هادی دقیق| بعضی نقاط مثل همین سرزمین خراسانمان، گاهی چشم‌اندازی از طبیعت نشانمان می‌دهد که چشم هر انسانی را خیره می‌کند. یکی از این دست مکان‌ها، شهرستان بردسکن است. بردسکن ظرفیت طبیعی بی‌نظیری دارد؛ از کویر بی‌مانندش در جنوب و حوالی رحمانیه و دیگر کویرهایش گرفته تا آبشارهای شمال شهرستان و معادن فراوانی که خاک هر بخش از آن را رنگی عجیب می‌زنند و بعضی جاها به رنگین‌کمان می‌ماند. اینجا سرزمینی است که حتی تاریخ هم گواهی می‌دهد قدمت سکونت در آن زیاد است؛ نه‌فقط از کتاب‌های تاریخی، بلکه از شواهد و آثار باستانی منقول و غیرمنقول هم می‌شود به پیشینه بردسکن پی برد.
برخی مسیرهای منتهی به بردسکن، پرترددند و برخی کم‌تردد. مشخصا مسیری که از کاشمر و خلیل‌آباد به بردسکن می‌رسد، از همه پررفت‌وآمدتر است، اما درست در امتداد همین مسیر، پس از بردسکن جاده‌ای است نسبتا کم‌‌رفت‌وآمد که پس از روستای درونه، دوشاخه می‌شود و یکی تا میامی استان سمنان و دیگری تا طبس خراسان‌جنوبی می‌رود. در شمال این جاده و به شکل مشخص در همان ابتدای مسیر درونه به میامی، یکی از چشم‌اندازهای بی‌نظیر خراسان قرار دارد. اینجا در حوالی روستای کلاته‌برق، غاری است که هم ارزش طبیعی دارد و هم نشانه‌های فرهنگی ارزشمندی را در دل خود نهان داشته است. غار درونه در چهارده‌کیلومتری غرب روستای درونه از توابع بخش انابد، آبان1385 ثبت ملی شده است.
جغرافیای منطقه
نواحی شمالی بردسکن، کوهستانی و مرکز و جنوب آن دشت است و اقلیم منطقه بهدلیل نزدیکی به کویر، خشک است. درنتیجه، بادهای شمالی و شرقی این منطقه، سرد و بادهای غربی و جنوبی آن بهدلیل هم‌جواری با کویر نمک، گرم و سوزان و همراه با گردوخاک است. خاک مناطق شمالی نیز سرشار از املاح است، اما هرچه به جنوب شهرستان می‌رویم، جنس خاک به رس می‌رسد و این بافت خاک، به شوری آب‌ها منتهی می‌شود. درکل، بردسکن رودخانه دائمی ندارد، اما رودهای فصلی زیادی دارد که در وقت مناسب، کیفیتشان عالی است. همچنین در فصلی از سال، در منطقه رحمانیه، دریایی کم‌عمق از آب شور روی کویر نمک منطقه را می‌پوشاند که آن هم جاذبه‌ای شگفت‌انگیز است. با همه این‌ها، غار درونه‌ای که از آن می‌گوییم، تقریبا در محل تلاقی این دو اقلیم دشت و کوهستان است و بیش از 1100متر از سطح دریا ارتفاع دارد.
تاریخ غار درونه
تقریبا هفت کیلومتر که از روستای درونه به‌سمت غرب برویم، به روستای کلاته‌برق می‌رسیم. هفت کیلومتر دیگر پس از این روستا، غار درونه در دل کوه قرار دارد. از این غار طبیعی که به نام‌های غار تنگل، پیره‌غار، دهانه‌غار و درونه معروف است، نشانه‌هایی از سکونت یافت شده است که سفال‌های سده ششم تا هشتم هجری‌قمری یکی از آن‌هاست. دهانه این غار در دامنه کوه و در ارتفاع صدمتری از زمین قرار گرفته است. عرض دهانه غار نیز دو متر و ارتفاعش کمی بیشتر از یک متر است. درکل سه تونل از دهانه غار به عمق ده‌متری و فضای اصلی آن می‌رسند که وسطی را تونل اصلی و دو تونل اطرافش را بهدلیل پیچ‌وخم بیشتر، تونل فرعی لقب داده‌اند. پس از گذشتن از این تونل‌ها، به فضای اصلی غار می‌رسیم که شکلی مدور دارد و چشمه آبی، وسط آن بوده است. روبه‌روی تونل اصلی و در انتهای فضای مرکزی غار، بنایی سنگی بوده که اهالی منطقه می‌گویند سه‌طبقه بوده است. متأسفانه این بنای سنگی امروز تخریب شده و فقط سنگ‌ها و بخشی از دیوارش، مشخص است.
سقف این قسمت غار پر از دوده‌ای است که حاصل سکونت انسان و روشن کردن آتش در غار بوده است. درمجموع، یافته‌ای که به تخمین دوره اسکان در این غار کمک می‌کند، سفال‌هایی است که فرم و ترکیبشان می‌گوید مربوط به سده‌های ششم تا هشتم هجری‌قمری هستند؛ سفال‌هایی با لعاب سبز، فیروزه‌ای و آبی که با نقوش آبی و سیاه در زیر لعاب تزیین شده‌اند.
با این تفاصیل، در نزدیکی این غار قلعه‌ای به‌نام قلعه‌دختر قرار دارد که در همان حوالی روستای کلاته‌برق بر بالای کوهی به‌نام کوه زرد قرار گرفته است. این قلعه یکی از قلعه‌های منسوب به اسماعیلیان است که البته سفال‌های آن هم این نظر را تأیید می‌کند. قلعه‌دختر درونه را می‌توان هم‌دوره سکونت غار درونه دانست.
ظرفیت‌های چندگانه
با وجود این، یکی از ویژگی‌های غار درونه، چکیده‌‌سنگ‌ها و چکنده‌‌سنگ‌های طبیعی و آهکی آن است. این چشم‌انداز زیبا فقط در یکی از دالان‌های آن فعال است و می‌شود چکیدن قطره‌‌های آب را دید، اما در بقیه بنا بهدلیل پیر بودن این غار سنگی، غیرفعال‌اند.
شواهد حاکی از آن است که غار پس از متروک شدن، تعمیر یا بازسازی نشده است، اما عوامل انسانی در تخریب بخش سنگی بنا دست داشته‌اند. همچنین، مثل بقیه نقاط تاریخی این سرزمین، این غار نیز از شر سودجویان عتیقه و توهم‌های گنج‌یابی در امان نبوده است و چند جای کف آن را سوداگران مرگ تاریخ کنده‌اند، با این حال وضعیت غار از نظر طبیعی سالم است. امروز بهدلیل فاصله غار از نزدیک‌ترین آبادی و قرار گرفتن در مسیری کم‌تردد، صرفا کوهنوردان و علاقه‌مندان به تاریخ و طبیعت، هرازگاهی از آن بازدید می‌کنند، اما ظرفیت چندگانه غار، می‌تواند آن را به جاذبه‌ای دیگر برای بردسکن تبدیل کند.