آمنه مستقیمی| امام حسن عسکری(ع) به‌عنوان آخرین امامی که جامعه، عصر حضورشان را درک کرده است، در عین امامت در خفقان و فشار شدید سیاسی‌اجتماعی، مسئولیت خطیر و بزرگ آماده‌سازی جامعه برای ورود به عصر غیبت را نیز عهده‌دار بودند و اگر نبود مجاهدت‌ها و زمینه‌سازی‌های ایشان، شیعه در دوران غیبت با مشکلات بسیار مواجه می‌شد. به‌مناسبت فرارسیدن سالروز شهادت آن امام همام درباره خدمات ایشان به تشیع و امامت، با حجت‌الاسلام‌والمسلمین سیدعباس موسوی‌مطلق، استاد حوزه و دانشگاه، خطیب مذهبی و مؤلف آثار اخلاقی‌عرفانی، گفت‌وگو کرده‌ایم.
سخت‌ترین مسئولیت امامت
برای درک مجاهدتی که امام عسکری(ع) برای مصونیت شیعه و حفظ آموزه‌های امامت انجام دادند، باید بدانیم که حساس‌ترین و سخت‌ترین دوران اسلام، مقارن با دوره امامت آن حضرت بوده است؛ هم از نظر خفقان و نظارت شدید حاکمیت بر فعالیت‌ها و ارتباطات امام و هم برای آنکه جامعه باید آماده ورود به عصر غیبت حجت دوازدهم(عج) می‌شد. درنتیجه سخت‌ترین مسئولیت برعهده امام حسن عسکری(ع) بود تا هم این آمادگی را در مردم ایجاد و هم جان امام بعد از خود را حفظ کنند.
تقویت شبکه وکالت
امام حسن عسکری(ع) با معرفی فرزندشان حضرت مهدی(عج) به خواص شیعه، اولین قدم را در این مسیر برداشتند. سپس با ارجاع خواص به فرزندشان برای بروز و ظهور علم و آثار امامت، موضوع ولایت و غیبت حجت دوازدهم را تثبیت کردند. در گام بعد شبکه وکالت را که از زمان امام‌صادق(ع) و امام‌کاظم(ع) پی‌ریزی شده بود، تقویت کردند و توسعه دادند، به‌گونه‌ای‌که دور از چشم کارگزاران و مأموران حکومتی و به‌صورت مخفی و بیشتر از طریق نامه با این شبکه در ارتباط بودند و وظایفی را به آن‌ها می‌سپردند.
تعیین‌تکلیف منتظران
امام حسن عسکری(ع) وظایف متنوعی را برای منتظران امام‌مهدی(عج) در عصر غیبت، توصیه و بیان کرده‌اند؛ از مهم‌ترین این وظایف، صبر و استقامت در مسیر حق و تبعیت نکردن از جریان‌های باطل است. ایشان همچنین شیعیان را به ارتباط با علما و عبور از آفت‌ها و بحران‌های عصر تاریک و سرد غیبت با همراهی و هدایت آن‌ها، بصیرت و دشمن‌شناسی و تسلیم محض ولایت بودن توصیه کرده‌اند و به همین دلیل و دلایل دیگر برای مدتی مادرشان را مانند زینب کبری(س) برای امام حسین(ع) نایب خود و پناه شیعه معرفی کردند.
اعتباربخشی به فقها
یکی از اقدامات مهم امام عسکری(ع) که در عصر غیبت بسیار کارآمد شد، اعتباربخشی به فقها و علما بود. ایشان در حدیثی می‌فرمایند: «اما هر فقیهى که خویشتن‌دار و نگاهبان دین خود باشد و با هواى نفسش بستیزد و مطیع فرمان مولایش باشد، بر عوام است که از او تقلید کنند و البته این ویژگی‌ها را تنها برخى فقهاى شیعه دارا هستند، نه همه آن‌ها». حضرت در عین اینکه امت را با تکالیف دوران غیبت آشنا می‌کردند و تعلیمشان می‌دادند، راه خروج آن‌ها از حیرت‌ها و سردرگمی‌های این عصر را هم نشانشان می‌دادند و آن‌ها را به فقها و تقلید از آن‌ها ارجاع می‌دادند؛ تدبیری که در طول تاریخ غیبت، بسیار راهگشا و مؤثر بوده است.
تربیت شاگرد با نامه
امام عسکری(ع) باوجود همه سختی‌ها و فشار‌های دستگاه خلافت، تلاش‌های علمی، سیاسی و اجتماعی بسیار کردند؛ مثل تربیت شاگردانی که اگرچه معدود بودند، در گسترش فرهنگ ناب تشیع نقشی مهم داشتند. ایشان همچنین شاگردان و دوستان را به نوشتن حقایق دین تشویق می‌کردند و خود هم به وسیله نامه با دوستان، شیعیان و شاگردان در ارتباط بودند. با توجه به پراکندگی جغرافیای حضور شیعه در شهر‌ها و نقاط مختلف، حضرت برای گسترش فرهنگ تشیع، توسعه علم و دانش و هدایت امت، نامه‌های متعدد به‌ویژه در پاسخ به نامه شیعیان در آن شهر‌ها نوشته‌اند؛ مثل نامه به شیعیان قم و آوه یا نامه به مردم مدینه.
محتوای تربیتی نامه‌ها
محتوای نامه‌های امام بر چند محور تمرکز داشتند؛ ابتدا نفس ولایت امیرالمؤمنین(ع) و ائمه معصوم(ع). محور دیگر درباره امام زمان(عج) به‌عنوان امام بعد از خود و ویژگی‌های امامت ایشان، غیبت و ظهور و علائم ظهور بود و یک محور هم درباره صفات شیعه. همه این‌ها نشان می‌دهد که اگر اقدامات حضرت عسکری(ع) نبود، اثری از اسلام باقی نمی‌ماند و معلوم نبود در عصر غیبت برای اسلام و تشیع چه رخ می‌داد. اقدامات آن حضرت مانند صحنه جنگ خندق بود که تمام کفر یک طرف و تمام حق طرف دیگر ایستاده بودند؛ همان‌قدر سرنوشت‌ساز، همان‌قدر تاریخ‌ساز و گره‌گشا.