضرت رضا(ع) بود و آنقدر مورد استقبال اقشار و اتباع مختلف قرار گرفت و تأثیرگذار بود که می‌توان آن را سندی دانست بر اینکه چقدر هنر می‌تواند ابزار مناسبی برای تبلیغ دین باشد. به عقیده او اگر هنرمان را در بستر انقلابی و دینی به سایر کشورها عرضه کنیم، بسیار تأثیرگذارتر از سخنرانی و زبان دیپلماتیک است. همچنین آنقدر که با زبان هنر می‌توان امام رضا(ع) را به سایر ملل شناساند شاید با ارسال صدها جلد کتاب نتوان این کار را انجام داد.»
حسنی با تأکید بر اینکه از هنر بهره کافی را نبرده‌ایم، به فردوسی و عطار اشاره می‌کند و حسرت می‌خورد از اینکه چرا بر روی اشعار این بزرگان نیز آهنگسازی نشده است.
این هنرمند چنین آهنگسازی‌هایی را مستلزم فراگرفتن موسیقی سنتی و اصیل می‌داند و بیان می‌کند: «متأسفانه در حال حاضر از موسیقی اصیل و سنتی خودمان غفلت کرده‌ایم و چون مدام جوانانمان در معرض موسیقی‌های غربی قرار دارند، به آنها گرایش پیدا کرده‌اند درحالی‌که اگر بر روی سازهای سنتی خودمان متمرکز شویم و اجازه اجرا به نوازندگان آنها را بدهیم، جلوی گرایش جوانان به موسیقی غربی گرفته می‌شود و می‌توانیم به احیای موسیقی اصیل خودمان بپردازیم.»
افتخارات بی شمار
مهدی حسنی مدرک درجه3 هنری رشته آهنگسازی را از وزارت ارشاد اسلامی دریافت کرده است. لوح‌ها و افتخاراتش آنقدر زیاد است که نمی‌توان به ذکر تمام آنها پرداخت.
این هنرمند ساکن محله آزادشهر در دوران فعالیت هنری خود با عشقی که نسبت به کارش به خرج داده افتخارات پرشماری را کسب کرده است. به قول جامعه هنری او هر چه جایزه در حوزه کاری‌اش بوده است را درو کرده است. دریافت دیپلم افتخار موسیقی برای نمایش «هرا» از جشنواره هنری استان خراسان در سال 1372، دریافت لوح سپاس موسیقی برای نمایش «بدبدک» از جشنواره منطقه کرمان در سال 1374، کسب مقام اول موسیقی از جشنواره سراسری دانشجویان در تهران در سال 1375، دریافت دیپلم افتخار موسیقی برای نمایش «رنگین کمان» از جشنواره کودک و نوجوان امید همدان در سال1377، ایستادن بر مقام اول موسیقی از جشنواره تئاتر زندان‌های کشور در اردبیل در سال1380، دریافت دیپلم افتخار موسیقی در جشنواره تئاتر بسیج کشور در اصفهان در سال1382، دریافت عنوان آهنگساز برگزیده استان در سال 1391، دریافت دیپلم افتخار آهنگسازی برای نمایش دلبسته از جشنواره سراسری تئاتر حوزه هنری در سال 1391، دریافت دیپلم افتخار موسیقی متن برای نمایش «شراره» از یازدهمین جشنواره سراسری تئاتر رضوی در سال 1395، دریافت عنوان برگزیده برای آهنگسازی نمایش «اتاق 1216» از پنجمین جشنواره منطقه‌ای تئاتر سوره در سال 1396، دریافت عنوان موسیقی برگزیده در نمایش «ارهاس» از نخستین جشنواره نمایش‌نامه‌خوانی کشور در سال 1398، دریافت دیپلم افتخار آهنگسازی برای نمایش «توپ 146» در جشنواره کشوری تئاتر ارتش در سال 1399 بخش کوچکی از افتخارات پرشمار مهدی حسنی است.
او همچنین شش دوره به عنوان آهنگساز برگزیده تئاتر خراسان در جشن اردیبهشت تئاتر ایران انتخاب شده است. مستند راشد تربیتی، تله فیلم‌های «فرزانه»، «نام و نام خانوادگی»، «بوی زعفران» و «قوطی شانس»، برنامه‌هایی هستند که او آهنگسازی کرده و از شبکه‌های سراسری پخش شده‌اند. چند مستند و تله فیلم هم برای شبکه استانی خراسان رضوی آهنگسازی کرده است. این هنرمند اکنون آهنگسازی فیلمی به نام «آخرین عکس» را برعهده دارد که درباره زندگی شهدا و مفقودالأثرهاست. او چندی پیش در فرهنگ‌سرای غدیر برای تئاتر «یک نظرت زندگی‌ام را بس است» آهنگسازی کرده که درباره کرامات رضوی است.