محبی - هم زمان با 25 اردیبهشت، روز بزرگداشت فردوسی و پاسداشت زبان و ادبیات فارسی، همایش بزرگداشت حکیم ابوالقاسم فردوسی در دانشگاه فردوسی مشهد برگزار شد. این همایش که عنوان «همایش ملی بازشناسی نقش شاهنامه فردوسی در سیر فرهنگ و تمدن ایرانی اسلامی» را بر خود داشت، با حضور جمعی از اهالی فرهنگ و ادبیات، دانشجویان و علاقه مندان، مسئولان شهری و همراهی دکتر قطب الدین صادقی، نویسنده و بازیگر، برگزار شد.
تحلیل های اشتباه درباره شاهنامه
معاون فرهنگی، اجتماعی و زیارت استانداری خراسان رضوی، اولین کسی بود که در این مراسم به ایراد سخن پرداخت. حجت الاسلام والمسلمین حجت گنابادی نژاد، با اشاره به سخنی از امام رضا(ع) مبنی بر اینکه ایشان فرموده اند اگر مردم محاسن فرهنگ و اندیشه اهل بیت (ع) را بدانند، همراه اند و راه رستگاری محقق می شود، گفت: در طول تاریخ فرهنگ و اندیشه شیعی، همیشه یکی از مسئله ها بازتعریف و طراحی معارف دینی به زبان روز و به زبان هنر و ادب است. اگر بخواهیم از یک چهره سردمدار در مأموریت فرهنگ رضوی نام ببریم، بدون تردید آن چهره حکیم ابوالقاسم فردوسی است. کسی که به خوبی حکمت و معارف و اخلاق و حماسه و ادب و ذوق دینی را در شاهنامه خود به تصویر کشیده است. اینکه در طول بیش از هزار سال، ملل مسلمان از شاهنامه فردوسی بهره برده اند، یعنی شاهنامه یکی از اثرگذارترین منابع در ترجمه فرهنگ دینی و اهل بیت (ع) است. اگر برخی تحلیل های اشتباه درباره شاهنامه دارند، نشانگر این است که شاهنامه به درستی شناخته نشده است.او در ادامه صحبت های خود به دو گزارش و درخواست اشاره کرد و گفت: با احترام به همه تلاش هایی که به ویژه بعد از پیروزی انقلاب برای تبیین جایگاه فردوسی و شاهنامه اتفاق افتاده است، به صراحت می گویم بزرگ ترین سهم نسبت به رمزگشایی فردوسی مربوط به امام خامنه ای است. اهتمامی که از سوی ایشان و از روزهای آغاز انقلاب تا کنون وجود داشته است، سند گویایی است که همه کارها باید بر مبنای همان سرفصل ها برنامه ریزی شود و در دستورکار قرار بگیرد. در حوزه بازتولید اندیشه و علم، نباید به کارهای انجام شده بسنده کرد. باید همه دانشگاه های مشهد و حوزه علمیه خراسان در عرصه تحقیق و پژوهش برنامه دقیق داشته باشند. تعداد پایان نامه ها و طرح های پژوهشی با محوریت فردوسی باید طبق یک برنامه منظم و دقیق پیش برود و در این میان محور بودن دانشگاه فردوسی یک امر قطعی است. عرصه دیگر عرصه تربیت نیروی انسانی و پژوهشگران و مدرسان است که این امر هم نیازمند یک برنامه مدون است. نکته دیگر تولید محصولات فرهنگی هنری و صنایع فرهنگی است. در عصر کنونی نمی شود فقط با فعالیت های پژوهشی کار خود را پایان یافته تلقی کرد. بهره بردن از فضای رسانه و فضای مجازی و اینکه فردوسی و شاهنامه از این طریق معرفی شود، مسئله مهم دیگر است. عرصه اجتماعی و دیپلماسی ادبی فرهنگی و هنری نیز موضوعی است که باید مورد اهتمام قرار بگیرد و ثمره همه این کارها ماندگاری و گسترش حقیقی آن است.
فردوسی زبان فارسی را تثبیت کرد
در بخش دیگر از برنامه، محمد حسین زاده، مدیرکل فرهنگ و ارشاد خراسان رضوی، از این گفت که25 اردیبهشت، روز فردوسی و روز پاسداشت زبان فارسی، دو مقوله جدا از یکدیگر نیستند. او گفت: به واسطه نقش فردوسی و شاهکار او، این روز با نام پاسداشت زبان فارسی نیز شناخته می شود. قبل از فردوسی نیز اگرچه اشعار شاعران فارسی زبان در تاریخ ماندگار شده است، اما اثر شاهنامه بر حفظ و ماندگاری زبان فارسی بی بدیل است. فردوسی سرایش شاهنامه را، با وجود هجمه هایی که علیه این زبان وجود داشت تا به حاشیه رود، با زیرکی انجام داد. اگر امروز من و شما به زبان فارسی سخن می گوییم و از غزل حافظ و شیرینی گلستان و بوستان لذت می بریم، به واسطه کار بزرگ فردوسی بوده است که این زبان را تثبیت کرد تا سینه به سینه و دهان به دهان منتقل شود و امروز گنج های بسیاری داشته باشیم. اتفاقی که فردوسی رقم زد ماندگاری زبان فارسی است. در طول تاریخ به واسطه کشورگشایی ها و فرهنگ دوستی ها، زبان فارسی فراتر از مرزها پیش رفت؛ برادران افغانستان همدل و همزبان ما هستند. همچنین فردوسی حلقه مشترک ایران و تاجیکستان است. واقعیت این است که زبان فارسی تا هندوستان هم پیش رفته است.
او در بخش دیگری از صحبت هایش از این گفت که زبان فارسی برهه های مختلفی را طی کرده است؛ دوره ای که تثبیت شد، دوره ای که گسترش و رشد فرهنگ و ادب فارسی را در پی داشت و دوره ای که نسبت به زبان و فرهنگ مان عقب نشینی صورت گرفت. حسین زاده گفت: در دوره قاجار و پهلوی به واسطه حضور روشن فکرها، ناگهان دچار خودتحقیرپنداری شدند. چون آنچه در غرب دیدند و رشد و صنعتی شدن موجود را، فکر کردند برای ما به واسطه فرهنگ و زبان و دین ماست که اتفاق نمی افتد. این عقب نشینی ضربه های سنگینی داشت از جمله اینکه واژگان بیگانه زیادی به زبان و ادبیات ما وارد شد که تا کنون نیز باقی مانده است.
ایران و زبان فارسی ، پرچمدار اخلاق
حمایت دانشجویان و استادان دانشگاه های خارج از کشور از غزه و فلسطین، قسمت دیگری از صحبت های مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی را شامل شد. او گفت: در برخی از دانشگاه ها شعارهایی که سر داده می شود به زبان فارسی است. نکته ای مهم که جای تحلیل و پژوهش دارد. جمهوری اسلامی به درستی دو پایه برای خود در جهان امروز بنا کرده است. یک پایه شیعی و یک پایه ایرانی. جمهوری اسلامی دین را با فرهنگ ایرانی ادغام کرد. ایران، امروز، در حوزه اخلاق پرچمدار جهان است و زبان پرچمدار نیز زبان فارسی است که یکی از سنگرهای اصلی که ما مدیونش هستیم فردوسی است.حسین زاده در بخش پایانی صحبت های خود با اشاره به سخنان رهبر معظم انقلاب در کنگره جهانی امام رضا (ع) از این گفت که بخشی از گسترش زبان فارسی در علم اتفاق می افتد.
کوهساری که از قلب خود شاعر می جوشاند
دکتر صلاح الدین جامی از هرات افغانستان، استاد مدعو دیگری بود که دقایقی درباره فردوسی و شاهنامه به صحبت پرداخت. او گفت: بدون شک اصیل ترین مرجع هویت یگانه ما شاهنامه فردوسی است. زمانی که از او سخن می گوییم، قطعا او را به مثابه پدر زبان فارسی می شناسیم؛ رستم ماندگار فرهنگ فارسی. فردوسی آن مرد بزرگی است که بر تاریخ است نه در تاریخ. دستگاه اندیشه بزرگ او طیف وسیعی از اخلاق و حکمت و خرد و دادگری است. چون بحث از تأثیر شاهنامه فردوسی است، باید گفت که این میزان نفوذ اندیشه او بر همه شاعران پس از او هویداست. اینجاست که فردوسی به مثابه کوهساری است که از قلب خود چشمه چشمه شاعر می جوشاند. درحوزه زبان نقش بسیار ارزشمندی دارد. فردوسی در زمانه ای شاهنامه را ایجاد می کند که پیش از او اثر بزرگی نداشتیم. به وسیله شاهنامه می توانیم زیرساخت های زبان را گسترش بدهیم. او غیر از مقوله فرهنگ سازی در شاهنامه، کارگاه عظیم تولید واژه را برای ما فارسی زبان ها به راه انداخته است. برای ما فارسی زبان ها شاهنامه گره گاه اصلی تلقی می شود که هویت یگانه خود را در این اثر ارجمند می بینیم.
12رخ، در ستایش عقلانیت و خرد ایرانی
قطب الدین صادقی که اغلب او را با کارهای نمایشی اش به خاطر می آوردند دیگر فردی بود که در این نشست با اتکا به محتوای شاهنامه درباره مرگ سخن گفت. او با اشاره به داستان دوازده رخ شاهنامه که در آن دوازده پهلوان از ایران با دوازده پهلوان از توران مبارزه می کنند از این گفت که داستان 12 رخ فخر شاهنامه است، چون به جای اینکه هزاران سوار کشته شوند، فقط پهلوان ها به میدان می روند. او گفت: کل داستان مقدمه ای است بر لحظه پایانی؛ یعنی عمل گودرز بر بالای سر پیران. تنها کسی که بی حرمتی نمی کند و سر رقیبش را جدا نمی کند؛ گودرز است.صادقی در ادامه صحبت هایش گفت: می خواهم درباره مفهوم مرگ صحبت کنم. لحظه ای که گودرز برای پیران رقم می زند. اما پیش از آن اجازه بدهید درباره عقلانیت آن صحبت کنم. ما اینجا توصیه های کیخسرو به گودرز را داریم. یکی این است که آبادی ها را ویران نکن. دیگری می گوید کردار بد ممنوع. چیزی که فوق العاده است، تنها پند خردورزانه کیخسرو نیست. بعد از اینکه می خواهد جنگ شروع شود، سه شبانه روز خویشتن داری می کنند. این یکی از درخشان ترین لحظات حماسه است. از همه این ها درخشان تر انتخاب جنگ تن به تن به جای کشتن هزاران تن است .این خرد ایرانی است که ستایش انگیز است و آن را یکی از درخشان ترین لحظات شاهنامه می دانم. اوج حکمت و عقلانیت ایرانی است.
صادقی همچنین از چهار رویکرد درباره مرگ صحبت کرد و گفت: رویکرد اول ما به مرگ، مرگ عادی است. رویکرد دوم یک مرگ سازنده است. من اسم رویکرد سوم را گذاشته ام مرگ حماسی. مهم ترین بخش از جهان حماسه است که آدم ها به آن می اندیشند و البته مبتنی است بر غریزه و تعمق ندارد. معنای بزرگش فقط نترسیدن از مرگ است. اینجا درواقع افتخار جای درک محسوس از مرگ را می گیرد. رویکرد چهارم من مصداق همین عمل شگفت انگیز و بزرگ گودرز است. مرگ اینجا ارزش روان شناختی دارد. مبتنی بر اصالت فرد است و درک دیگری. رویارویی انسانی با مرگ اتفاق می افتد. مرگی است زیبا با درکی شکوهمند. گودرز در یک لحظه آن وحشی گری ذاتی را می گذارد کنار، کینه دیرینه اش را فراموش می کند و با شفقت در چهره پیران نگاه می کند و به جای اینکه سرش را ببرد، سایه بانی را بر جسد او قرار می دهد. این لحظه اگر گران سنگ ترین لحظه انسانی شاهنامه نباشد، هم تراز آن است. یکی از نادرترین لحظات انسانی که در حماسه فردوسی وجود دارد. من دوازده رخ را از زیباترین قسمت های شاهنامه می دانم و به خرد و دانایی فردوسی آفرین می فرستم.
مدیریت شهری، خود را کنار دانشگاه و مراکز علمی و فرهنگی می بیند
صحبت های مجید طهوریان عسکری، عضو شورای شهر مشهد و رئیس کمیسیون ویژه توسعه و بهسازی توس، پایان بخش صحبت ها و سخن ها در این مراسم بود. او به سخنان رهبرمعظم انقلاب در سال 1375در سفرشان به مشهد برای پابوسی حضرت رضا (ع) و همچنین بازدید از آرامگاه فردوسی اشاره کرد و از این گفت که دست نوشته ایشان سرآغاز گفت وگوهای جدی نظامات مدیریتی در مجموعه آرامگاه فردوسی و آغاز یک قله جدید توجه ها به حکمت فردوسی است. او گفت: چهارکلیدواژه مهم در کلام رهبرمعظم انقلاب به همین ترتیب که عرض می کنم در این دست نوشته بیان می شود. اولین کلیدواژه، فرهنگ است که ایشان از محدوده فردوسی و توس به عنوان یک خطه فرهنگی یاد می کنند. در پس کلمه فرهنگ به سرعت از این محدوده به عنوان یک خطه و میراث تاریخی یاد می کنند. بخش دوم کلام دو کلیدواژه آبادانی و زیباسازی را دارد. غرض از بیان این صحبت ها، این است که بگویم مجموعه نظام مدیریت شهری خود را در کنار دانشگاه، مراکز علمی و فرهنگی و مراکز تاریخ ساز و تمدن سازی می بیند. بخش اول کلام یعنی حوزه فرهنگ و تاریخ، تاریخ نگاری و تاریخ سازی بر عهده استادان و اندیشمندانی چون شماست و بخش دوم، یعنی حوزه آبادانی و زیباسازی، بر عهده ما در مجموعه نظام مدیریت شهری است تا تاریخ قصه های ماندگار توس برای آیندگان باقی بماند و تعریف و تفسیر شود.
به گفته طهوریان عسکری همان طور که ما به مسئله فرهنگ و توسعه مسائل فرهنگی و تمدن حکمت فردوسی و ادبیات حماسی نگاه می کنیم، حتما توجه به علم و مسائل علمی را نیز در توسعه و آبادانی سرزمین توس، به عنوان یک قله درخشان برای نگاه مدیریتی در نظر داریم که می تواند از همین شاهنامه اقتباس شود.
در آینده مترو به آرامگاه فردوسی می رسد
این عضو شورای شهر همچنین گفت: تلاش شد در این دوره شورا، مطالعات اتصال خط ریلی مسیر 3 مترو مشهد به آرامگاه فردوسی تحقق پیدا کند. این امر در دستورکار ویژه قرار گرفته است و در آینده مردم مشهد می توانند خود را از نقاط مختلف شهر مشهد به آرامگاه برسانند. زیباسازی خطه توس مسئولیت مهم دیگری است که روز به روز گنج های خود را بهتر نشان می دهد. ما برای فرهنگ و توسعه فرهنگ، آمادگی کامل داریم، به ویژه در حوزه نشر آثار ماندگار. باید تاریخ و حماسه امروز و حماسه ای که از حکمت فردوسی و شاهنامه برداشت می شود برای آینده تاریخ به یادگار بگذاریم.
رونمایی از چهار جلد مجموعه مقالات در باب شاهنامه فردوسی، اجرای نقالی و مرور دیباچه شاهنامه از بخش های دیگر این مراسم بود.