بررسی مفهوم «کارما» و تطبیق آن در آموزه‌های اسلامی

گلناز حکمت | شهرآرانیوز؛ هر عملی در حق دیگران انجام بدهیم برای خودمان هم اتفاق می‌افتد بین استوری گردی هایمان در اینستاگرام با شکل و شمایل خوش آب و رنگ از این مفهوم زیاد دیده ایم که انرژی مثبت داشته باش، کائنات هوشمند است، کارمای عمل خودت بود، هر سنگی که به سمت دیگری پرتاب می‌کنی به خودت می‌خورد و ... به همین مناسبت به سراغ استاد فیاض قرائی، دکترای رشته ادیان و عرفان تطبیقی در زمینه ادیان هند رفته ایم تا بپرسیم که معنی کارما چیست؟ ریشه و خاستگاه آن متعلق به کجا است؟ و چگونه سازوکاری دارد؟ با ما همراه باشید.

معنی کارما چیست و این مفهوم از چه زمانی و چگونه وارد کشور ما شده است؟

واژه کارما تلفظ ناصحیح مفهوم کرمه بر وزن چرخه است. در لغت به معنی کنش و انجام دادن و در اصطلاح یعنی هر کاری نتیجه متناسب با خودش را در پی دارد که به این دنیا محدود نشده است. این مفهوم در بیشتر ادیان هند مطرح است، اما این سبک بازاری با تلفظ‌های اشتباه و مفاهیم دست دوم از غرب وارد کشور ما شده است که هندی‌ها به غرب عرضه کرده اند و ما باز از آن‌ها گرفته ایم و گرنه این مفهوم بحث جدیدی برای مردم ایران نیست که در ۴۰۰ سال پیش کتاب‌ها و متون هندی به زبان ما ترجمه شده اند کتاب‌هایی مثل اوپانیشاد‌ها و .. به همین دلیل بسیاری ازکلمات فارسی و هندی ریشه‌های مشترکی با هم دارند کرمه و کردن ریشه مشترک کنش را دارا هستند.

به نظر شما چرا این بحث در بین جوانان ما رایج شده است؟

با توجه به ارتباط فرهنگی میان اقوام و مفهوم این دست مفاهیم در فرهنگ دینی، ادبیات و حتی ضرب المثل‌های ما بسیار ذکر شده است. مانند: گندم از گندم بروید جو ز جو، اگر باد بکاری توفان درو می‌کنید، مفهوم ثواب و عقاب، نتیجه اعمال و توجه به اعمال و رفتار و گفتار بسیار ذکر شده و یک مفهوم آشنایی برای جامعه ما هست و حس تقابلی با این مباحث پیش نیامده است، اما بهتر است به منبع و ریشه هر مفهوم توجه کنیم و از آن یاد بگیریم و استفاده کنیم. آنجا که مولوی می‌گوید:
گر چه دیوار افکند سایه دراز
باز گردد سوی او آن سایه باز
این جهان کوهست و فعل ما ندا
سوی ما آید ندا‌ها را صدا

توجه به عاقبت اعمال خیلی خوب است. این یک مفهوم بسیار اخلاقی است. خداوند در قرآن می‌فرماید: فَمَن یَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَیْراً یَرَهُ وَمَن یَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرّاً یَرَهُ‏؛ این آیه خیلی نکته لطیف و ظریفی را بیان می‌کند؛‌ای بشر تو هر کاری انجام بدهی حتی اگر به اندازه ذره‌ای کوچک باشد نتیجه آن را می‌بینی. اول دقت کنید که خدای متعال خیر را اولویت داده است و در ادامه اینکه اثر و نتیجه را به این دنیا محدود نکرده است. این آیه خیلی جای دقت دارد کما اینکه در تفسیرش کار‌های زیادی نوشته شده است. شما وقتی خوبی می‌کنید اثر آن نشاط درونی است این یک اثر آنی است، اما آثار دیگر هم دارد.

تناسب مفهوم کرمه و کار خوب در دین اسلام و فرهنگ ما چگونه است؟

مفهوم کرمه در کنار سه مفهوم دیگر در بیشتر ادیان هند با تفاوت‌هایی مطرح شده است که نتیجه آن بحث تناسخ است. در ادیان هندی عمل انسان محدود به حواس پنج گانه او نیست، هر چه فکر کنی، هرچه حس کنی، بگویی، بشنوی و ... از اعمال توست مثل آن چیزی که ما در اسلام داریم «العمال بنیات» یعنی حتی نیت تو دیده می‌شود. این مفاهیم در اسلام در کنار مفهوم عدالت و قیامت ذکر می‌شوند و توجه به آثار گناه هم وجود دارد.

تناسخ به چه معنایی است؟

تناسخ در هند در کنار مفاهیم اصلی دیگری مطرح می‌شود که کرمه یکی از آن‌ها بود که ذکر شد. متناسب با خوبی یا بدی کرمه هر فرد، زندگی و کالبد بعدی اش شکل می‌گیرد. مفهوم رنج در ادیان هندی از اصول است. شما باید آن قدر خوب زندگی کنید که از چرخه تولد دوباره رها بشوید و از رنج فارغ شوید.

مفهوم مسخ در اسلام مطرح است، اما تفاوت دارد با مفهومی که هندیان از تناسخ مطرح می‌کنند. در اسلام آمده است؛ با توجه به آنچه کردی در جهنم یا بهشت در صورت‌های مختلفی ظاهر می‌شوی، اگر ایمان و عمل صالح انجام بدهید در بهشت جای دارید و غیر آن در جهنم که هر دو دارای درجات متفاوتی هستند. مقام عمل صالح دارای لطایف بسیاری است. در دین ما آمده انسان می‌تواند با انجام ثواب و دوری از گناه، با دست شستن از دنیا به روضه رضوان برسد. یک انسان می‌تواند به بالاترین درجه امن برسد و مؤمن باشد؛ یَآ أَیَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ ارْجِعِى إِلَى‏ رَبِّکَ رَاضِیَةً مَّرْضِیَّةً فَادْخُلِى فِى عِبَادِى وَادْخُلِى جَنَّتِى‏؛ هان اى روح آرام یافته و متین، به سوى پروردگارت بازگرد که تو از او خشنود و او از تو خرسند است. پس در جرگه بندگان من درآى و به بهشت من داخل شو! (سوره فجر، آیه ۲۷ تا ۳۰)

مقام اطمینان در انسان مؤمن بله محقق می‌شود، انسان‌ها به تناسب تلاش خودشان اگر بخواهند می‌توانند از دنیا و تعلقات آن دست بکشند و رهایی از دنیا و لذت‌های روحانی برسند و آن را تجربه کنند. ما در اسلام احتیاج به تولد دوباره نداریم که در همین زندگی می‌توانیم به آن دست پیدا کنیم.