فرشاد جابرزاده | سالی که پشت‌سر گذاشتیم، سالی مهم برای بازار کتاب‌های ادبیات داستانی در ایران بود. سال 1398 به‌ویژه در عرصه ترجمه آثاری راهی ویترین و قفسه کتاب‌فروشی‌ها شد که مخاطبان بسیاری انتظار آن را می‌کشیدند. چاپخش «اولیس» جیمز جویس و «هیچ‌دوستی به‌جز کوهستان» بهروز بوچانی شاید از شاخص‌ترین این آثار بود که به عطش و چشم‌به‌راهی داستان‌خوان‌های ایرانی پاسخ می‌داد. گزارش پیش رو مروری است بر برخی از کتاب‌های یادشده. البته در این مطلب، کوشیده‌ایم فقط به قالب رمان توجه کنیم و از داستان کوتاه و داستانک صرف‌نظر کرده‌ایم.
پطرزبورگ، آندری بیه‌لی
ولادیمیر ناباکف، نویسنده شهیر روسی، «پطرزبورگ» را در کنار «در جست‌و‌جوی زمان از‌دست‌رفته»، «مسخ» و «اولیس» یکی از 4 رمان برتر سده بیستم میلادی می‌داند و بارها از اثر بیه‌لی تعریف و تمجید کرده‌است.
داستان «پطرزبورگ» درباره ترور سناتوری والامقام در روسیه زمان تزار به دست پسرش است. وقایع رمان در دوران انقلاب ناتمام بلشویک‌ها علیه تزار رخ می‌دهد و اشارات زیادی به مسائل تاریخی آن دوران دارد که از این منظر برای دوستداران تاریخ روسیه نیز اثر جذابی می‌تواند باشد. زبانی که بیه‌لی برای روایت داستانش انتخاب کرده آمیخته به استعاره و نماد است که در خواندنِ اول شاید مخاطب عام را زده کند و او را از دنبال کردن داستان منصرف سازد. با این حال، بیه‌لی نثر نوآورانه و شاعرانه‌ای دارد که در نگارش کمتر نویسنده‌ای یافت می‌شود و مورد تحسین دوستداران ادبیات قرار می‌گیرد.
ترجمه «پطرزبورگ» در ایران نیز قصه جالبی دارد. اوایل پاییز 2 ترجمه، نخست به قلم فرزانه طاهری (نشر مرکز) و سپس افتخار نبوی‌نژاد (نشر ثالث)، منتشر شد. هر 2 مترجم از طریق زبان واسطه اثر را ترجمه کرده‌اند: طاهری از نسخه انگلیسی و نبوی‌نژاد از فرانسه. با این حال، اصلی‌ترین تفاوت میانشان نثر آن‌هاست. فرزانه طاهری نثری فصیح‌تر و شاعرانه برای شاهکار بیه‌لی انتخاب کرده که مخاطب جدی‌تر را به خود جذب می‌کند و نبوی‌نژاد نثری عامیانه‌تر و قابل فهم. با تمام این اوصاف، هر 2 ترجمه‌ای پذیرفتنی ارائه داده‌اند و انتخاب میان این 2 برگردان فارسی به ذائقه مخاطب بازمی‌گردد. ترجمه‌ای از زبان مبدأ، یعنی روسی، را نیز نازلی اصغرزاده (انتشارات مروارید) ماه‌ها پس از 2 نسخه یادشده به بازارکتاب ارائه کرد.
در مجموع می‌توان گفت «پطرزبورگ» از مهم‌ترین آثار داستانی‌ای است که طی سال ۹۸ به بازار کتاب عرضه شده است و قطعا از رمان درخشان آندری بیه‌لی بیشتر خواهیم شنید.
اولیس، جیمز جویس
امسال 2 ترجمه از «اولیس» یا «یولسیز» منتشر شد و همان‌طور که انتظار می‌رفت جنجال زیادی به‌پا کرد. اوایل امسال جلد نخست ترجمه فرید قدمی در نمایشگاه کتاب تهران عرضه شد که واکنش‌های ضد و نقیضی به خود دید و آقای مترجم به تسلیم در برابر ممیزی متهم شد. با این حال، قدمی از ترجمه‌اش دفاع کرد و آن را ترجمه‌ای بهتر از نسخه اکرم پدرام‌نیا دانست که کمی بعدتر و در خارج از ایران منتشر شد. «اولیس» سال‌ها در انتظار انتشار در ایران بود و پیش‌تر منوچهر بدیعی سعی کرده بود این اثر را با ترجمه خود به چاپ برساند اما بازدارنده‌هایی مانع از رخ دادن این اتفاق شد. ترجمه قدمی را می‌توان نخستین ترجمه قابل‌توجه از «اولیس» در ایران دانست.
این رمان درباره اتفاقات زندگی لئوپولد بلوم در دوبلین است و بخشی از ماجراهای آن مربوط به زندگی زناشویی این شخصیت است. نام «اولیس» در بسیاری از روزنامه‌ها و تارنماهای مشهور ادبی به عنوان یکی از 100 اثر برتر تاریخ ادبیات آمده، هرچند زبان جویس و بازی‌های کلامی‌اش برای بسیاری از دوستداران ادبیات گنگ و پیچیده است. این، خود، دلیل دیگری بر ترجمه نشدن این اثر طی سالیان گذشته است.
«اولیس» با ترجمه فرید قدمی (انتشارات مانیاهنر) در ۴ جلد تعریف شده است که دومین جلد آن در نمایشگاه کتاب سال آینده منتشر خواهد شد.
هتل آنایورت، یوسف آتیلگان
همان‌طور که در پشت کتاب آمده است، یوسف‌آتیلگان به کافکای ادبیات ترک معروف است و چه لقب برازنده‌ای برای او! آتیلگان زندگی سختی داشته است، از زندانی شدن به علت عقاید سیاسی تا چوپانی کردن در روستای پدری و مرگ در گمنامی. «هتل آنایورت» عصار‌ه‌ای از تمام این مشقت‌هاست و خواندنش مخاطب را به تفکر در باب زندگی خویش و جایی که در آن قرار دارد واخواهدداشت.
داستان کتاب راجع به متصدی تنها هتل شهر است. او شبی با زنی آشنا می‌شود که راه زندگی‌اش را تغییر می‌دهد و او را شیفته خود می‌سازد.
شیوه بدیع آتیلگان در روایت و فرم خاص رمانش از عواملی است که «هتل آنایورت» را به یکی از شاخص‌ترین آثار ادبیات ترک تبدیل می‌کند و نام این نویسنده را کنار نویسندگان بزرگی چون اورهان پاموک و یاشار کمال قرار می‌دهد، رمانی که به‌راستی مبهوت‌کننده است و به قول مهدی یزدانی‌خرم، نویسنده ایرانی، شعار نمی‌دهد و عامه‌پسند و ادبیات ناب است.
«هتل آنایورت» (نشر چشمه) با برگردان فارسیِ عین‌ا... غریب منتشر شده است.
اعترافات، میناتو کانائه
نخستین اثر میناتو کانائه که پیش‌تر رمان‌های «برای N» و «تاوان» از او به فارسی ترجمه شده بود، امسال به بازار کتاب ایران آمد. اعترافات تلفیقی از درام و جنایت و معما و به زعم بسیاری، بهترین اثر نویسنده خلاق ژاپنی است. کتابْ داستان معلمی را بازگو می‌کند که در آخرین روز مدرسه برای دانش‌آموزانش ماجرای جنایتی را شرح می‌دهد که در سال گذشته آن را تجربه کرده است. او با بازگو کردن آن اتفاق، رازی را برملا می‌کند که زندگی دانش‌آموزانش را تحت تأثیر قرار خواهد داد و به حوادثی خواهد انجامید که نمی‌توان از پیش حدس زد. بحرانی که هر یک از شخصیت‌های اصلی در ادامه پشت‌سر می‌گذارند به تحول روانی آن‌ها منجر می‌شود و این امری است که رمان کانائه را از داستانی جوان‌پسند فراتر می‌برد. در واقع، جنبه‌های روان‌شناختی بسیاری در اعترافات وجود دارد و این مؤلفه دیگر آثار کانائه نیز هست.
اقتباسی سینمایی از این رمان ساخته شده است که در مقایسه با منبع، بسیار ضعیف است.
«اعترافات» با ترجمه بهاره صادقی (انتشارات کتاب کوله‌پشتی) منتشر شده‌است.
دوازده صندلی، ایلیا ایلف و یوگنی پتروف
یکی دیگر از آثار مهمی که امسال برای نخستین بار ترجمه شد رمان معروف و شناخته‌شده ایلیا ایلف و یوگنی پتروف بود. «دوازده صندلی» از پرفروش‌ترین رمان‌های تاریخ روسیه است و تأثیر بسیاری روی ادبیات اجتماعی این کشور گذاشته است. ردپای این رمان به ادبیات محدود نمی‌شود. تکیه‌کلام‌هایش به زندگی مردم هم راه پیدا کرد و نزد بسیاری از روس‌ها این شاهکار جایگاهی چون «جنگ و صلح» و «جنایت و مکافات» دارد!
داستان «دوازده صندلی» راجع به مردی است که پیش از انقلاب اکتبر روسیه فردی شناخته‌شده و ثروتمند بوده، اما پس از آن دیگر اسم و رسم سابق را ندارد و اکنون در دفترخانه‌ای مشغول است. او پس از اتفاقاتی، با نقشه‌کش مرموزی همراه می‌شود تا گنجی را پیدا کند که می‌تواند زندگی‌اش را به رونق سابق برگرداند.
دولت شوروی سال‌ها این رمان را که نقدی مبرهن بر رژیم کمونیستی بود سانسور می‌کرد. هنگامی که استقبال مردم از کتاب ایلف و پتروف بیشتر شد، برخی‌ها آن را اثری برای حمایت از دولت نامیدند هرچند به هیچ عنوان این‌طور نبود. طنز سیاه «دوازده صندلی» به‌خوبی در ترجمه دقیق آبتین گلکار به فارسی منتقل شده است و خواننده ایرانی را نیز به خنده وا خواهد داشت، طنزی که بدیع و خاصِ 2 نویسنده محبوب روس است و ترجمه آن از موهبت‌های ادبی یک سال گذشته بود.
«دوازده صندلی» را نشر ماهی انتشار داده است.
هیچ دوستی به‌جز کوهستان، بهروز بوچانی
قطعا مهم‌ترین اتفاق ادبیات داستانی ایران در سالی که گذشت، انتشار کتاب «هیچ دوستی به‌جز کوهستان» از بهروز بوچانی بوده است. توضیح دیگرباره اتفاقاتی که نویسنده طی چند سال اخیر از سر گذرانده، امری تکراری است و پیش از این به آنچه برای نویسنده مهاجر ایرانی رخ داد -ازجمله زندانی‌‌شدنش در جزیره مانوس- پرداخته‌ایم. اما در مورد کتاب «هیچ دوستی به‌جز کوهستان» باید گفت که داستان یا گزارش خواندن این اثر کار سختی است، هرچند با توجه به نثر شاعرانه بوچانی در بخش‌هایی از کتاب و روایت منحصر‌به‌فرد او که به آن حال و هوایی داستان‌گونه داده است، می‌توان آن را اثری داستانی تلقی کرد. نویسنده زندگی‌اش در سالیان اخیر را به جادوی ادبیات برای مردم تعریف می‌کند، سال‌‌هایی که جز درد و سختی‌های متعدد برای او، به خلق اثری تلخ و البته شگفت‌انگیز هم منجر شد.
نکته‌ای که باید در این میان به آن اشاره کرد انتشار موفق کتاب بوچانی در عرصه بین‌المللی است که باعث شد مخاطبان فراوانی در سرتاسر دنیا پیدا کند. یک منتقد ادبی (ریچارد کوک) آن را «اثری غیرمعمول» خوانده و صفت «سوررئالیسم وحشت‌زده» را به آن نسبت داده است که نشان از توجه جامعه ادبی خارج از ایران به اثر بوچانی است.
نشر چشمه این کتاب را امسال منتشر کرد و از این حیث باعث شد تا هم‌وطنان بهروز بوچانی نیز از این اثر جذاب لذت ببرند.
استخوان، علی‌اکبر حیدری
حیدری از نویسندگانی است که ژانر را می‌فهمد و طی سال‌های گذشته نشان داده است دغدغه‌هایی فراتر از ادبیات رایج در ایران دارد. این نکته را پیش‌تر در رمان «تپه خرگوش» نشان داده بود و آن اثر نیز مورد تحسین منتقدان و مخاطبان قرار گرفت. با این حال، او با «استخوان» قدم بزرگ‌تری برداشته و با تلفیق درام و جنایت، تریلری خلق کرده که یکی از بهترین نمونه‌ها در ادبیات ایران است. داستان در زمان جنگ تحمیلی روایت می‌شود. سربازی از تهران به شهری مرزی می‌رود و در خانه پدربزرگش خود را پنهان می‌کند. در روزهای بعد، بحث‌ها و اتفاقاتی رخ می‌دهند که از اسرار این خانه و خانواده پرده برمی‌دارند. سرنخ‌هایی که راوی در طول داستان برای خواننده قرار داده از رازی خبر می‌دهد که در زیرزمین این خانه خوابیده است و ما را وارد بازی خطرناکی میان جنون و شهوت می‌کند. پریشان‌حالی شخصیت‌ها که در نهایت به خلق تراژدی دردناکی منجر می‌شود و پیچش داستانی هنرمندانه از دیگر عواملی است که استخوان را به اثری جذاب تبدیل می‌کند.
«استخوان» با قلم میخ‌کوب‌کننده علی‌اکبر حیدری (نشر چشمه) منتشر شده است.