تکتم جاوید | شهرآرانیوز؛ پلاستیک ارزان است و در دسترس. برای همین در همه جا از آن استفاده می‌کنیم. آمار مصرفش همیشه بالا بوده و با همه گیری کرونا نیز بالاتر رفته است؛ زیرا ناچار شدیم هرچه را که پیش از آن فله‌ای و کیلویی می‌خریدیم، برای حفاظت از آلودگی احتمالی در یک بسته بندی ترجیحا پلاستیکی جای دهیم. همین است که مصرف روبه افزایش موادپلاستیکی و بازیافت آن‌ها مدت هاست که از تهدیدکننده‌های جدی محیط زیست به حساب می‌آید. آمار‌های سالانه از یک تریلیون تن کیسه پلاستیکی در جهان سخن می‌گویند که وارد چرخه ضایعات می‌شود و این یعنی اوضاع خیلی وخیم است. اوضاع وخیم‌تر هم می‌شود وقتی بدانیم ۴۰ درصد این مواد، پلاستیک‌های یک بار مصرف هستند. همان پلاستیک‌هایی که فقط به اندازه زمان طی کردن فاصله فروشگاه تا خانه عمر مفید دارند و به سرعت راهی زباله دان می‌شوند. منظور همین پلاستیک‌هایی است که برای خرید نان، میوه و موادغذایی می‌گیریم و هیچ وقت به آلودگی شان فکر نمی‌کنیم، در حالی که بازیافتشان ضروری است.
«من یه پوست شکلات رو هم دور نمی‌ریزیم. همه رو بازیافت می‌کنم. ۹ ساله.» سمیرا کارمند است و مشغله‌های زندگی مشترک را دارد، اما در همه سال‌هایی که به خانه خودش رفته بازیافت را فراموش نکرده است: از همان زمان که ازدواج کردم تصمیم گرفتم بخشی از کابینت یا تراس را بگذارم برای مواد بازیافتی. همه را جدا می‌کنم، به خصوص پلاستیک‌ها را. می‌دانم که چقدر در طبیعت باقی می‌مانند.
از وقتی شروع به جداسازی زباله‌ها کرده، هفته‌ای یک بار باید می‌رفته به نزدیک‌ترین ویست بانک و همه را تحویل می‌داده است، اما یک سالی است که از نرم افزار استفاده می‌کند که به قول خودش دمِ دست است: از حدود یک سال پیش از نرم افزار شهرداری استفاده می‌کنم. درخواست را به نرم افزار شرکت اکو می‌دهم. خودشان می‌آیند زباله‌ها را از در خانه می‌برند. من شهروند خیلی خوبی نیستم، اما در حد استفاده کمتر از پلاستیک برای محیط زیست تلاشم را کرده ام.
غزاله، همسر و خانواده همسرش همگی گیاه خوارند. مدتی مدرسه طبیعت داشتند. عاشق کتاب خواندن هستند و در خانه شان تلویزیون ندارند. یعنی هرجور به زندگی شان نگاه کنید نمایشی از سلامتی است. طبیعی هم هست که بازیافت اصل مهمی در زندگی شان باشد. دراین باره می‌گوید: محال است زباله‌های بازیافت شونده در خانه ما با دیگر زباله‌ها ترکیب شود. همه را تفکیک می‌کنم. در کمترین حد ممکن از فروشگاه‌ها ظرف یک بار مصرف می‌گیریم.
وقتی از حداقل استفاده صحبت می‌کنند یعنی مثل قدیم‌ها برای خریدکردن باخودشان ظرف می‌برند: برای خرید محصولات لبنی ظرف می‌برم. اگر فراموش کنم، ظرف‌های پلاستیکی را می‌شویم و دوباره از همان‌ها استفاده می‌کنم. دوست دارم برای مواد غذایی دیگری همچون شیرینی هم خودم ظرف ببرم، اما هنوز موفق نشده ام.
محمدمهدیار، اما اعتقادی به تفکیک زباله ندارد. بهانه اش این است که خانه اش کثیف می‌شود. گاهی هم که ببیند همسرش پلاستیکی از بازیافتی‌ها را گوشه آشپزخانه جمع کرده است ساعت ۹ شب می‌گذاردشان جلوی در. گاهی هم دلایل دیگر می‌آورد: چند جعبه و کمی کاغذی که من جدا کنم دردی از مشکلات شهر دوا نمی‌کند. این قدر درگیر مسائل روزمره زندگی هستیم که وقت تفکیک زباله نداریم.
رئیس اداره تفکیک زباله سازمان مدیریت پسماند شهرداری مشهد از ۲۳۰ تن زباله خشکی می‌گوید که روزانه در شهر جمع آوری می‌شود: حدود ۳۰ درصد از زباله‌های خشکی که هرروز از منازل و اصناف جمع آوری می‌کنیم، شامل پت، لاک، پلاستیک و ظروف یک بار مصرف است که نسبت به دیگر مواد بازیافتی حجم بسیار زیادی دارد.
محسن محمودی جمع آوری پلاستیک‌های بازیافتی پس از مصرف را برای طبیعت چندان مؤثر نمی‌داند و می‌گوید: کاهش مصرف این است که فرهنگ سازی کنیم تا مردم کمتر پلاستیک را به خانه بیاورند. هرارگان و سازمانی می‌تواند بسته به شرایط و امکانات خود آموزش را آغاز کند.
وی ادامه می‌دهد: اگرچه بعد از گذشت یک سال از هوشمندسازی در بازیافت برخی آمار‌ها نشان می‌دهد هنوز ۹۰ درصد مردم از وجود آن اطلاعی ندارند، اما هم زمان باید برای استفاده از کیسه‌های پارچه‌ای هم برنامه ریزی کرد؛ برای مواردی همچون کاهش قیمت یا دردسترس بودن.
به گفته محمودی پلاستیک‌های یک بار مصرف بازیافت شونده هستند، اما محدودیت‌هایی دارند. مثلا باید تمیز باشند و به صورت جدا از دیگر مواد تفکیک شوند.
در همه سال‌های گذشته تلاش‌های بسیاری برای فرهنگ سازی کاهش مصرف پلاستیک انجام شده، اما یکی از آن‌ها که باوجود برنامه ریزی‌ها نتوانست در شهر اثرگذار باشد تفاهم نامه‌ای بود که درسال ۱۳۹۸ میان مسئولان وقت دانشکده منابع طبیعی دانشگاه فردوسی و شهرداری مشهد امضا شد، اما نتایج آن هرگز در تصمیم گیری‌های شهری استفاده نشد.
این طرح که به کمک دانشجویان آن دانشکده اجرا شده بنا بود با شعار «نه به پلاستیک» در فروشگاه‌های شهرداری انجام شود و شهروندان را به استفاده از کیسه‌های پارچه‌ای تشویق کند. پس از گذشت سه سال به تازگی نتایج پرسش نامه‌ها و بررسی‌های آن‌ها در سایت‌های علمی منتشر شده است و نشان می‌دهد چه روشی برای آموزش تفکیک زباله و کاهش استفاده از پلاستیک در بین شهروندان مشهدی مؤثرتر است.
دکتر آوا حیدری، عضو هیئت علمی دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست دانشگاه فردوسی مشهد که وظیفه هدایت دانشجویان در آن طرح را برعهده داشت در این باره توضیح می‌دهد: ایده تفاهم نامه کار خیلی قشنگی بود که دو بخش جشنواره مردمی ارسال ایده داشت و بخش دیگر توزیع ۴۰۰ پرسش نامه میان مراجعان به فروشگاه‌های شهرداری بود که توسط دانشجویان انجام شد. اما نتایج آن طرح چندان مورد توجه مسئولان قرار نگرفت.
وی با اشاره به اینکه در آن طرح تأثیر انگیزه‌های مختلف مردمی را برای تفکیک یا کاهش مصرف پلاستیک بررسی کرده بودیم، ادامه می‌دهد: نتایج نشان می‌داد برای فرهنگ سازی ابتدا باید روی هنجار‌ها کار کنیم. مردم به هرچیزی که مُد باشد، توجه نشان می‌دهند. دومین عامل مؤثر ارائه بازخورد است. مشهدی‌ها دوست دارند بدانند تفکیک زباله یا کاهش مصرف مواد پلاستیکی آن‌ها چه فایده‌ای برای شهر دارد که شهرداری باید در این زمینه به مردم گزارش بدهد.
این استاد دانشگاه فردوسی به اهمیت مطالعات در تصمیمات شهری اشاره می‌کند: چنین مطالعاتی نیاز به صرف هزینه زیاد دارد، اما کاربردی است و تصمیم گیری‌های بعد از آن مهم است. کرونا مصرف کیسه‌های پلاستیکی را افزایش داده است و تبلیغات به تدریج روی ناخودآگاه اثر مثبت خواهد گذاشت. در غیراین صورت در حد یک مطالعه دانشگاهی باقی خواهد ماند.
«مشهدی‌ها روزانه حدود ۲ هزار تن زباله تولید می‌کنند و با چنین وضعیتی امروز آمار تفکیک زباله از مبدأ را به ۱۱ درصد رساندیم، اما فرهنگ سازی برای مصرف کمتر پلاستیک‌های یک بارمصرف لازم است.» رئیس کمیسیون خدمات شهری، بهداشت، سلامت و محیط زیست شورای شهر مشهد این جمله را در باب نگرانی‌هایی می‌گوید که درباره مصرف بی رویه موادپلاستیکی وجود دارد: رفتار نادرست و استفاده بیش ازحد کیسه پلاستیکی برای هرخرید کوچک و انداختن آن به سطل زباله میزان تولید شهروندان را در شهر مشهد به شدت بالابرده است.
حسن کریمدادی در گفتگو با شهرآرا اضافه می‌کند: زباله‌های پلاستیکی دورریخته شده حجم وسیعی از فضای دفن زباله را اشغال کرده و با همه اقدامات صورت گرفته باعث آلایندگی سفره‌های زیرزمینی شده است و آلودگی را به نسل آینده منتقل می‌کند.
وی به افزایش ۱۵ هزار نفری تعداد مشترکان سیمپ (نرم افزار جمع آوری پسماند خشک) در مدت کوتاه شورای ششم اشاره می‌کند و می‌افزاید: اکنون دو شرکت «بهروب» و «اکو» با تماس تلفنی با خانه ها، مسئولیت جمع آوری زباله‌های بازیافتی را برعهده دارند، اما بنا داریم با افزایش تدریجی شرکت‌ها همه مناطق شهر را زیر پوشش این خدمت قرار دهیم که تا پایان سال تعداد مشترکان به ۲۰۰ هزار نفر برسد.
این عضو شورای شهر مهم‌ترین مشکل را نبود فرهنگ استفاده کمتر از پلاستیک و تفکیک آن از مبدأ می‌داند: مسئله مهم این است که مردم بپذیرند مصرف پلاستیک مضر است. اگر هرخانواده‌ای در روز دو پلاستیک کمتر مصرف کند، حجم مواد بازیافتی در مجموع آمار شهر به شدت کاهش می‌یابد و حذف پلاستیک از مصارف روزانه قدم مؤثری در مسیر حفظ و مراقبت از محیط زیستمان است.
وی استفاده از کیسه‌های پارچه‌ای یا زنبیل‌های قدیمی را راه حل بهتری می‌داند که بار‌ها درباره آن اطلاع رسانی شده است و عملی‌تر هستند.
کریمدادی درعین حال به طرح جامع پسماند اشاره می‌کند که درحال بازنگری بخش‌هایی از آن در کمیسیون هستند: طرح جامع از گذشته تصویب شده است و با اقدامات انجام گرفته معتقدیم سازمان مدیریت پسماند شهرداری مشهد جزو بهترین‌ها در زمینه اجرایی، عملیاتی، پژوهشی و آموزشی در کشور است. قصد داریم مطالعات اولیه را بازنگری و به روزرسانی کنیم و در نهایت خروجی دفن را کاهش دهیم.
تصور کنید منزل همسایه در طبقه پایین آپارتمان شما در حال سوختن است. آیا از بیم آنکه به زودی آتش به زندگی تان می‌رسد برای خاموش کردن شلعه‌ها کاری نمی‌کنید؟ حفاظت از محیط زیست با اصلاح شیوه زندگی همین حفظ سلامتی فردی و جمعی است.
با همه این موارد اگر تفکیک‌های هوشمند، آموزش گاه به گاه مضرات پلاستیک و تبلیغات رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی پیوسته ادامه پیدا کند، می‌توان به نهادینه شدن فرهنگ کاهش مصرف پلاستیک در چندسال آینده امیدوار بود.