تکتم جاوید - «نشاندن یک پسربچه دوساله برای تزریق انسولین کار طاقت‌فرسایی است چه برسد به اینکه مدام نوع انسولین را عوض کنیم. انسولین‌های قبلی که پیدا نمی‌شود و انواع دیگرش دردناک‌تر است و تزریقش مراحل سخت‌تری دارد. کدام بچه را می‌شود قانع کرد که روزی چهار بار آمپول بزند؟ انسولین‌های دیگر شبیه آمپول، دردناک هستند.» چهار ماهی است که متوجه شده‌اند نوه کوچکشان دیابت دارد، اما علاوه‌بر رنج پذیرفتن یک بیماری مزمن، این روز‌ها مجبورند دردسر یافتن انسولینش را هم به جان بخرند: «چند روز بود دنبال لومیر و نوورپید می‌گشتیم تااینکه با کمک این و آن و پارتی‌بازی از یک داروخانه در چهارراه دکترا مقداری تهیه کردیم، ولی از همین حالا نگرانیم که بعد چه کنیم.»
این نگرانی، نگرانی خیلی از بیماران دیابتی شهر است در روزگار کرونا. کمیاب شدن انسولین‌هایی که از کشور‌های خارجی وارد می‌شد و حالا به‌دلایلی که هیچکس توضیحی برایش ندارد و فقط در برخی داروخانه‌ها و به تعداد اندک به فروش می‌رسد، سبب شده است بیماران دیابتی روز‌های دشواری را پشت‌سر بگذارند؛ دشوارتر از خود بیماری دیابت.
مشکل تزریق انسولین برای دیابتی‌های سالمند
آقای ایزدی ۶۴ سال دارد و پس از فوت همسرش تنها زندگی می‌کند. حدود پنج سال است که دیابت به بیماری فشارخونش اضافه شده است. خودش توضیح می‌دهد: بچه‌هایم گاهی به من سرمی‌زنند، اما اغلب تنها هستم و باید خودم قندخونم را کنترل کنم که این کار برای یک بیمار بسیار سخت است. به‌خاطر بیماری فشارخونم، چشم‌هایم خوب نمی‌بیند.
او سال گذشته عمل کرده است و فقط باید از انسولین نوومیکس استفاده کند. می‌گوید: این روز‌ها پیدا نمی‌شود. پزشکم نوع انسولین را تغییر داده است، اما هنوز یاد نگرفته‌ام با آن کار کنم و قند خونم تحت کنترل نیست. کاش فکری به حال امثال ما بکنند که بیماری پرعارضه دیابت داریم و توان کار با انسولین جدید را هم نداریم.
یکی دیگر از بیماران دیابتی را در داروخانه‌ای در مشهد می‌بینیم. او ۵۲ سال دارد. ۱۵ سال، دچار عارضه پای دیابتی بوده است و یک انگشت پایش را قطع کرده‌اند، با این حال هنوز هم بلد نیست قندش را آن‌طور که باید و شاید کنترل کند. می‌گوید: من از آن دسته بیماران دیابتی هستم که حتی با آموزش هم نتوانستم قندخونم را کنترل کنم. اغلب یا بالا بوده‌است یا در نوسان. با انسولین‌هایی که این روز‌ها در داروخانه‌ها به فروش می‌رسد، انگار به ۱۰ سال قبل برگشته‌ایم. باید خودمان مواد را در سرنگ بکشیم و تزریق کنیم که برای من که اهل مراقبت و کنترل نیستم، کار سختی است.
جنس داروخانه‌ها جور نیست
گشت‌وگذار ما در دیگر داروخانه‌های مشهد، حکایت از آن دارد که بعضی از آن‌ها اصلا انسولین نمی‌فروشند؛ چون به قول مسئولان فنی‌شان، «دردسر نگهداری انسولین زیاد است» یا اینکه «به آن اندازه مشتری انسولین» ندارند. بعضی هم که دارند، از کمبودش گله دارند. به ادعای آنان، تعداد فروش «نفری پنج انسولین» است و البته معلوم نیست این عدد پنج از کجا آمده، زیرا میزان تزریق روزانه هر فرد دیابتی، متفاوت است. با جواب‌هایی که از داروخانه‌های معمولی می‌‍‌گیریم، به‌سراغ داروخانه‌های مرجع شهر می‌رویم تا ببینیم موجودی آن‌ها در چه وضعیتی است. مسئول پذیرش داروخانه ۲۲ بهمن از پشت کاور، پاسخمان را با سؤال‌وجوابی می‌دهد: «کدام نوع انسولین را می‌خواهید؟ لانتوس و لومیر نداریم.»
مسئول فنی داروخانه هلال‌احمر هم بدون گفتن نوع کسری انسولین‌هایش، فقط می‌گوید: از هفت نوع انسولین موجود در بازار، فقط دو نوع را نداریم. او نام کسری‌های داروخانه را به شرطی می‌گوید که نسخه را ببیند و بر این نکته هم تاکید می‌کند که: «سهمیه هر بیمار پنج انسولین بیشتر نیست.»
البته دو داروخانه هم هستند که اوضاعشان قدری بهتر است؛ یکی در نزدیکی درمانگاه دیابت است و به اقتضای این همجواری‌اش، انسولین دارد، اما آنجا هم «سهمیه‌بندی» است و دیگری هم فقط از انواعی دارد که لازم همه نمی‌شود و راضی‌کننده نیست، اما نمی‌گذارد بیماران دست خالی از داروخانه خارج شوند.
اولین خط تولید هم دست مشهد را نگرفته
لابد به‌دلیل همین کمبود‌ها و اعتراض‌ها بوده است که چند روز پیش خبری منتشر شد درباره راه‌اندازی اولین خط تولید انسولین قلمی در کشور؛ خبری که می‌تواند امید تازه‌ای برای خودکفایی و تامین انسولین موردنیاز بیماران در کشور باشد. بر این اساس، پیش‌بینی شده است که صرفه‌جویی ۲۰ میلیون دلاری داشته باشیم و بیماران هم کمبودی برای تامین انسولین خود نداشته باشند. دکتر محمدرضا شانه‌ساز، رئیس سازمان غذا و دارو، در مراسم رونمایی خط تولید این دارو گفته بود: «حدود یک ماه است که انسولین قلمی تولیدی شرکت پویش دارو وارد بازار شده و با استقبال پزشکان و بیماران هم روبه‌رو شده است»، اما عجیب است که هنوز هم بیماران مشهدی برای تهیه انسولین دچار مشکل هستند.
نوسان قند روی تفاوت انسولین‌ها
«سال گذشته در مقطعی دچار کمبود انسولین شدیم. بعد از آن دوران کرونا بود و متقاضیان کمتر بودند، اما امسال از حدود اواخر اردیبهشت، اعتراض و شکایت بیماران از نبود انسولین افزایش پیدا کرده است.» این جمله‌های ابتدایی دکتر فرهاد رجب‌پورصنعتی، مدیر درمان‌وآموزش بنیاد بین‌المللی پیشگیری و کنترل دیابت ایرانیان، است. بیمارانشان مدام از کمبود انسولین شکایت می‌کنند و او از نوسان شدید قند بیماران درپی تغییر نوع انسولین‌ها نگران است.
می‌گوید: انسولین‌های موجود در بازار به دو دسته «قلمی» و «ویالی» تقسیم می‌شود که نوع قلمی اکنون در بازار کمیاب شده و بیماران را با مشکلات زیادی مواجه کرده است. کیفیت انسولین‌ها متفاوت است و از نظر اثربخشی، قلمی‌ها به انسولین بدن نزدیک‌ترند و نحوه تزریقشان هم مقداری آسان‌تر است.
آن‌طور که این کارشناس می‌گوید، «در نوع قلمی، فرد دیابتی می‌تواند آن را روی درجه مشخص بگذارد و تزریق کند.» با این حساب این نوع برای سالمندان و افرادی که دید کمی دارند، بسیار مناسب است. از طرف دیگر «سوزن‌هایش بسیار باریک» است و «درد زیادی ندارند و استفاده از آن برای کودکان راحت‌تر است.» با این حساب، والدین یک کودک هفت‌ساله که روزی چهاربار باید انسولین تزریق کند، با مشکلات کمتری مواجه هستند.
رجب‌پور با اشاره به اینکه هر داروخانه‌ای به تناسب یک یا چند نوع انسولین را ندارد، ادامه می‌دهد: فروش انسولین‌ها بستگی به شرکت پخش و بازاریابی آن‌ها دارد که معمولا از کشور‌های دانمارک و فرانسه وارد می‌شود، اما درمجموع می‌دانم که توزیع کم است.
آن‌طور که او می‌گوید، این کمبود در شهر‌های دیگر هم هست: «یکی از بیمارانم از کرج تماس گرفت و گفت نتوانسته است انسولین را تهیه کند.»
استرس بیماران از تغییرات بازار
انسولین‌ها به چند گروه خیلی سریع‌الاثر، سریع‌الاثر، کوتاه‌اثر، متوسط‌الاثر و بلنداثر تقسیم می‌شوند. مدیر درمان و آموزش بنیاد بین‌المللی پیشگیری و کنترل دیابت ایرانیان با اشاره به تاثیر انواع انسولین‌ها توضیح می‌دهد: ۶ قلم انسولین به نام لانتوس، لومیر، توجئو، نوورپید، اپیدرا و لوومیکس در بازار ایران وجود دارد که براساس زمان مصرف و نوع اثر برای بیماران تجویز می‌شود.
او به‌عنوان پزشکی که سال‌ها بیماران دیابتی را ویزیت کرده و آموزش داده است، اکنون بیشترین دغدغه‌اش را کنترل قندخون این بیماران می‌داند و می‌گوید: همین تغییر نوع انسولین، باعث استرس بیماران می‌شود و کنترل دیابت را مشکل‌تر می‌کند. بسیاری از بیماران ما چند سال است با نحوه تزریق انسولین خود کنار آمده و بیماری‌شان را کنترل کرده‌اند و حالا این تغییر به‌خصوص برای آن‌ها که بیماری دیگری دارند، خطرناک است.
مدیر، فرصت پاسخ‌گویی ندارد
پس از شنیدن گله‌های مردم، دلایل داروخانه‌ها و نگرانی بیماران دیابتی، به‌سراغ دکتر جبرئیل موفق، معاون غذاوداروی دانشگاه علوم‌پزشکی مشهد، می‌رویم تا از زبان یک مسئول، دلایل این کمبود را به شهروندان توضیح دهد، اما او پس از چند روز پیگیری، پاسخ‌گویی را به چند روز آینده موکول و اعلام شد که «در روز‌های آینده فرصت شنیدن صحبت‌های ما را خواهند داشت.»
با این تفاصیل، جوابی برای کمبود انسولین در داروخانه‌های مشهد نیست، اما سوال‌های زیادی هست؛ ازجمله اینکه مسئولی که پاسخ‌گویی را در اولویت وظایفش نمی‌داند، آیا اصلا رنج بیماران را دیده است؟
۴۰۰ میلیون
تعداد بیماران دیابتی در دنیا. این عدد احتمالا در سال۲۰۳۵ به ۶۴۰میلیون نفر برسد.
۲۵۰ میلیون
در جهان ۲۵۰میلیون نفر مبتلا به اختلال قندخون ناشتا هستند.
۱۱ درصد
۱۱درصد جمعیت بالای ۲۵سال کشور به دیابت مبتلا هستند.
۵/ ۲۱ درصد
۱۱.۵ درصد زنان و ۱۰ درصد مردان ایرانی به دیابت مبتلا هستند.
۲ دسته
انسولین به دو دسته انسانی و آنالوگ تقسیم می‌شود.
۵۰ درصد
۵۰درصد مبتلایان به دیابت، از بیماری خود بی اطلاع هستند.
۴ محل تزریق
محل تزریق انسولین شکم، ران، باسن و بالای بازوهاست.
دیابت نوع یک
بدن انسولین نمی‌سازد و انسولین موردنیاز را باید به شکل تزریق روزانه به بدن رساند.
دیابت نوع دو
انسولین به مقدار کم ترشح می‌شود یا در بدن دربرابر عملکرد آن مقاومت وجود دارد.
۹۰ درصد
۹۰درصد جمعیت دیابتی ها، به دیابت نوع ۲ مبتلا هستند.
۷ درصد
کاهش ۷ درصدی وزن بدن می‌تواند احتمال دیابت را تا ۱۱سال به تعویق بیاندازد.
تست تحمل گلوکز
سازمان جهانی بهداشت، این تست را بهترین راه شناسایی دیابت معرفی کرده‌است.
۷۵ گرم گلوکز
اگر قند دوساعت بعد از مصرف ۷۵ گرم گلوکز بین ۱۴۰ تا ۲۰۰ میلی‌گرم باشد، فرد مبتلا به اختلال تحمل گلوکز است.