تکتم جاوید | شهرآرانیوز؛ روزها از حادثه متروپل آبادان میگذرد و تحلیلها این است که آواربرداری چندروز دیگر هم ادامه خواهد یافت. تعداد اجساد بیش از آن عددی شده است که ابتدا تصور میشد، اما هنوز انگشت اتهام به سوی مسئولان متخلفی است که دانسته یا نادانسته به نحوه ساخت و ساز این برج بی توجه ماندند تا شد آنچه نباید میشد.
دراین بین در کلان شهرهایی همچون مشهد نگرانیها درباره ساختمانهای مختلف بالا گرفته است؛ ساختمانهایی که مردم به آنها رفت و آمد دارند و در آنها کاسبی، خرید و زندگی میکنند؛ ساختمانهایی که اغلب به اخطارهای آتش نشانی بی توجه هستند و همین بی توجهی زمزمه ورود دستگاه قضا را برای الزام مالکان آنها به رعایت ایمنی جدیتر کرده است.
به دلیل اهمیت این موضوع علی شیرازی، مدیرکل شهرسازی شهرداری مشهد، آتش پاد سوم مجید فرهادی، سرپرست سازمان آتش نشانی شهرداری مشهد، و مسعود ایاز، مدیر کل نظارت بر ساخت و سازها و کمیسیونهای ماده ۱۰۰ شهرداری مشهد، را دور میزی نشاندیم و از چالشهای ایمنی ساخت و سازهای مشهد گفتیم و تخلفاتی که بدون برخورد همچنان ادامه دارند.
شیرازی| برخلاف تصور عمومی فرایند صدور مجوزهای ساختمانی خیلی دقیق و منظم است. این روند به صورت اتوماسیونی منظم طی میشود و به نیروی انسانی سپرده نشده است که قائل به خطا باشیم. زمانی پروانه ساخت صادر میشود که نقشهها به تأیید آتش نشانی و سازمان نظام مهندسی رسیده باشد.
تا زمانی که نقشه ساختمانی از طرف طراحان، مهندسان ناظر و آتش نشانی تأیید نشود، سیستم به صورت خودکار پروانهای صادر نمیکند. برای هیچ کاربر و حتی شهردار منطقهای صدور پروانه میسر نیست اگر تأیید آتش نشانی یا نظام مهندسی را نداشته باشد.
نکته بعدی در وضع موجود فرایند صدور پایان کارها این است که همه املاکی که در کمیسیون ماده ۱۰۰ تعیین تکلیف میشوند، به صورت خودکار منوط به دریافت تأییدیه استحکام بنا و ایمنی هستند. این گونه نیست که اگر کمیسیون ماده ۱۰۰ برای تخلف پلاکی رأی بر جریمه نقدی داد، دیگر از همه مسائل فنی آن پروژه چشم پوشی شود.
دریافت استحکا بنا و تأییدیه ایمنی جزو الزامات حقوقی تمام آرای جریمه کمیسیون ماده ۱۰۰ است و پروندههای تخلف بعد از آنکه در کمیسیون ماده ۱۰۰ تعیین تکلیف میشوند به آتش نشانی و نظام مهندسی ارجاع میشوند تا از منظر استحکام بنا و ایمنی بررسی و کنترل شوند.
شیرازی| اصلا چنین چیزی وجود ندارد؛ نمیشود که یک ساختمان در مشهد فرایندهای کنترلی، ایمنی و پایداری را نگذراند. اغلب مواردی که داریم دارای نواقص هستند؛ برای همین من عبارت «ساختمانهای ناایمن» را قبول ندارم و معتقدم باید عبارت «ساختمانهای دارای نواقص ایمنی» جایگزین آن شوند.
پروژههایی داریم که ۹۰ درصد تأیید شاخصههای ایمنی و پایداری و استحکام بنا را گرفته اند و ۱۰ درصد تأیید نمیگیرند. ممکن است که این پروژهها در حال بهره برداری باشند و آن کسریها هم اجازه صدور پایان کار را ندهند، اما اشتباه است چنین پروژههایی را ناایمن بدانیم.
فرضا ساختمانی که همه موارد را رعایت کرده و فقط جان پناه آن پنج سانتی متر از حداقلش کوتاهتر است (جزو مواردی که پایان کار برایش صادر نمیشود) آیا ناایمن است؟ البته که درجه اهمیت این موضوع را کارشناسان ایمنی تعیین میکنند و تأیید مشروط میدهند.
شیرازی| به این معنی است که نواقص اصلی مرتفع شده اند و رفع نواقص باقی مانده میتواند در گذر زمان انجام شود.
شیرازی| بله. در این پروژه موارد اصلی انجام شده است و رفع موارد باقی مانده نیازمند زمان است؛ زیرا قرار است بخشی از پروژه به عنوان هتل فعال شود و بخشی دیگر در زیرزمین به عنوان تجاری کارکرد بگیرد و بعدها راه اندازی شود. مثلا راهروی ارتباط فرار هتل از قسمت تجاری میگذرد و معلوم است که باید زمانی بگذرد تا مشکلش رفع شود. مالکان همه پروژهها برای نواقص تعهد محضری میدهند تا در مهلت زمان مشخصی مشکلات را رفع کنند.
شیرازی| برداشت مردم این است که این پروژه فقط یک پله فرار دارد و آن هم یک پله برقی است. این دیدگاه اشتباه است. ما حتی از مدیریت مجموعه خواهش کردیم که منتقدان را دعوت کند تا از پروژه بازدید کنند و ببینند که دو پله فرار دارد. آتش نشانی تنها درباره یکی از پلههای فرار این ساختمان نکته دارد و معتقد است که پله دوم فرار هم باید سنگی باشد نه فلزی.
این پروژه دارای تأیید مشروط است و مالک هم مهلت گرفته است و در حال لحاظ همین جزئیات و رفع نواقص است. مشکل مدیریت دود هم مرتفع شده، اما اینکه بگوییم این ساختمان ناایمن است، به نظرم جفاست در قبال پروژههای بزرگ مقیاسی که در شهر مشهد اجرا میشوند.
مسئله این است که فرایند روی کاغذ بودن یک چیز است و بیرون و اجرا یک چیز. در همین مشهد پروژهای داشتیم که نظام مهندسی از آن خبر نداشت تا دچار حادثه شد. حرف این است که از این دست تخلفات جسته و گریخته در شهر مشهد زیاد است.
بسیاری مربوط به منازل شخصی است و فقط یک یا چند خانواده را در معرض خطر قرار میدهند، اما حالا از ناایمن بودن برخی هتل ها، برجهای تجاری و بازارها حرف میزنیم که شاید تأیید مشروط گرفته باشند. همین پروژهای که گفتید نواقص کمی دارد و الان درحال استفاده است. ممکن است که اتفاقی بیفتد و همان نواقص جزئی اتفاقات تلخی را رقم بزند.
شیرازی| نگرانی مردم محترم است، اما این تشخیص را بسپاریم به کارشناسان ایمنی، چون هر کاری حوزه تخصصی خودش را دارد. اینکه بهره برداری منوط شود بر تغییر متریال و مصالح یا فعلا راه اندازی شود، همه در حوزه ایمنی است و با نظر مهندسان این حوزه تصمیم گیری میشود.
در موارد این چنینی باید جوانب دیگری را هم ببینیم؛ از جمله اینکه این پروژهها در معرض فشارهای متعددی هستند. این پروژه اگر در این مرحله عدم خلافی نمیگرفت، قطعا ورشکست میشد. یک پروژه نیمه و رها شده آیا زیبندهتر و ایمنتر بود برای مشهد؟
باید این موارد را کنار هم بگذارید و تصمیم بگیرید. در این موارد یک مسئله نداریم، شبکه مسائل داریم. سخت گیری ایمنی باید طوری باشد که پروژه سرمایه گذاری از لحاظ پیشرفت کار -که نیازمند تأیید مرحلهای است- بتواند سایر مسائل حقوقی، مالی و فنی خود را هم حل کند.
پروژه باید به توان مالی برسد که بتواند تجهیزاتش را بخرد و این قطعا نیازمند تسهیلگری است. میتوانیم تسهیلگری نکنیم و بگوییم به ما ربطی ندارد. نتیجه میشود یک پروژه رها شده، مثل دیگر پروژههای رها شده. به نظر شما پروژههای رها شده در شهر ایمنتر هستند یا پروژههایی که داریم برای آنها تسهیلگری میکنیم؟
در این میان تشخیص استحقاق مشروط بودن یا نبودن فعالیت یک پروژه -که امری فنی است- بر عهده کارشناسان فنی است. ضمن اینکه همچنان مهندسان ناظر پروژه مسئول هستند و باید همچنان فعالیت کنند تا ایرادات را رفع کنند.
این است که معتقدم اعمال فرایند ایمن کردن ساختمان ها، فقط روی کاغذ نیست. از طرفی این ظلم است به سسیتم نظارت شهرداری که بگویند یک ساختمان بزرگ مقیاس ساخته شده است و کسی از آن خبر ندارد.
شیرازی| ما دو مدل الگوی نظارت داریم؛ یک مدل نظارت سازمان نظام مهندسی است و نوع دیگر نظارت براساس الگو و نظام فنی و اجرایی سازمان نظارت و برنامه ریزی کشور که قوانین خودش را دارد. برج سلمان با توجه به ضوابط دوره خودش از طرف شهرداری و با وجوه عمومی مدیریت شده و براساس نظام فنی و اجرایی کشور پیش رفته است.
خبر نداشتن نظام مهندسی به معنای نبود نظارت مهندسی نیست. قانون میگوید پروژهای که با مشارکت بودجه عمومی و با استفاده از وجوه عمومی ساخته میشود میتواند از الگوی نظام فنی و اجرایی بهره ببرد.
ایاز| ما در مشهد دو مدل ساختمان داریم؛ ساختمانهایی که از شهرداری مجوز میگیرند و ساختمانهایی که مجوز شهرداری ندارند. اول اینکه همه مجوزهایی که برای ساخت و ساز و توسعه بنا و شروع عملیات ساختمانی در شهرداری صادر میشود از فیلتر نظام مهندسی عبور میکند. امکان ندارد مجوزی در شهرداری صادر شود و از فیلتر مهندسان نظارت عبور نکند. اصلا تا تأیید نکنند مجوز شروع عملیات صادر نمیشود.
در حین اجرا هم مهندسان ناظر موظف اند هم زمان با گزارش پیشرفت فیزیکی، تخلفات احتمالی را گزارش دهند و شهرداری بر حسب این گزارش موظف است حتی پروژه متخلف را پلمب و به مراجع قضایی معرفی کند.
ما معمولا در این ساخت و سازها دغدغهای نداریم و هر کس نقش خودش را دارد. دغدغه اصلی روی ساختمانهایی است که بدون مجوز و معمولا در مناطق حاشیهای شهر ساخته میشوند. اگرچه در این موارد هم به محض مشاهده تخلف برای متوقف کردنش اقدام میکنیم و پرونده را به کمیسیون ماده ۱۰۰ میفرستیم، اما در اغلب مواقع سازنده تخلفات خود را ادامه میدهد و ساختمان را میسازد و به بهره برداری میرساند.
درجه استحکام بنا باید توسط مهندس ناظر یا کارشناس رسمی دادگستری تأیید شود وگرنه رأی به جریمه داده نمیشود. در کل اگر اصول فنی و شهرسازی را رعایت نکرده باشند، کمیسیون به قلع رأی میدهد.
وجود مناسبتهای مختلفی اعم از مذهبی و ملی و شرایط جامعه مشهد، ما را محدود میکند و امکان اجرای همه این آرا را نمیدهد. نمیتوانیم به موقع آرای کمیسیون ماده ۱۰۰ را اجرا کنیم.
ایاز| در سال گذشته از ۷ هزار پروانه ساختمانی که صادر شد، بیش از هزار ملک تخلف داشته اند و دیگر پروندهها مربوط به ساختمانهای فاقد پروانه است. در مجموع تخلفات ۱۸ هزار ملک در کمیسیونهای ماده ۱۰۰ رسیدگی شده که برای حدود ۳ هزارو ۱۰۰ ملک رأی قلع صادر شده است. ما توانستیم هشتصد مورد را اجرا کنیم و ۲ هزارو ۳۰۰ مورد کماکان بلاتکلیف است.
ایاز| خیر. مشهد در مجموع ۳۰ هزار قلع اجرا نشده دارد؛
ایاز| و برخی هم به دلیل شرایط خاص اجتماعی شهر.
چه تعدادشان مجتمعهای بزرگ هستند؟
فرهادی| ما بناها را به سه دسته ساختمانهای بااهمیت خیلی زیاد، زیاد و متوسط تقسیم بندی میکنیم. بر همین مبنا ساختمانهای دسته اول شامل مراکز بهداشتی و درمانی، همه تأسیسات زیرساختی و برقی شهری، تأسیسات آتش نشانی، فرودگاهی، انتظامی و نظامی هستند.
مدارس، مساجد، استادیوم ها، مراکز ورزشی، سینماها، مراکز نگهداری اسناد و مدارک باارزش، کتابخانه ها، انبارها، جایگاه سوخت و گازی در دسته بااهمیت زیاد یا به طورکلی جزو مراکز دارای تجمع طبقه بندی میشوند و دسته بندی ساختمانهای بااهمیت متوسط هم شامل هتلهای معمولی، مراکز تجاری معمولی، کارگاهها و مراکز اداری میشود.
اطمینان میدهم از اسفند سال گذشته -که مسئولیت این سازمان برعهده من است- تاکنون هیچ مجوز مشروطی به ساختمانی داده نشده است تا بهره برداری شود. ما قدرت اجرایی متوقف کردن پروژههای در حال ساخت را نداریم، اما از اسفند تا اردیبهشت ماه ۴ هزار و ۵۱ مورد بازدید از مراکز انجام داده ایم.
متأسفانه برخی مانع ورود آتش نشانی به ساختمان شدند و از آن تعدادی که اجازه بازدید دادند، تنها چهل نفر از مالکان یا اعضای هیئت مدیره یا هیئت امنا برای تشکیل پرونده به سازمان آتش نشانی مراجعه کردند.
در مجموع به مالکان ۲۸۹ بنا اخطار اول و به ۲۶۳ مورد نیز اخطار دوم دادیم که یک رونوشت آن به دستگاه قضایی ارسال شد که از این تعداد هم عدهای متأسفانه همچنان برای رفع ورجوع مشکلات ایمنی و آتش نشانی خود مراجعه نکردهاند.
فرهادی| از زبان من ننویسید متروپل. من چنین چیزی نگفتهام. ناایمن از نظر آتش نشانی با دیدگاه مهندسان ساختمان تفاوت دارد و نباید مباحث آتش نشانی را با موضوع متروپل ترکیب کنیم. ما فقط در سه موضوع صاحب نظر هستیم؛ بررسی ساختمان از نظر وجود سیستم اعلام حریق، اطفای حریق و تاب آوری در مقابل حریق؛ آن هم نه ساختمانهایی که هر سازهای داشته باشند. نظر ما در ساختمانهای با سازه فلزی است یا درباره جان پناهها نظر تأییدیه کارشناسی میدهیم.
وقتی ما از مشکلات ساختمان میگوییم به استحکام بنا کاری نداریم که در تخصص دوستان دیگر است. نقص ایمنی به واسطه این موارد مدنظر ماست؛ مواردی که در معماری ساختمان مرتبط به آتش نشانی است شامل راه فرار، ارتفاع نردهها و موارد این چنینی است.
من به دوستان خبرنگار میگویم از زبان من نگویید متروپل. اصلا نگفتیم مشهد ۱۳۵ متروپل دارد. این برداشت همان خبرنگار بود و ناشی از ناآگاهی اش. متروپل ماجرای مشکل در سازه بنا بود و مسئله ما پرداختن به حریق است.
فرهادی| باتوجه به گستردگی شهر مشهد و جمعیت زائر فراوان و ساخت وسازهای زیاد فعلا از ۴ هزار مورد بازدید کرده ایم؛ درحالی که شاید ۱۰ هزار مورد بازدید دیگر هم لازم باشد. درباره ساختمانهای دارای نقص ایمنی از نگاه آتش نشانی پس از بازدیدها برای ۲۶۳ مورد اخطار صادر و رونوشت آن به دستگاه قضایی ارسال شده است که از میان این تعداد فقط ۳۶ مورد در دسته بااهمیت خیلی زیاد بودند که در سلسله مراتب قانونی هستند.
شیرازی| دستگاههای مختلفی دراین باره مسئول هستند. هم دستگاه قضایی مسئولیت نظارت و امر به رفع آن دارد و هم آتش نشانی میتواند نواقص ساختمان را اعلام کند و هیئت مدیره ساختمان موظف به رفع نواقص باشد. یعنی از لحظهای که اسامی اعلام میشوند مطابق قانون همه مسئولیت دارند و این طور نیست که بگوییم فقط دستگاه قضاست.
ایاز| ۲۳ مبحث، مبنای ارزیابی ایمنی و استحکام ساختمان است که از طراحی و نظارت تا اجرای مقررات ملی ساختمان نقصهای آتش نشانی را در برمی گیرد. رفع نقصها در حیطه وظایف مهندسان ناظر، محاسب، طراح و مجری است. علاوه برآن آتش نشانی هم نظارت مضاعف دارد. چیزی که اکنون اجرا و رعایت نمیشود مبحث ۲۲ است؛ یعنی نگهداری ساختمان. چه بسا ساختمانها بر اساس ضوابط طراحی شده اند، ولی در زمان بهره برداری به شکل دیگری اجرا میشوند.
مثلا پایان کار مسکونی گرفتهاند، اما بهره برداری درمانی میشوند. پس از آن نوع بارگذاری ساختمان و ایمنی آن به خطر میافتد؛ بنابراین حوزه ایمنی ساختمان مسائل گستردهای دارد که در موارد بسیاری نظام مهندسی باید مسئول مستقیم پاسخگویی باشد.
در سایر ساختمانها هم که بدون مجوز ساخته میشوند وظیفه شهرداری است که پرونده تشکیل دهد و به کمیسیون ماده ۱۰۰ ارسال کند تا تعیین تکلیف شوند. درعین حال بسیاری از ساختمانهایی که با این روند رأی قلع بنا گرفتند به دلایلی که عرض کردم هنوز قابلیت اجرایی شدن را ندارند.
شیرازی| اهرم اجرایی شهرداری فقط این است که وقتی تذکراتش اجرا نمیشود از صدور مجوز پایان کار خودداری کند، اما راه فرار این است که مالکان ساختمان را قول نامهای یا وکالتی میفروشند. در بازارها مالک یک واحد صنفی باید برای تمدید پروانه سالیانه اش مراجعه کند، اما مسئله مهم معیشت مردم است که ما نمیتوانیم به هر دلیل آن را متوقف و بازار را تعطیل کنیم. تنها میتوانیم هر واحد صنفی را ملزم به رعایت قواعد کنیم.
حفظ معیشت یک کاسب، اما به معنی به خطر انداختن جان عدهای بی گناه است.
شیرازی|اگر استاندارد ما در مشهد این طور باشد که ایمنی مطلق در صدر اولویتهای مراکز یا بازارها قرار بگیرد اغلب بازارها را باید تعطیل کنیم. مگر اینکه بتوانند تا حدی استانداردهای روز را رعایت کنند. ولی قصد ما کمک کردن است.
فرهادی| آنچه قانون بر عهده ما گذاشته بازدیدهایی است که تا بهره برداری از ساختمان به عمل میآوریم و تأییدی که مرجع استعلام هاست. تا زمانی که مالک اشکالات را طبق نقشههای اول اصلاح نکند، تأیید نخواهیم کرد و پایان کار صادر نمیشود. در غیر این صورت چیزی به عنوان تأیید موقت یا مشروط ایمنی آتش نشانی وجود ندارد.
حتی بهره برداری مراکز مهمی همچون بیمارستانها و مراکز درمانی را هم با وجود نیاز شهروندان بدون رفع اشکالات تأیید نخواهیم کرد، اما برای ساختمانهای قدیمی بر مبنای سال ساخت آنها توصیههای متناسب برای رفع مشکلات ارائه میدهیم.
فرهادی| قوانین همان هاست که بود. مطمئن باشید در هر ساخت وسازی همه موارد ایمنی آتش نشانی ذکر شده که یا مهندس ناظر به آن دقت نکرده یا عمدا تمایلی به اجرای آن نداشته است. هر بنایی نقشه مشخصی دارد که همه قوانین در آن ذکر شده است مگر اینکه خلاف نقشه ساخته شده باشد؛ مانند حاشیه شهر که البته این نکته درباره بازارهایش صدق نمیکند.
وقتی نقشه در دست مهندس ناظر است و «مدیریت دود» در آن قید شده رعایت نشدن آن برعهده همان فرد است. خودشان تخلف میکنند و در نهایت آن کسی که جایگاهش زیر سؤال میرود آتش نشانی است. از طرف دیگر اگر حادثهای رخ بدهد، همانها میگویند چرا تأیید کردید؟
ایاز| نگرانی ما، اما در حوزه معماری، عمران، تأسیسات برقی، مکانیکی، سازه و ... است که طبق تعریف قبلی، هر ساختمانی که مجوز میگیرد باید آنها را رعایت کند و متولیان اصلی رعایت آنها هم طراحان و مهندسان ناظر و مجری طرح هستند. نکته تکمیلی این است که قوانین ما قدیمی هستند. قانون نظام مهندسی مربوط به سال ۱۳۷۴ است یا قانون شهرداری به پنجاه سال قبل برمی گردد که به تدریج بازنگری شده است. قوانین قدیمی پاسخگوی نیاز جامعه فعلی نیست. قانون در بسیاری از موارد سکوت کرده است. ساختمانها بدون پایان کار در حال بهره برداری هستند و قانون مسکوت است.
شهرداری امکان تحت فشار قراردادن مالکان برای مراجعه و گرفتن پایان کار را ندارد. درباره پروژه برج سلمان شهرداری مورد اتهام قرار گرفت که چرا مانع بهره برداری نشده است؛ درحالی که واقعا شهرداری قانونی صریح ندارد مبنی بر اینکه اجازه ندهد ساختمانی بدون پایان کار به بهره برداری برسد. شهرداری قطعا مخالف بهره برداری ساختمانهای دارای نقص است، اما ابزاری هم برای پیشگیری ندارد. تنها حکم قلع بنا دارد که آن زمان برای برج سلمان رأی صادر نشده بود، چون طی مراحل گرفتن پایان کار اقدام به بهره برداری کرده بودند.
فرهادی| در جلسه دو روز پیش با جناب بهشتی، معاون دادستان مشهد، پیشنهاد دادیم مسئولان قانون یا حکمی قضایی را تصویب کنند که باتوجه به ابزاری که سازمانها در اختیار دارند، قابل اجرا باشد. وظیفه ما تأیید نکردن و اخطار به تخلفات است و دیگران باید پلمب کنند. ما نباید در مقابل مردم باشیم و دستگاه قضا باید ورود پیدا کند.
فرهادی| من چنین چیزی نگفتم و وظیفهای هم در قبل انتشار نام متخلفان ندارم. ما فهرست را به مسئولان اعلام کردیم که خودشان تصمیم گیری کنند. زیرا اعلام یک فهرست تبعات گستردهای دارد که همه جوانب آن باید در نظر گرفته شود. اما اگر درباره مرکزی به اطمینان رسیدند که جان مردم در خطر است، حتما اعلام خواهد شد.
***
شهردار مشهد خبر داد
شهردار مشهد گفت: معمولا سه شاخص ایمنی ساختمان را مشخص میکند. مورد اول استحکام بنا و سازه است که توسط سازمان نظام مهندسی مشخص میشود و پس از اعلام این سازمان، با مالک برخورد و ساختمان پلمب میشود که در سال گذشته با هزار و ۲۰۰ مورد ساختمان به درخواست سازمان نظام مهندسی ساختمان برخورد و اقدامات قانونی انجام شده است.
به گزارش پایگاه اطلاعرسانی شهرداری مشهد، سید عبدا... ارجائی افزود: موضوع دوم اطفای حریق و مسائل مربوط به آتش نشانی است که بیش از ۴ هزار بازدید توسط همکاران آتش نشانی انجام شده و ۱۳۵ پرونده به دستگاه قضایی ارجاع داده شده و موارد باقی پروندهها بعد از تذکر رفع شده است.
وی تصریح کرد: آخرین مرحلهای که توسط شهرداری انجام میشود، ارجاع به دستگاه قضایی است؛ زیرا شهرداری ابزاری برای مقابله ندارد و وظیفه آن برعهده دستگاه قضاست. شهرداری یک پروانه ساختمانی صادر میکند که این پروانه بعد از تأیید نقشه توسط نظام مهندسی، صادر و احداث ساختمان آغاز میشود و ایمن یا ناایمن بودن ساختمان در هنگام ساخت و بعد از پایان کار مشخص میشود که باید مورد بررسی قرار بگیرد.
ارجائی بیان کرد سرمایه گذاران و مالکان باید فکر کنند که بهره بردارن ساختمان، خانواده آنان هستند و ناظران باید نظارت دقیقی بر ساختمان داشته باشند و آتش نشانان نیز سلامت مردم را خط قرمز خود قرار دهند و نظارت جدی بر ساختمانها داشته باشند.