سید محمدرضا هاشمی | شهرآرانیوز؛ در حاشیه همایش «وطنِ مهر» که به‌مناسبت روز جهانی پناهنده در مشهد برگزار شد، سیدعلی قاسمی، مدیرکل امور اتباع و مهاجران خارجی استانداری خراسان رضوی و ماها کاشور، رئیس دفتر کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل در مشهد، به‌عنوان دو مقام عالی‌رتبه دولتی و بین‌المللی در حوزه مهاجران خارجی با حضور در یک نشست خبری به سؤالات خبرنگاران درباره حضور مهاجران افغانستانی در استان خراسان رضوی پاسخ دادند.
-چرا آمار مشخصی درباره تعداد مهاجران افغانستانی در ایران وجود ندارد؟
قاسمی: بخش مهمی از سامان‌دهی اتباع خارجی مربوط به مرز است؛ مرزی که نه در دوران آقای کرزی نه در دوره اشرف غنی و نه اکنون هیچ تعهدی نسبت به حفظ آن نداشته‌اند. یک زمان شما می‌گویید (جمعیت اتباع افغانستانی در ایران) 5میلیون نفر جمعیت است، اما در همان زمان می‌بینید که ۵۰۰هزار نفر آزادانه از مرز تردد می‌کنند. در اعیاد حجم زیادی از مهاجران غیرمجاز به‌صورت غیرقانونی کشور را ترک می‌کنند. این باعث می‌شود که آمار دستخوش تغییر شود. جامعه پناهندگانی که به‌صورت رسمی سازمان ملل، ما و دولت افغانستان آن‌ها را قبول کردیم، حدود ۹۰۰هزار نفر در کشور است، اما در حقیقت جمعیت این نیست. بخش مهمی از پناهنده‌ها به‌صورت غیرمجاز حضور دارند. هم‌اکنون جمهوری اسلامی ایران فرصت بسیار طلایی (سرشماری از اتباع غیرمجاز) را ایجاد کرده است. در بهترین حالت این است که تا شش ماه هیچ نیروی پلیسی نمی‌تواند به‌دلیل آن برگه شش‌ماهه مانع حضور مهاجران در ایران شود. بخشی از اتباع غیرمجاز بنا به دلایل خاص خودشان حاضر نیستند که در این طرح شرکت کنند. این‌ها همه در اینکه جامعه آماری مشخصی داشته باشیم، تأثیر می‌گذارد.
همین الان ما اگر آماری داشته باشیم، شش ماه دیگر این آمار دستخوش تغییر می‌شود. چون طرف مقابل هیچ تقیدی نسبت به حفظ مرز خود ندارد. این‌ها واقعیت‌هایی است که به دلایلی مثل حس انسان‌دوستانه‌ای که ایران با ملت افغانستان دارد، بیان نمی‌شود. شما بروید از همین مهاجران تازه‌آمده سؤال کنید که برخورد مرزبانی چگونه بود؟ می‌گویند به ما می‌گفتند بیایید، ما را سوار ماشین نظامی می‌کردند و می‌آوردند. این‌ها فرایندهایی است که دیده نمی‌شود.
-چه اقداماتی برای جذب فرزندان مهاجران افغانستانی تازه‌وارد در سال تحصیلی پیش‌رو در مدارس انجام داده‌اید؟
قاسمی: من بعید می‌دانم هیچ کشوری مثل جمهوری اسلامی ایران (با مهاجران) رفتار کند. شما ببینید در آمریکا که ادعای دمکراسی دارد، اخبار آشکاری وجود دارد که آن‌ها بین مادر و کودک (مهاجر) فاصله انداخته‌اند. می‌بینید که در جمهوری اسلامی ایران جامعه ایرانی در کنار جامعه پناهنده کنار هم تحصیل می‌کنند. ما باید به مهاجران تازه‌وارد توجه کنیم. ما که مدارس خالی با ظرفیت زیاد نداشتیم که منتظر باشیم جامعه پناهنده بیاید. این‌ها در آنِ واحد شکل می‌گیرد و باید به‌سرعت به آن‌ها رسیدگی شود. اما قبول کنید که دچار اشکالات فراوانی در این حوزه خواهیم بود. همین روزها ما نشست‌های بسیار سنگینی را با مجموعه آموزش و پرورش و جاهای دیگر برای تحصیل تازه‌واردها گذاشته‌ایم.
-چرا مشکل گواهی‌نامه مهاجران افغانستانی یک‌بار برای همیشه حل نمی‌شود؟
قاسمی: درباره گواهی‌نامه، پناهندگان باید تابع قوانینی باشند که در جامعه پناهنده‌پذیر وضع می‌شود. با همه این اوصاف ما در حوزه پناهندگانی که دارای کارت آمایش هستند، افرادی که بیمار صعب‌العلاج در خانواده دارند و نامه بهزیستی بیاورند یا نامه بنیاد شهید، یا اینکه در خانواده فردی باشد که دائم به پزشک مراجعه کند، با ارائه مستندات به آن‌ها گواهی‌نامه می‌دهیم. این موضوع از بحث‌های جدی ماست که بتوانیم قوانین بالادستی را تغییر دهیم که این کار فرایندی طولانی دارد. در تلاش هستیم در سازوکاری بخشی از این مشکل را رفع کنیم.
-چرا دفتر کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل در مشهد با خبرنگاران تعامل ندارد؟
کاشور: ما (برای ارتباط با خبرنگاران) فقط می‌توانیم از موقعیت‌های این چنینی برای تعامل با رسانه‌ها استفاده کنیم. یک گروه در دفتر تهران حضور دارد که ارتباط با رسانه‌ها را برعهده دارد. این سیاست کلی است.
-چرا خدمات سازمان ملل به پناهندگان اروپایی و آسیایی با یکدیگر متفاوت است و می‌بینیم که در این باره تبعیض وجود دارد؟
کاشور: این سؤال خوبی است. موقعیت‌های بحرانی که در سراسر دنیا پیش می‌آید، به پایه‌گذاری اساسی برای پاسخگویی نیاز دارد. هر موقعیت بحرانی شرایط خاص خود دارد. شرایطی که در اوکراین پیش آمد، برای اینکه این اتفاق در اوکراین برای اولین‌بار اتفاق افتاد، به پایه‌گذاری بنیادی نیاز داشت. اما در کشورهایی مثل عراق، افغانستان و سوریه ما یک اساس کار داریم و یک دستورالعمل کاری مشخص. ما به‌عنوان سازمان ملل باید مطمئن شویم که خدمت‌رسانی به پناهندگان در آن شرایط در حال انجام است. در موقعیت‌های جدید ما این روند را نداریم و پایه‌گذاری یک روند مشخص برای پاسخگویی نیاز است. اگر در خبرها به اوکراین توجه می‌شود، به‌دلیل تفاوت در نگاه به آن جغرافیا نیست، بلکه به این دلیل است که در آن موقعیت برای اولین‌بار این اتفاق افتاده است و چون سازوکار پاسخگویی در آنجا نداشته‌ایم، توجه جامعه جهانی به این موقعیت جلب می‌شود.
-برخوردهای کشورهای اروپایی بعد از بحران اوکراین با پناهجویان دیگر کشورها تفاوت زیادی کرده است. مثل اقدامات انگلیس، آلمان و دانمارک. چرا اروپا در رابطه با بحران مهاجران در افغانستان سکوت کرده است و از ایران حمایت نمی‌کند؟ چرا سازمان ملل درباره موضوع پناهندگان در ایران کم‌کاری می‌کند؟
کاشور: بیانیه کامل و واضحی از سوی کمیساریا در این باره منتشر شده است که شما می‌توانید آن را ببینید. این بیانیه کاملا واضح است.
-آیا سرشماری یک برنامه مشخص برای شش ماه است یا برنامه‌ای جامع پشت‌سر آن است؟
قاسمی: درباره تازه‌واردها ما دنبال این بودیم که بدانیم چه طیفی وارد کشور شده‌اند. ما آمار دقیقی از این جمعیت نداشتیم. یک بخش این اقدام دریافت آمار برای برنامه‌ریزی بود. هویت‌بخشیدن به حضور این‌ها هدف بعدی بود که اگر این اتفاق نمی‌افتاد، ما بحرانی جدی در رابطه با حضور این افراد در کشور داشتیم. هرکسی این برگه شش‌ماهه را داشته باشد، پلیس به او کاری ندارد. افرادی که در گذشته برگه سرشماری داشته‌اند و اکنون هم شرکت کرده‌اند، مدرک معتبر خواهند گرفت. یا افرادی که مدارک یکسانی ندارند، همه این افراد مدارک معتبر خواهند گرفت. اما چون چند طرح باهم اتفاق افتاد، به صدور یک مدرک منجر شد. سیل تازه‌واردها ما را به‌سمتی برد تا ابتدا حضور این افراد را برای حتی کوتاه‌مدت قانونی کنیم.
اینکه بعد شش ماه چه اتفاقی خواهد افتاد، به این برمی‌گردد که وضعیت خود اتباع چگونه است. بخشی از این‌ها واقعا می‌توانستند قانونی وارد کشور بشوند یا قانونی وارد شده‌اند و حالا اعتبار ویزایشان به پایان رسیده و تمدید نشده است. برای همین موضوع هم ما نشست‌های تخصصی زیادی داریم تا بتوانیم حضور آن‌ها را قانونی کنیم، فارغ از این برگه‌های شش‌ماهه. ضمن اینکه ما فعلا به‌صورت موقت نگهداری خواهیم کرد تا ببینیم سیاست طالبان در حوزه حاکمیت چگونه خواهد شد. اگر سیاست آن‌ها به سمتی برود که همان‌طور که حضرت آقا فرمودند که در واقع ما طرف‌دار ملت افغانستان هستند، حکومتی فراگیر در این کشور تشکیل شود. این‌ها دیگر ضرورتی برای ماندن در ایران و دیگر کشورها ندارند. خود جامعه پناهندگان هم تمایل دارند به کشور خود بروند و آنجا را آباد کنند. اگر شغل آنجا ایجاد شود، یا امنیت طیفی از مردم این کشور تأمین شود، این‌ها آمادگی دارند به کشور خود بازگردند. فعلا سیاست دولت بر این شد که مشکل حضور قانونی این‌ها در کشور حل شود و بعد در کنار آن آمار به‌دست بیاید تا ما ببینیم با چه فضایی روبه‌رو هستیم. چون سیل عظیمی به‌ناگاه وارد کشور شدند. ما به‌دنبال این هستیم که مدارک همه مهاجران افغانستانی یکسان شود.
اداره اتباع هیچ اختیاری برای دخل و تصرف در فهرست بیمه سلامت ندارد
-توضیحی درباره مجوز کار برای مهاجران بدهید. افغانستانی‌هایی که در طرح سرشماری، اقامت شش‌ماهه گرفته‌اند، مجوز کار آن‌ها چگونه خواهد شد؟ در رابطه با بیمه سلامت هرسال تعدادی از فهرست اداره اتباع حذف می شود، دلیل چیست؟
قاسمی: اداره اتباع هیچ اختیاری برای دخل و تصرف در فهرست بیمه سلامت ندارد. بخشی از این فهرست در سال‌های گذشته وجود داشته است، بخشی هم وقتی به دفاتر کفالت مراجعه می‌کنند و بیماری‌های خود را بیان می‌کنند، دفاتر کفالت اسامی این‌ها را یادداشت می‌کنند و وقتی اسامی جدید می‌خواهیم، آن‌ها را معرفی می‌کنند. در کل کشور از طریق دفاتر کفالت و اداره اتباع این فهرست تهیه می‌شود، به تهران می‌رود و در پایتخت متمرکز با کمیساریا در نشست‌های تخصصی بین اداره اتباع، کمیساریا و بیمه سلامت این موضوع بررسی می‌شود. کمیساریا باتوجه‌به بودجه‌ای که دفتر مرکزی آن‌ها اختصاص داده است، افراد را به فهرست اضافه می‌کنند. بخشی از افرادی که از فهرست بیمه سلامت حذف می‌شوند، مقصر هستند که در زمان مشخص مراجعه نمی‌کنند. وقتی مهاجر یک‌سال برای تمدید بیمه خود مراجعه نمی‌کند، کمیساریا به این نتیجه می‌رسد که این مهاجر نیازی به بیمه ندارد، بنابراین این فرد حذف می‌شود و نفر بعدی جایگزین او می‌شود. امکان هم دارد که عده‌ای به‌اشتباه شاید در فهرست بیمه نباشند و دچار بیماری صعب‌العلاج باشند. آن‌ها می‌توانند با مراجعه به دفاتر کفالت با کمک کمیساریا موضوع بیمه‌شان را پیگیری کنند.
برخی مهاجران در بین برگزاری دو آمایش با مشکلاتی مواجه می‌شوند؛ مثلا سرپرست خانواده از دنیا می‌رود یا اتفاق دیگری برایشان می‌افتد. ما وقتی ظرفیتی برای بیمه جدید ایجاد می‌شود، مجبوریم یکی از آن خانواده‌های قدیمی را که شرایط نسبتا بهتری دارد، از فهرست بیمه حذف کنیم و نفر بعدی را جایگزین کنیم. هم اداره اتباع و هم کمیساریا به‌دنبال این هستیم تا طیف وسیع‌تری را در این حوزه ثبت‌نام کنیم.
مهاجرانی که به‌تازگی به ایران آمده‌اند و در سرشماری شرکت کرده‌اند، فعلا برای مجوز کار باید صبر کنند تا طرح پایان یابد. ما نباید فراموش کنیم که ایجاد شغل جزئیات زیادی دارد که باید به آن توجه کنیم. در رابطه با جواز کسب این موضوع از دغدغه‌های جدی ماست. در تلاشیم برای جواز کسب سازوکارهایی بچینیم و بخش‌هایی را پوشش بدهیم.
کاشور: درباره بیمه موضوع اصلی بودجه است. ما برای این موضوع سقف مشخص بودجه داریم. این هشتمین دور بیمه سلامت است و امیدواریم در دوره‌های بعدی افراد بیشتری را تحت پوشش قرار دهیم. ما می‌دانیم که تعداد افرادی که تحت پوشش بیمه قرار گرفتند، همه افراد جامعه پناهنده نیستند. تاکنون 120هزار نفر در کل ایران تحت پوشش بیمه سلامت قرار گرفته‌اند.
- چه برنامه‌ای برای اشتغال دانشجویانی دارید که از دانشگاه‌های ایران و در رشته‌هایی مثل پزشکی فارغ‌التحصیل شده‌اند؟
قاسمی: در این باره هم رایزنی‌ها مثل موضوع گواهی‌نامه و جواز کسب جریان دارد. قوانینی وجود دارد که باید به‌روزرسانی شود. تهران دنبال این موضوع است. ما از ابتدا روی یک پناهنده سرمایه‌گذاری می‌کنیم، به نتیجه که می‌رسد، او را رها می‌کنیم. این از اشکالاتی است که از گذشته وجود داشته است. ما می‌توانیم با مدیریت این افراد زمینه خدمت آن‌ها به جامعه پناهنده را فراهم کنیم. مدل مورد مطالبه ما اعطای مجوز موردی نیست، بلکه ما معتقدیم این افراد متخصص مانند دیگر افراد جامعه حق کار دارند.
-ما ایرانی‌ها چهل سال است که در کنار افغانستانی‌ها زندگی کرده‌ایم. مهاجران در بدو ورود نیازمند حمایت هستند که این وظیفه کمیساریاست. ما از کمیساریا می‌خواهیم که صراحتا اعلام کند که در یک‌سال گذشته چقدر بودجه مصرف کرده و چه کمک‌هایی به مهاجران کرده است؟
کاشور: من در این لحظه عدد مشخصی یادم نیست. در رابطه با کمک به پناهنده‌ها کمیساریا تنها نیست. ما در قسمت‌های مختلف ارگان‌های بین‌المللی مختلفی داریم که برنامه‌های خود را دارند و با ما همکاری می‌کنند. ما در سال گذشته انواع کمک را به پناهجویان ارائه کرده‌ایم. برنامه‌ریزی برای پاسخ به نیاز پناهجویان نیازمند آمار است. ما در نظر داریم پس از ثبت‌نام اولیه از مهاجران افغانستانی بدون مدرک نیازهای آن‌ها را تشخیص بدهیم و برای رفع آن گام برداریم.
-درباره گشت اشتغال توضیح بدهید؟
قاسمی: در هفته دوبار گشت اشتغال در شهر انجام می‌شود. ما در حوزه جذب اتباع از سوی کارفرمایان ایرانی مشکلی داریم و آن این است که آن‌ها کارگر ایرانی را بیرون می‌کنند و کارگر افغانستانی را جایگزین او می‌کنند. این مشکلی ندارد، اما زمانی مشکل ایجاد می‌شود که افراد جذب‌شده غیرمجاز باشند یا کارگر کارت کار نداشته باشد یا کارت کارش مرتبط با کاری که دارد انجام می‌دهد، نباشد. ما در گشت اشتغال با کارفرمای ایرانی که کار غیرقانونی کرده است و با کارگر افغانستانی که کار غیرقانونی می‌کند، برخورد می‌کنیم. در دو ماه گذشته نزدیک به ۵۶ کارفرما اخطاریه گرفته‌اند و با حدود ۴۰۰ تبعه غیرمجاز برخورد کرده‌ایم. بعد از یکم تیرماه که طرح سرشماری تازه‌واردها پایان یافت، ما شدت گشت اشتغال را افزایش می‌دهیم و پس از آن دستگیری اتباع غیرمجاز اتفاق خواهد افتاد. وقتی ما فراخوان می‌دهیم که در سرشماری شرکت کنید، یک بخش آن مربوط با اشتغال است. اما وقتی که مهاجر غیرقانونی نمی‌آیند در طرح سرشماری شرکت کند، ما مجبور هستیم تمدید کنیم. این باعث می‌شود برنامه‌های بعدی ما هم عقب بیفتد. درباره تازه‌واردها تنها موضوع اشتغال نیست و حضور آن‌ها جنبه‌های مختلفی دارد. متأسفانه آوارگان بعضی موضوعات را جدی نمی‌گیرند. جمهوری اسلامی ایران در موضوع تازه‌واردها یک‌تنه وارد شده است. ما نمی‌توانیم بی‌مهابا شغل شهروند ایرانی را بگیریم که پناهجوی افغانستانی آمده است. ما در برابر شهروندان کشور خودمان مسئولیت داریم.
اگر درباره واکسن کرونا کمیساریا حمایت نمی‌کرد، ما در بخش واکسیناسیون مهاجران دچار مشکل می‌شدیم. در دوره کرونا ما در مهمانشهر فوتی نداشتیم و این به‌دلیل واکسیناسیون به‌موقع است. موضع اداره اتباع در مقایسه با موضع کمیساریای عالی سازمان ملل درباره پناهندگان مطالبه‌گرایانه است. وقتی سفرای کشورهای مختلف به مشهد می‌آیند، ما بدون هیچ تعارفی به آن‌ها می‌گوییم که این پیامد موضع شما در قبال افغانستان است و باید پای کار بیایید. سهمیه اسکان مجدد و کمک‌های بین‌المللی باید جدی گرفته شود. سفیر فنلاند به ما قول داده است که ۱۳۰۰ نفر شامل ۶۰۰ تازه‌وارد و ۷۰۰ مهاجر افغانستانی دیگر را برای اسکان دوباره، به کشور خود ببرد.