سمیرا شاهیان | شهرآرانیوز؛ سرمایه گران‌سنگ فرهنگی و تمدنی ایران و به‌ویژه مشهد، مضجع شریف امام مهربانی‌ها، حضرت علی‌بن‌موسی‌الرضا (ع) است. با تأکید بر این اهمیت، همیشه عناوینی بر پیشانی مشهدالرضا (ع) درخشیدن گرفته است. «پایتخت معنوی ایران» در داخل و «پایتخت فرهنگی جهان اسلام» در خارج، از این عنوان‌هاست که در سال۲۰۱۷ از سوی آیسسکو به مشهد تعلق گرفت.
چندساحتی‌بودن کلان‌شهری با ۳۵۱کیلومترمربع مساحت در شمال‌شرقی ایران و مرکز استان خراسان‌رضوی فقط به بُعد زیارت در حرم مطهر ختم نمی‌شود، بلکه وجود بنا‌های تاریخی، مشاهیر مدفون در حرم، رواق‌ها و صحن‌های متعدد با معماری‌های اصیل و گوناگون، مراسم و مراکز فرهنگی حرم مطهر از جاذبه‌هایی است که علاقه‌مندان و گردشگران زیادی را به این قطعه از بهشت روی زمین می‌رساند. از سویی مشهد سرزمین ادیبان و شاعران است؛ آنان‌که میراث زبان فارسی را برای ما به یادگار گذاشته‌اند. پس نام مشهد به آرامگاه شاعر پرآوازه، فردوسی بزرگ، شاعران نام‌آور و ادیبان برجسته و سبک‌های متنوع خراسانی هم می‌رسد.
پیشینه ورزش پهلوانی، قطب علمی و پایگاه حوزه‌های علمیه بودن نیز از دیگر ویژگی‌های دومین شهر پهناور ایران پس از تهران است. به‌زعم اعضای ششمین دوره شورای اسلامی شهر مشهد، شعار «مشهدالرضا (ع)؛ جهانشهر برکت و کرامت» می‌خواهد به مشهد شأنیت جهانی ببخشد و ظرفیت‌های بالقوه آن را بالفعل کند. جهان‌شهرشدن مشهد توسعه نرم‌افزاری می‌طلبد. مهد هنرپرور مهر و محبت برای تربیت، خلاقانی در این زمینه را می‌خواهد و درمجموع اراده‌ای راسخ تا با کمک همه ذی‌نفعان مشهد، جهانشهر معرفی شود.
در وهله نخست تبیین شعار «مشهدالرضا (ع)؛ جهانشهر برکت و کرامت» را از رئیس و نایب‌رئیس کمیسیون فرهنگی، اجتماعی، زیارت، گردشگری و رسانه، حجت‌الاسلام حسن منصوریان و فاطمه سلیمی جویا شدیم تا با روشن‌ساختن ابعاد مختلف آن، رویه‌ای را که برای این دوره از مدیریت‌شهری برگزیده شده است، بدانیم. همچنین دیدگاه‌های ۲ کارشناس ازجمله ماهان صفایی، روزنامه‌نگار و مدرس دانشگاه و مهدی ابراهیمی، فعال فرهنگی و اجتماعی را در این‌باره پرسیدیم که در ادامه می‌آید.
حجت‌الاسلام حسن منصوریان
رئیس کمیسیون فرهنگی
به باور حجت‌الاسلام حسن منصوریان، رئیس کمیسیون فرهنگی، اجتماعی، زیارت، گردشگری و رسانه، به‌طور معمول شعار بعد از ترسیم برنامه‌ها و رسیدن به چشم‌اندازی مطلوب در قالب چکیده آن برنامه‌ها بیان می‌شود: «به‌عنوان نمونه، ما درباره ۴ سال مدیریت‌شهری که به عهده گرفتیم، گفتیم قرار است از نقطه «الف» شروع کنیم و به نقطه «ب» برسیم. ازجمله ویژگی‌های نقطه «ب» این است که ما می‌خواهیم مشهد، مشهد باشد؛ یعنی جهان‌شهری با حدود همان ۳۰ میلیون زائری که می‌آید و شیعیان جهان بدانند «ام‌القرایی» که بتوانند با سلامت و امنیت در آنجا زیارت کنند، کجاست.»
عضو ششمین دوره شورای اسلامی مشهد می‌گوید: «از بین قبور ائمه اطهار (ع) فقط در مشهدالرضا (ع) است که شیعیان برای زیارت و حتی برای سرمایه‌گذاری امنیت دارند. از طرفی محبتی به امام رضا (ع) بین اقوام مختلف وجود دارد و این حضرت را با ویژگی‌هایی مثل کرامت می‌شناسند. این باعث شد ما توجهمان جلب شود که باید از پوسته جغرافیایی ۳۵۰۰ هکتاری مشهد خارج شویم و این شهر، جهان‌شمولی پیدا کند.»
فاطمه سلیمی، نایب‌رئیس کمیسیون فرهنگی، اجتماعی، زیارت، گردشگری و رسانه شورای اسلامی مشهد نیز بیان می‌کند: «مزیت رقابتی مشهد نسبت به دیگر شهر‌ها وجود بارگاه ملکوتی حضرت رضا (ع) است و عبارت مشهدالرضا (ع) در ابتدای این شعار نشان می‌دهد حرم مطهر رضوی باید محور همه فعالیت‌هایی باشد که در مشهد صورت می‌گیرد. از سویی ظرفیت پذیرش بیش از ۳۰ میلیون زائر از کشور‌های مختلف دنیا در این کلان‌شهر، جهان‌شهربودن آن را تداعی می‌کند. پس ما در شهری هستیم که جهانی است و نگاهی که می‌شود به مشهد داشت، نگاهی بین‌المللی با محوریت حفظ کرامت انسان‌هاست؛ بنابراین در همه کار‌هایی که انجام می‌دهیم، می‌خواهیم پیوست بین‌المللی مدنظرمان باشد.»
در این دوره از شورای اسلامی شهر سکان‌داران مدیریت‌شهری عزمشان را جزم کرده‌اند تا نگاهشان فراتر از جغرافیای محدود مشهد باشد. حجت‌الاسلام منصوریان می‌گوید: «به عبارت ساده‌تر، هرکاری در مشهد اتفاق می‌افتد، باید پیوست بین‌المللی داشته باشد. فلسفه گسترش این شهر، امام رضا (ع) است که توانسته است از نوغان و سناباد و... به کلان‌شهر امروزی تبدیل شود، وگرنه قدمت نیشابور یا ترشیز بزرگ یا ولایت سربه‌داران در خراسان از مشهد بیشتر است.
برای نمونه آرزوی شیعیان پاکستان این نیست که پولی پس‌انداز کنند تا اصفهان را ببینند، بلکه آن‌ها دنبال سفر به ایران و یک‌بار زیارت مشهد هستند. این ظرفیت باید احیا شود و مدیران ما در برنامه‌ریزی مدیریت‌شهری، جهان‌شمولی مشهد را بیش از گذشته فعال کنند.»، اما ویژگی‌ها و ظرفیت‌های بین‌المللی مشهد در حوزه فرهنگ چیست که باید به آن توجه شود؟
رئیس کمیسیون فرهنگی، اجتماعی، زیارت، گردشگری و رسانه شورای اسلامی پاسخ می‌دهد: «اول اینکه اقتصاد فرهنگی در مشهد به‌وسیله زائر بین‌الملل رونق پیدا می‌کند. اقتصاد فرهنگی یعنی پیوست‌های فرهنگی زیارت؛ شامل مشاغل گوناگون، سوغات و صنایع دستی که می‌تواند در صادرات اهمیت پیدا کند و رونق بازار را به‌دنبال دارد. از طرفی ورود زائران غیرایرانی ظرفیت‌های ایجاد شغل از فرودگاه تا هتل را فراهم می‌کند و معیشت مردم با هر شغلی که رونق بگیرد، آسان‌تر می‌شود.
درنتیجه مردم تمکن مالی پیدا می‌کنند و انصاف و مواسات و دست‌گیری از نیازمندان بیشتر می‌شود. این شبکه‌ای از مسائل است که متغیر‌های گوناگونی دارد.» ماهان صفایی، مدرس دانشگاه نیز برای ظرفیت‌های پرشمار مشهد در حوزه بین‌الملل و زائر و زیارت مثال می‌آورد و می‌گوید: «واتیکان که مرکز مذهبی مسیحیت است، امروز اقتصادش از محل گردشگری زیارت می‌چرخد و این موضوع درباره مشهد هم می‌تواند صدق کند که همراهی مدیریت‌شهری و شهروندان را می‌طلبد و مثل ۴ چرخ خودرو است که همه باید در یک جهت و هم‌سو بچرخند.»
ماهان صفایی
روزنامه نگار
صفایی درباره ۲ واژه برکت و کرامت که در شعار «مشهدالرضا (ع)؛ جهانشهر برکت و کرامت» قید شده است، بیان می‌کند: «این‌دو از صفات حضرت رضا (ع) گرفته شده است و اگر مدعی هستیم به‌عنوان اعضای مدیریت‌شهری قرار است کاری انجام بدهیم، آن هم در مشهدالرضا (ع)، لازم است از صفات حضرت در عملکرد و کردارمان بهره برده باشیم.
زیرا در کنار آمار‌هایی که اختصاص می‌یابد، مانند اینکه حدود ۹ درصد از دانش‌آموزان کشور در خراسان‌رضوی مشغول به تحصیل هستند و...، بخش دیگرش مربوط به بارگاه ملکوتی امام رضا (ع) است که به شهر و شهروندان اعتبار بخشیده است. البته این‌طور نیست که فقط بهره‌بردار باشیم، بلکه مسئولیتی هم اضافه می‌کند تا هم مجاوران و هم زائران بتوانند از فضا بهره ببرند.» شاید به نظر برسد تکیه این شعار بر زائر است، درحالی‌که مشهدی‌ها با مشکلاتی ازجمله جمعیت حاشیه نشین روبه‌افزایش این شهر دست‌به‌گریبان هستند که باید کنترل شود.
از سویی اگر مشهد هنرمندپرور است و توانسته است افراد شاخصی را تربیت کند، پس باید مدیران وتصمیم‌گیران تلاش کنند و نقاط ضعف را کاهش و نقاط قوت شهر را افزایش دهند. بدون‌شک باید به حوزه فرهنگ و هنر این شهر توجه بسیاری شود تا بتوان فرصت جهان‌شهرشدن آن را فراهم کرد. حالا صفایی، فعال فرهنگی، با یادآوری این موضوع که بیشتر ساکنان مشهد اهل شهرستان‌ها و دیگر نقاط کشور هستند، می‌گوید: «کاستی‌هایی وجود دارد که البته رفع همه‌شان با مدیریت‌شهری نیست و مجاوران هم در شناسایی و رفع آن باید کمک کنند.
اما آیا آنچه را انجام می‌دهیم که ذهنیت مثبت بقیه درباره مجاوران مشهدی است؟ بخش عمده تغییر با شهروندان است. قرار نیست وندالیسم، گران‌فروشی و... اتفاق بیفتد و بعد مدیریت‌شهری پاسخگو باشد. باید برای زمینه‌سازی ساختن فضای زندگی، آن‌طور که خواست و نگاه حضرت رضا (ع) است، تلاش کنیم و مدیریت‌شهری درصدد این باشد که شهروندان آرامش داشته باشند و بتوانند در راستای کرامت رفتار کنند و به‌نوعی این شعار محقق شود.»
اگر از جنبه فرهنگی به شعار «مشهدالرضا؛ جهانشهر برکت و کرامت» بخواهیم جامه عمل بپوشانیم، برنامه‌ها به چه سمتی سوق پیدا می‌کند؟ فاطمه سلیمی، نایب‌رئیس کمیسیون فرهنگی، اجتماعی، زیارت، گردشگری و رسانه شورای اسلامی شهر مشهد، بر این باور است که: «جامعه بر ۴ رکن فرهنگ، اجتماع، اقتصاد و سیاست استوار است، اما رویکرد ما بیشتربودن نگاه و ذهن فرهنگی بر همه ارکان است. یعنی اگر ما فعالیت اقتصادی برای مشهد رقم می‌زنیم، صرف اقتصادی‌بودن برای مشهد قابل بهره‌برداری نیست، بلکه باید با بعد فرهنگی و هویتی مشهد نیز هم‌خوانی داشته باشد.»
حجت‌الاسلام حسن منصوریان نیز جهان‌شهری را وابسته به الزاماتی می‌داند که رونق اقتصادی و ارتقای سطح فرهنگ ازجمله آن‌هاست. او توضیح می‌دهد: «آنچه به‌عنوان آسیب اجتماعی در شهر می‌بینیم، مثل طلاق و اعتیاد و بیکاری و کودک کار و بی‌سرپرستی و بدسرپرستی، همه معلول علتی به‌نام مسائل فرهنگی و اقتصادی است. اگر سطح فرهنگ بالا باشد، آموزه‌ها و گذاره‌های دینی و اجتماعی خوب تبیین شود، کوچک‌ترین اختلاف بین زن و مرد نتیجه‌اش طلاق نمی‌شود.»
فاطمه سلیمی
عضو کمیسیون فرهنگی
در بخشی از بیانیه گام دوم انقلاب به فاصله میان باید‌ها و واقعیت‌ها اشاره شده است: «بی‌شک فاصله میان باید‌ها و واقعیت‌ها، همواره وجدان‌های آرمان‌خواه را عذاب داده و می‌دهد، اما این فاصله‌ای طی‌شدنی است و در ۴۰ سال گذشته در مواردی بار‌ها طی شده است و بی‌شک در آینده، با حضور نسل جوان مؤمن، دانا و پرانگیزه، با قدرت بیشتر طی خواهد شد.»
حالا سلیمی در این‌باره می‌گوید: «متناسب با این شعار، موضوع دیگری که می‌خواهیم از مشهد شروع کنیم، جهان بانوان برکت و کرامت است. قرار است از تخصص و ظرفیت تربیتی، اجرایی و مدیریتی بانوانی که در بخش‌های مختلف مشهد، استان، کشور و عرصه بین‌المللی فعالیت می‌کنند، برای تحقق بیانیه گام دوم انقلاب استفاده کنیم. همچنین می‌خواهیم آن‌ها را به‌صورت حلقه‌های یک زنجیر برای رفع آسیب‌ها و معضلاتی که در مشهد وجود دارد، به هم متصل کنیم.»
با توجه به اینکه از مشهد به‌عنوان شهری جهان‌شمول نام برده می‌شود و از همین خطه قرار است جهان بانوان برکت و کرامت شکل بگیرد، نبود روزی به نام مشهد با این درجه از اهمیت در تقویم ملی بدچشمی می‌کند. سلیمی می‌گوید: «این پیشنهاد را به امید خدا و با همراهی افرادی که در این زمینه نقش دارند و اثرگذار هستند، پیگیری می‌کنیم.»
در کنار مغتنم‌بودن ظرفیت بانوان متخصص و بهره‌گیری از آن‌ها، جهانشهر برکت و کرامت می‌تواند فرصتی برای شکوفایی جوانان باانگیزه در عرصه بین‌الملل، ملی و محلی باشد. مهدی ابراهیمی، فعال فرهنگی و اجتماعی، معتقد است در آستانه ورود به گام دوم انقلاب، کسانی که محتوای ایرانی‌اسلامی این مرحله را باید هدایت کنند، جوانانی هستند که افق دورتری را می‌بینند: «به‌نظرم ۲ بال الگوی پیشرفت ایرانی‌اسلامی که زبان فارسی و محتوای دینی (زیارت و حرم) است، در مشهد فراهم آمده و پیشرفت با کمک این ۲ منبع الهام‌بخش سرشار از معنویت و ویژگی‌های ایرانی به همت جوانان محقق می‌شود. البته باید به تاریخ و گذشته نیز توجه کنند.»
مهدی ابراهیمی
فعال فرهنگی، اجتماعی
چندساحتی‌بودن مشهد در حوزه‌های دینی، علمی، فرهنگی، ورزشی و... باعث شأنیت‌بخشیدن به مشهد در بخش بین‌الملل و ملی خواهد بود. همان‌طور که بر کسی پوشیده نیست، ازجمله ظرفیت‌های دیگر مشهد آرامگاه فردوسی بزرگ و جایگاه این شاعر بلندمرتبه است. همچنین سابقه شکل‌گیری سبک‌های مختلف خراسانی در زمینه‌های شعر و ادبیات فرصتی برای تحقق این شعار اعضای ششمین دوره از شورای اسلامی شهر مشهد است.
ابراهیمی می‌گوید: «مشهد از ۲ نظر ویژگی جهان‌شهرشدن دارد؛ یکی زیارت و دیگری آرامگاه فردوسی. یعنی هم از جنبه دینی و هم از جنبه ادبی و تاریخی می‌شود به‌عنوان جهانشهر به آن نگاه کرد. البته باید الزام‌ها و سازوکار جهان‌شهرشدن در مشهد و مناسبات دولت با این شهر و همچنین مناسبات مشهد با دیگر کلان‌شهر‌های مذهبی دیده شود.»
به باور او: «مشهد می‌تواند پایگاه زبان و ادبیات فارسی در بین کشور‌های فارسی‌زبان افغانستان، تاجیکستان، بخشی از هند و پاکستان باشد و مهم‌تر جنبه شعر یا ادبیات حماسی در این شهر است. شعر حماسی و نگاه حکیمانه فردوسی الهام‌بخش است و مشتاقان زیادی در کشور‌های فارسی‌زبان دارد که با دعوت از آن‌ها و برگزاری رویداد‌های بین‌المللی با موضوع زبان و ادبیات فارسی، مشهد می‌تواند در زمینه‌های علمی و گردشگری نقش‌آفرینی کند.»
این فعال فرهنگی‌اجتماعی می‌افزاید: «ممکن است مشابه آرامگاه فردوسی در هر جای جهان وجود داشته باشد، اما شخصیت فردوسی برای نسل‌های جدید در ایران و دیگر کشور‌ها کمتر شناخته شده است و از این ظرفیت بزرگ می‌شود برای هم‌آفرینی‌های فرهنگی و هنری با محوریت مشهدمقدس برنامه‌ریزی کرد.»
ابراهیمی معتقد است: «بدون‌شک باید منطقه توس و آرامگاه فردوسی توسعه پیدا کند. وضعیتی که اطراف آرامگاه دارد، با چند سال پیش مقایسه‌شدنی نیست، اما هنوز نیاز به توسعه کمی و کیفی و پیشرفت دارد و مردم در آنجا باید در اقتصاد گردشگری سهیم و شریک شوند. توسعه آنجا باید مردم‌محور و همراه با احساس تعلق باشد و کسانی که در آنجا زندگی می‌کنند، از اقتصاد گردشگری بهره‌مند شوند.»
در شهری که آیین‌هایی ازجمله «مراسم باشکوه غبارروبی بقعه منور رضوی»، «تعویض پرچم گنبد مطهر»، «جایگزینی روکش ضریح»، «بستن و گشودن در‌های حرم» در مناسبت‌های مختلف در آن انجام می‌شود و پیوسته میزبان مسئولان و چهره‌های بین‌المللی و جمعیت زیادی از زائران و مشتاقان اهل‌بیت (ع) است، جهان‌شهرشدن بدون‌شک به‌وقوع خواهد پیوست، اما لازم است نقاط ضعف را شناسایی و رفع کنیم و به ظرفیت‌های مثبت بیش از پیش بها بدهیم.