در طول تاریخ، کشف دارو‌ها و از همه مهم‌تر واکسن‌ها، بزرگ‌ترین امید برای انسان‌ها بوده است. به همین دلیل از آغاز همه‌گیری ویروس کووید۱۹ تلاش برای کشف واکسن کرونا نیز موازی با دارودرمانی انجام شده است. اکنون واکسن‌های کرونای مختلفی در سراسر جهان کشف شده است؛ اما هنوز شک‌وشبهه‌های زیادی درباره آن‌ها وجود دارد. برخی از این واکسن‌ها را سازمان‌های ناظر واکسن کرونا در کشور‌های مختلف تأیید کرده‌اند و برخی دیگر هنوز در صف انتظار تأیید برای استفاده عمومی هستند. در این مقاله به‌طور کامل درباره واکسن‌های کرونا و عوارض و شرایط دریافت آن‌ها توضیح می‌دهیم. همراه ما باشید.

واکسن کرونا چیست؟

واکسیناسیون یکی از روش‌های ساده، ایمن و مؤثر برای محافظت از بدن در برابر ابتلا به بیماری‌های خطرناک به‌شمار می‌آید. درحقیقت، واکسن‌ها سیستم ایمنی بدن را آموزش می‌دهند تا در برابر عفونت‌ها و ویروس‌ها پادتن‌های لازم را تولید و از بدن محافظت کنند. پادتن‌ها با میکروب‌هایی که وارد بدن ما می‌شوند مبارزه می‌کنند. معمولا در ساخت واکسن‌ها از نمونه‌های ضعیف‌شده ویروس‌ها یا باکتری‌ها استفاده و آن‌ها را از طریق تزریق وارد بدن می‌کنند. براساس گزارش‌های مرکز کنترل و پیشگیری بیماری‌ها (CDC) واکسن‌ها معمولا از مواد زیر تشکیل شده‌اند:

آنتی‌ژن‌ها

نمونه‌های ضعیف‌شده ویروس‌ها یا باکتری‌ها هستند که در شناسایی عامل بیماری در بدن به سیستم ایمنی کمک می‌کنند.

مواد شیمیایی کمکی یا ادجوانت (adjuvant)

این مواد شیمیایی برای بهبود عملکرد واکسن‌ها به مواد تشکیل‌دهنده آن‌ها اضافه می‌شوند. وظیفه این مواد تقویت سیستم ایمنی بدن برای تولید آنتی‌بادی است.

مواد نگهدارنده

این مواد برای نگهداری و حفظ خواص مواد تشکیل‌دهنده واکسن‌ها استفاده می‌شوند.

تثبیت‌کننده‌ها

تثبیت‌کننده‌ها از فاسدشدن واکسن هنگام حمل‌ونقل جلوگیری می‌کنند.
تاکنون برای ساخت بیشتر واکسن‌هایی مانند آنفلوانزا و واکسن سه‌گانه (واکسن ۳بیماری دیفتری، کزاز و سیاه‌سرفه) از ویروس ضعیف یا غیرفعال‌شده استفاده می‌کردند؛ اما ساخت واکسن کرونا با فناوری جدید ام‌آران‌ای (MRNA) انجام شده و اولین واکسنی است که با این فناوری تهیه شده است. در مراحل ساخت واکسن کرونا، یک RNA خبررسان یا MRNA ویروس شبیه‌سازی می‌شود و سپس از آن در ترکیبات واکسن استفاده می‌کنند. RNA از اطلاعات ژنتیکی هر ویروسی شناخته می‌شود. بعد از تزریق، این RNA خبررسان وارد سلول‌های انسان می‌شود و پروتئین ویروس کرونا به‌نام پروتئین شاخی‌شکل را تولید می‌کند.

سیستم ایمنی بدن در مواجهه با این پروتئین ابتدا تصور می‌کند که ویروس کرونا وارد بدن شده است و برای محافظت از آن شروع به تولید پادتن می‌کند. همان‌طور که گفتیم، پادتن نوعی پروتئین در دستگاه ایمنی بدن است که در برابر عوامل خارجی مانند ویروس‌ها و باکتری‌ها از بدن محافظت می‌کند؛ بنابراین با شناسایی این پروتئین و تولید پادتن، اگر زمانی خود ویروس وارد بدن شود، سیستم ایمنی بدن آن را شناسایی می‌کند و از بین می‌برد.

مقایسه انواع واکسن‌های کرونا

واکسن روسی اسپوتنیک۵ اولین واکسن کرونای کشور روسیه و اولین واکسنی بود که با ۹۲درصد مقابله در برابر ویروس کووید۱۹ در جهان تولید شد.
واکسن‌های فایزر بیواِن‌تک و مدرنا نیز اولین واکسن‌هایی هستند که با فناوری RNA خبررسان یا MRNA ساخته شده‌اند. اکنون این واکسن‌ها در کشور‌های آمریکا و بریتانیا به‌صورت همگانی درحال تزریق است.
واکسن کرونای شرکت چینی سینوواک نیز به روشی قدیمی ساخته شده است که در آن از ویروس غیرفعال‌شده استفاده کرده‌اند.

واکسن آسترازنکا و دانشگاه آکسفورد هم به‌دلیل عوارضی که روی داوطلبان نشان داد و نیز انجام تحقیقات بیشتر، دیرتر از واکسن‌های دیگر عرضه و معرفی شد.
انواع واکسن‌های کرونا یا کوواکس (COVAX) باید از کشور‌ها تأییدیه و مجوز لازم را برای تزریق عمومی دریافت کنند. دریافت این مجوز‌ها وابسته به نتایج بالینی آن‌هاست. صدور تأییدیه نهایی واکسن‌ها برعهده سازمان جهانی بهداشت (WHO) است که تاکنون فقط واکسن کرونای فایزر توانسته است مجوز لازم را از این سازمان دریافت کند.

برای دسترسی عادلانه و همگانی به کوواکس (COVAX)برنامه‌هایی از طرف سازمان جهانی بهداشت با کمک سازمان‌های جهانی واکسن و پیشگیری از همه‌گیری تنظیم شده است تا همه مردم جهان واکسینه شوند. واکسن کرونا در ایران نیز با همکاری کشور کوبا، مراحل آزمایش‌های بالینی را پشت سر می‌گذارد.

واکسن کرونای ایرانی

تاکنون ۲واکسن کرونا در ایران که یکی ساخت شرکت داروسازی شفا با نام «کووایران برکت» و دیگری که نتیجه همکاری انستیتو پاستور ایران با انستیتوی فینلای واکسن کوباست، به مرحله سوم آزمایش انسانی رسیده‌اند و در خرداد۱۴۰۰ تزریق همگانی آن‌ها شروع می‌شود. اکنون نام ۵شرکت ایرانی در فهرست سازمان جهانی بهداشت برای ساخت واکسن ثبت شده؛ ولی فقط نتایج تحقیقات واکسن کُووایران برکت برای مطالعه و دریافت مجوز به این سازمان فرستاده شده است.

اولین گام آزمایش بالینی این واکسن ایرانی با ۳داوطلب انجام شد و در مراحل ساخت آن مانند واکسن‌های چینی سینوفارم و سینوواک، از ویروس غیرفعال‌شده استفاده شده است. در این روش با ورود ویروس غیرفعال‌شده به بدن، سیستم ایمنی بدن پادتن لازم را برای مقابله با ویروس تولید می‌کند؛ بنابراین اگر بعد‌ها ویروس وارد بدن شود، با ترشح پادتن از بین می‌رود.

۲مرحله آزمایش انسانی واکسن ایران‌کوبا، در کشور کوبا و روی تقریبا ۱۵۰نفر آزمایش شده است و گام سوم به‌صورت مشترک در هر ۲کشور انجام خواهد شد. تقریبا ۵۰هزار نفر برای اجرای گام سوم واکسیناسیون داوطلب شده‌اند و نتایج نهایی آن بعد از دوره سوم آزمایش مشخص خواهد شد.

شرایط دریافت واکسن‌های کرونا

باتوجه‌به تحقیقات و انجام آزمایش‌های عمومی، افراد بالای ۱۸سال می‌توانند واکسن کرونا دریافت کنند. تنها افرادی که به انواع واکسن‌ها حساسیت دارند، باید با مشورت و احتیاط این واکسن برایشان تزریق شود؛ به این صورت که بعد از تزریق باید تا ۳۰دقیقه زیر نظر باشند که اگر علائم آلرژیک مانند خارش، تورم گلو و افت فشار خون در آن‌ها مشاهده شد، سریع مراقبت‌های پزشکی را انجام دهند. تحقیقات کمی درباره زنان باردار و شیرده انجام شده است؛ به همین دلیل درباره شرایط دریافت واکسن کرونا برای این گروه نمی‌توان نظری قطعی داد. در این موارد تصمیم نهایی برای تزریق کردن یا نکردن واکسن به‌عهده فرد و نظر پزشکان است.

افرادی که به بیماری‌های زمینه‌ای مانند فشار خون بالا، ایدز، دیابت، آسم، بیماری‌های ریوی، کبدی یا کلیوی مبتلا هستند؛ فقط با مشورت پزشک خود واجد شرایط دریافت واکسن کرونا خواهند بود. درباره زنان باردار و شیرده هنوز اطلاعات کافی وجود ندارد؛ ولی توصیه می‌شود بعد از دریافت واکسن کرونا شیردهی به نوزاد قطع نشود و زنان باردار به‌دلیل بالابودن ریسک ابتلا به کووید۱۹ بهتر است که این واکسن را دریافت کنند.

عوارض و خطرات واکسن کرونا

برای آگاهی از عوارض جانبی واکسن‌های کرونا باید به نتایج تحقیقات و گزارش‌های بالینی توجه کنیم. براساس گزارش‌های سازمان غذا و داروی آمریکا، میزان عوارض واکسن فایزر کمتر و خفیف‌تر از دیگر واکسن‌هاست، درحالی‌که در تزریق واکسن مدرنا عوارضی مانند درد ماهیچه و مفصل، سردرد، تب و خستگی دیده شده است. بعد از تزریق واکسن و تحریک‌شدن سیستم ایمنی بدن، معمولا این عوارض برای همه واکسن‌ها دیده می‌شود و ممکن است تا چند روز هم ادامه داشته باشد. می‌توان گفت مهم‌ترین عارضه تزریق واکسن تاکنون مربوط به واکنش آلرژیک آنافیلاکسی بوده است تا جایی که تقریبا ۳۶۰دریافت‌کننده از بین ۲میلیون نفر این حساسیت را گزارش کرده‌اند.

در حساسیت آنافیلاکسی، به‌طور ناگهانی فرد دچار تورم گلو، خارش، افت فشار خون یا ضایعات پوستی مانند تاول و قرمزی پوست می‌شود. به همین دلیل افرادی که به واکسن یا آمپول‌ها حساسیت دارند، باید تا ۳۰دقیقه بعد از تزریق تحت مراقبت پزشکی باشند. همچنین براساس گزارش سازمان جهانی بهداشت، افرادی که به مواد تشکیل‌دهنده واکسن‌های کرونا که به‌روش MRNA تهیه شده‌اند، یعنی واکسن مدرنا و فایزر حساسیت دارند، نباید این نوع واکسن‌ها را دریافت کنند.

مزایای واکسن کرونا

تابه‌حال همه واکسن‌ها برای حفظ سلامتی همه افراد ساخته شده‌اند و درباره واکسن کرونا نیز این موضوع صادق است. اکنون بیشتر پزشکان در همه کشور‌ها تزریق واکسن کرونا را توصیه کرده‌اند؛ زیرا استفاده از آن نه‌تنها همه‌گیری این ویروس را کنترل می‌کند، بلکه جان بسیاری را نجات خواهد داد. در حالت کلی برای کنترل همه‌گیری‌ها ۲رویکرد وجود دارد؛ یکی پخش و همه‌گیری ویروس بین انسان‌هاست تا جایی که ۶۵درصد افراد جامعه به این ویروس مبتلا شوند و زنده بمانند، دیگری استفاده از واکسن است. در روش اول افراد سالمند و کسانی که بیماری‌های زمینه‌ای دارند، در خطر بزرگی قرار می‌گیرند و احتمال زیادی دارد که جان خود را از دست بدهند؛ بنابراین با کشف و استفاده از واکسن کرونا می‌توانیم جان خود و دیگران را نجات دهیم.