علیرضا وفایی نیا - در چند سال گذشته بارها شعار شهر هوشمند و حرکت مشهد به سمت تبدیل شدن به آن مطرح شده و برنامه‌های مختلفی هم در همین زمینه از سوی مدیریت شهری به انجام رسیده است. البته برخلاف تصور عموم، هوشمندسازی تنها محدود به استفاده از فناوری‌ها و دستگاه‌های الکترونیکی و آنلاین نمی‌شود و حوزه‌های مختلف دیگری را در بر می‌گیرد. یکی از این حوزه‌ها، تبدیل بستر شهری به محلی است که همه شهروندان با هر نوع محدودیتی بتوانند در آن حضور داشته باشند و فعالیت کنند. با توجه به همین مسئله و به مناسبت در پیش بودن روز جهانی عصای سفید، به سراغ جواد شکوری طرقی، مشاور معلولان شهردار مشهد رفتیم تا درباره اقدامات مدیریت شهری برای تبدیل مشهد به شهری دسترس‌پذیر برای همه مردم گفت‌وگو کنیم.
23 درخواست در 23 مهر
یکی از موارد مهمی که درباره برنامه‌ریزی برای رفع مشکلات جامعه نابینایان باید در نظر گرفت، مشورت با تشکل‌ها و خود این افراد است تا قبل از اجرای پروژه‌ها، درک درستی از مشکلات آن‌ها وجود داشته باشد، مسئله‌ای که
جواد شکوری طرقی با اشاره به آن گفت: «ما برای روز جهانی عصای سفید در 23 مهرماه، برنامه‌های مختلفی را تدارک دیده‌ایم. مدیریت شهری در تلاش است به همین مناسبت، 23 درخواست تشکل‌های نابینایان و کم‌بینایان مشهدی را که خودشان تهیه و به شهرداری مشهد اعلام کرده‌اند، به مرحله اجرا برساند. در همین زمینه، جلسات و نشست‌های صمیمی با این تشکل‌ها برگزار شده است تا بتوانیم با مشارکت خودشان، برنامه‌هایی را برای دسترس‌پذیری و مناسب‌سازی بسترهای شهری برای قشر نابینایان و کم‌بینایان مشهدی اجرا کنیم. در بخش فرهنگی، مهرماه سال گذشته قرآن‌های بریل را برای جامعه نابینایان مشهدی تهیه کردیم. امسال هم با توجه به درخواست خود این عزیزان، کتب ادعیه دیگری به صورت بریل در حال تهیه شدن است و تلاش می‌کنیم بخشی از این کتب را شنبه هفته آینده و هم‌زمان با روز جهانی عصای سفید، در اختیار این عزیزان قرار دهیم.»حرکت به سمت دسترس‌پذیر کردن شهر برای همه شهروندان از جمله جامعه نابینایان، از دیگر موارد مهمی بود که مشاور معلولان شهردار مشهد به آن اشاره کرد: «در بحث دسترس‌پذیری معابر و خیابان‌های شهر، تمرکز مدیریت شهری در گام اول روی مسیرهای منتهی به حرم مطهر رضوی بوده است. با همین رویکرد، مناسب‌سازی‌های معابر در حال انجام است. در واقع، در بسیاری از خیابان‌های این محدوده از گذشته هم شاهد مناسب‌سازی مسیرها بوده‌ایم، اما در بخش‌هایی اتصال این مسیرها به هم برقرار نیست. شهرداری مشهد در حال مناسب‌سازی و اتصال آن‌ها به یکدیگر است تا مسیر تشرف به حرم مطهر رضوی برای نابینایان به طور کامل ایجاد شود.»
مشهد برترین شهر کشور در مناسب‌سازی معابر برای نابینایان
مشهد در بحث ساخت معابر و پیاده‌روهای مناسب برای نابینایان و افراد با نیازهای خاص در میان همه شهرهای کشور پیشرو است و عملکرد مناسب‌تری دارد، موضوعی که شکوری با اشاره به آن ادامه داد: «در همه بازدیدهایی که از تهران و دیگر شهرهای کشور داشتیم، مشهد با توجه به میزان مسیرهایی که برای افراد با نیازهای خاص مانند نابینایان در آن مناسب‌سازی شده است، اولین شهر کشور است. مدیریت شهری نیز در تلاش است تا هر روز بیش از قبل بسترهای شهری را برای این عزیزان مهیا کند تا با آرامش بیشتری بتوانند در شهر حضور داشته باشند. پیاده‌روهای بسیاری از خیابان‌های اصلی شهر مانند وکیل‌آباد و دیگر شریان‌های پررفت‌وآمد برای نابینایان مناسب‌سازی شده است. تنها مسئله در این بین، قطعی‌های موردی و متصل نبودن این معابر به یکدیگر است که مدیریت شهری در حال برطرف کردن این مسئله است. در محدوده اطراف حرم هم از چهار مسیر منتهی به بارگاه رضوی، معابر خیابان‌های شیرازی، امام رضا(ع) و نواب صفوی مناسب‌سازی شده‌اند. تنها ورودی سمت خیابان طبرسی هنوز با ایرادهایی روبه‌روست که مطالعات آن انجام شده و بودجه مورد نیاز اجرای آن هم تخصیص یافته است. ان‌شاءا... به‌زودی معابر این محدوده هم برای نابینایان مناسب‌سازی خواهد شد.
فناوری موردنیاز برای تقاطع‌ها
در بحث ایجاد بسترهای عبور و مرور نابینایان، یکی از مشکلات موجود مربوط به تقاطع‌ها و معابر دارای چراغ راهنمایی است. در یکی دو سال گذشته در تعداد محدودی از چهارراه‌های شهر طرح آزمایشی نصب راهنماهای صوتی برای نابینایان اجرا شد تا به این وسیله مشکل آن‌ها هنگام عبور از چهارراه‌ها برطرف شود، طرحی که به گفته مشاور معلولان شهردار مشهد با مشکلاتی همراه بود: «در مشهد حدود 250 چهارراه دارای چراغ راهنمایی فرمان داریم که بر اساس دستور شهردار محترم در سال گذشته، قرار شد همه این چهارراه‌ها به تقاطع‌هایی ایمن تبدیل شوند. تقاطع ایمن به این معناست که همان آجرفرشی که در پیاده‌روها وجود دارد، در عرض خیابان ادامه پیدا کند تا رانندگان توجه بیشتری به عابران پیاده و حق تقدم آن‌ها داشته باشند. در کنار این موضوع، هم‌سطح‌سازی خیابان با پیاده‌روهای اطرافش از دیگر مواردی است که در حال انجام است و باعث می‌شود معلولان راحت‌تر بتوانند از تقاطع‌های خیابان عبور کنند. از 254 تقاطع دارای چراغ راهنمایی فرمان در سطح شهر، این طرح تا امروز برای 123 چهارراه به اجرا درآمده است و چهارطرف تقاطع به صورت یکسان برای افراد با نیازهای خاص دسترس‌پذیر شده‌اند. اما در بحث قراردادن هشدارهای صوتی در چهارراه‌ها، این پروژه چند سال پیش برای سه چهارراه در سطح شهر به صورت آزمایشی اجرا شد که اجرای آن با مشکلاتی همراه شد و ادامه پیدا نکرد. یکی از چالش‌های این روش، نارضایتی کسبه و اصناف حاضر در محل چهارراه‌ها بود. از آنجایی که صدای تولیدشده توسط این دستگاه‌ها در سراسر روز به طور مستمر پخش می‌شد، این مسئله باعث بروز نارضایتی کسبه اطراف شده بود. از طرفی، اگر برای حل این مشکل می‌خواستیم صدای دستگاه‌ها را کاهش دهیم، نابینایانی که قصد داشتند با کمک این هشدار از چهارراه عبور کنند، در تشخیص صدای آن با چالش روبه‌رو می‌شدند. چالش مهم دیگری که باعث توقف اجرای این پروژه شد، وارداتی بودن دستگاه‌های مورد استفاده در این زمینه و مشکلاتی بود که تحریم‌های مالی در بحث وارد کردن آن‌ها ایجاد کرده بود. با توجه به همه این مسائل، از شرکت‌های دانش‌بنیان و جوانان نوآور مشهدی درخواست داریم که طرح‌های خود را در این زمینه به شهرداری ارائه کنند، طرح‌هایی که در آن‌ها بتوانیم دستگاه‌هایی با فناوری بومی داشته باشیم تا بتوانند اشکالات نمونه‌های خارجی را هم برطرف کنند و در این بخش به کمک نابینایان شهر بیایند. در این زمینه تنها محدود به ساخت دستگاه‌های صوتی در چهارراه‌ها نیستیم. مجموعه‌های دانش‌بنیان می‌توانند راهکارهای دیگری هم برای این مسئله ارائه کنند. شهرداری از راهکارها و محصولاتی که در این مسیر ساخته شوند حمایت خواهد کرد.»
حل چالش‌های نابینایان به کمک مجموعه‌های دانش‌بنیان
یکی از شاخصه‌های مشهد، حضور اکوسیستمی جوان از شرکت‌های دانش‌بنیان و نوآور است که می‌تواند در مسیر حل چالش‌های مختلف شهر کمک فراوانی به مدیریت شهری بکند. مسئله نیازهای معلولان و به طور خاص نابینایان یکی از همین موارد است که همکاری این زیست بوم فناور و تولید محصولات با فناوری بومی می‌تواند در مسیر مرتفع کردن نیازهای این قشر از جامعه نقش بسزایی داشته باشد. شکوری درباره ارتباط مدیریت شهری با مجموعه‌های دانش‌بنیان برای رفع نیازهای نابینایان گفت: «در این زمینه تا امروز جلسات مختلفی با موضوع افراد با نیازهای خاص برگزار شده است. با توجه به مطالبات متفاوت این افراد، باید شرکت‌های دانش‌بنیان به صورت تخصصی به این موضوع وارد شوند و چالش‌های این اقشار را به طور دقیق و از نزدیک درک کنند تا بتوانند هم‌راستا با آن، محصولات و خدمات فناورانه خود را به معلولان از جمله نابینایان ارائه کنند و بتوانند نیازهای آنان را به صورت جامع برطرف کنند. تا امروز در همین زمینه جلساتی را با شرکت‌های دانش‌بنیان داشته‌ایم، اما باز هم اعلام می‌کنیم که شرکت‌های دانش‌بنیانی که در حوزه دسترس‌پذیری شهری دارای ایده یا محصول خاصی باشند، مورد حمایت شهرداری قرار خواهند گرفت و مدیریت شهری، خود به عنوان مشتری این شرکت‌ها، بازاری مناسب برای تولیدات و خدمات فناورانه این حوزه خواهد بود.
مدیریت شهری حامی محصولات نوآورانه برای معلولان
بحث اشتغال و کارآفرینی برای نابینایان و کم‌بینایان یکی از مواردی است که در فصل پنجم قانون حمایت از معلولان که در اردیبهشت 1397 به تصویب مجلس رسید، به آن اشاره شده است. یکی از بسترهای مناسب برای به‌کارگیری این اقشار، فضای کار شرکت‌های فناور است که جنس فعالیت در آن‌ها بیشتر از توان جسمی، به ویژگی‌های تخصصی و فکری نیاز دارد. مشاور معلولان شهردار مشهد در این زمینه به ایجاد مشوق‌هایی برای شرکت‌های دانش‌بنیان حاضر در کارخانه نوآوری برای به‌کارگیری این افراد اشاره کرده و گفت: «ابتدای امسال، مسئولان کارخانه نوآوری شهرداری مشهد این موضوع را مطرح کردند، اما به نتیجه رسیدن آن و برقرار شدن مشوق‌های مالی نیازمند طی شدن فرایندهای قانونی و لایحه‌های شورای اسلامی شهر مشهد است. البته در حوزه اختیارات شهرداری، در همان گام اول و پس از مطرح شدن این موضوع، اقداماتی انجام شده است. مهم‌ترین حمایت شهرداری هم به حوزه تولیدات شرکت‌های دانش‌بنیان در زمینه توسعه شهر دسترس‌پذیر برمی‌گردد. یکی از مهم‌ترین نیازهای مجموعه‌های نوآور، ایجاد بازار برای محصولاتشان است و شهرداری به عنوان سازمانی بزرگ، می‌تواند بهترین مشتری برای محصولات شرکت‌های دانش‌بنیانی باشد که در زمینه نیازهای معلولان و به طور خاص افراد نابینا تولید می‌شود. با توجه به گستردگی مشکلاتی که نابینایان با آن روبه‌رو هستند و بسیاری از وسایل مورد نیاز آن‌ها از خارج از کشور وارد می‌شود، جای کار فراوانی در این زمینه برای شرکت‌های فناور وجود دارد.»
تجهیز ناوگان حمل‌ونقل عمومی به فناوری
در نظر گرفتن نیازهای معلولان از جمله اقشار نابینا در حوزه حمل‌ونقل عمومی درون‌شهری، یکی از برنامه‌های ضرور در شهرهای هوشمند دنیا به شمار می‌رود، مسئله‌ای که به گفته شکوری، در مشهد هم با شتاب خوبی در حال پیگیری است: «بر اساس اولین دستور شهردار مشهد پس از شروع دوران مسئولیت، هیچکدام از پروژه‌های شهرداری بدون داشتن پیوست معلولین، نمی‌توانند کد اختصاص اعتبار و بودجه دریافت کنند. در همین راستا همه بخش‌های شهرداری این موضوع را در حوزه کاری خودشان مدنظر قرار داده‌اند و بخش حمل‌ونقل عمومی درون‌شهری هم در همین زمینه اقدامات مختلفی را داشته است. همه اتوبوس‌ها و میدل‌باس‌هایی که در یک سال گذشته قرارداد خرید آن‌ها برای اضافه شدن به ناوگان اتوبوس‌رانی درون‌شهری منعقد شده است، مجهز به امکانات موردنیاز معلولان هستند. این اتوبوس‌ها برای نابینایان مجهز به سیستم اعلان صوتی هستند. تابلوهای اعلام اطلاعات مورد نیاز برای ناشنوایان هم در آن‌ها گنجانده شده است. هم‌چنین
رمپ برقی در این اتوبوس‌ها وجود دارد که معلولان حرکتی که با صندلی چرخ‌دار رفت‌وآمد می‌کنند، بتواند به‌راحتی از این وسایل برای حمل‌ونقل درون‌شهری استفاده کنند. در بخش حمل‌ونقل ریلی هم از همان ابتدا همه استانداردهای مورد نیاز برای استفاده معلولان از در نظر گرفته شده است و در این زمینه شاهد مشکلی نیستیم.»
فرهنگ شهروندی، لازمه دسترس‌پذیری شهر برای نابینایان
در کنار همه اقداماتی که مدیریت یک شهر هوشمند لازم است برای دسترس‌پذیرکردن بستر شهر برای قشرهای مختلف مانند نابینایان انجام دهد، باید توسعه فرهنگ شهروندی هم برای بهبود شرایط این افراد در نظر گرفته شود. مشاور شهردار مشهد در همین زمینه با گله‌مندی درباره بی‌توجهی برخی شهروندان در این زمینه گفت: «مناسب‌سازی معابر شهری برای معلولان نیازمند هزینه‌های فراوانی است و شهرداری در این زمینه هزینه‌های هنگفتی را صرف می‌کند. خطوط بساوایی (مسیرهای زردرنگ شیاردار موجود در پیاده‌روها که برای نابینایان تعبیه شده است) فضای اطمینان خاطری را برای نابینایان ایجاد می‌کند که با کمک آن بتوانند با آرامش بیشتری در مسیر حرکت کنند. با وجود این، متأسفانه شاهد هستیم برخی شهروندان به دلیل نداشتن آگاهی کافی درباره این مسئله، این خطوط را با پارک خودرو یا قراردادن وسایل دیگر مسدود می‌کنند. در این زمینه شهروندان باید از چالشی که این رفتارشان برای یک فرد نابینا ایجاد می‌کند بیشتر آگاه شوند و فرهنگ‌سازی بیشتری در این زمینه انجام شود تا حقوق افراد نابینایی که قصد رفت‌وآمد در سطح شهر را در مسیرهایی امن دارند، از سوی دیگر شهروندان نادیده گرفته نشود.»