مسجد؛ تجلی‌گاه هنر مردمی انقلاب اسلامی

در اوج مبارزات انقلاب اسلامی، تعدادی از هنرجویان دانشکده هنر‌های زیبا با تولید آثار هنری همسو با انقلاب به صف مخالفان پیوستند. این آثار را با سرعتی مثال‌زدنی، هنرمندان مردمی مساجد، بازتولید و در سطحی گسترده توزیع می‌کردند.

جالب است بدانیم که نخستین نمایشگاه رسمی هنرجویان دانشکده هنر‌های زیبا در زیرزمین «حسینیه ارشاد» برگزار شد. با به ثمر رسیدن انقلاب اسلامی، این جریانات هنری، «هنر انقلاب اسلامی» نام گرفت.

ظرفیت مساجد در سال‌های طولانی مبارزات مردمی ثابت کرد که یکی از پایگاه‌های مهم برای خلق، نشر، تعمیق و ترویج هنر انقلاب اسلامی، مسجد به‌عنوان کانون محوری جامعه اسلامی است. در طول تاریخ اسلام، هرگاه انقلاب و جوششی در هنر به‌راه افتاده، اصلی‌ترین پایگاه ارائه و عرضه آن، مسجد بوده است.

مساجد صدر اسلام، مساجد دوره تمدن اسلامی و امروز مساجد انقلاب اسلامی، مکان ارائه طیف متنوعی از هنر‌هایی بوده‌اند که متناسب با شأن انقلاب مردم خلق می‌شده‌اند. خدمات متقابل مسجد و هنر به یکدیگر موجب پیدایش گونه جدیدی در تاریخ هنر انقلاب اسلامی به نام «هنر مسجدی» شده است.

«هنر مسجدی» هنری است که در مسجد، مسجدی‌ها تولیدش می‌کنند و در مسجد برای مسجدی‌ها اجرا و عرضه می‌شود، حتی هنرمند این هنر نیز مسجدی است و در مسجد تربیت می‌شود. درواقع، هنری را می‌توان مسجدی دانست که قابلیت و ظرفیت تولید و اجرا در مسجد را داشته باشد.

بی‌تردید محتوای چنین هنری باید برپایه مضامین و آموزه‌های دینی و انقلابی باشد و فرم و قالب اثر هنری، قابلیت تولید و عرضه در بنای مسجد و هماهنگی با جایگاه آن را داشته باشد.

بسیاری از جلوه‌های هنر پس از انقلاب اسلامی و با پیوند مسجد و هنر، تغییرات مخصوصی به خود دیده‌اند؛ به‌طور نمونه سرود و مداحی در مقایسه با موسیقی، تئاتر مسجدی در مقایسه با تئاتر سالنی، نقالی و دکلمه شعر در مقایسه با شعر محفلی، همه با این نظر بوده است که آثار هنری با مسجد به‌عنوان محل گردهمایی توده مردم مرتبط باشند و موانع دست‌وپاگیر فرمی و ابزاری آن برداشته شود.

هنر و هنرمندان مسجدی برای تولید و اجرا نیاز به مکان خاصی ندارند. به‌دلیل تطبیق هنر مدنظر با شرایط مکانی و فیزیکی مسجد، شبستان، صحن، بالکن، زیرزمین و... می‌تواند بهترین مکان برای تمرین و ارائه اثر هنری باشد. دیوار‌های مسجد بهترین نگارخانه برای برپایی نمایشگاه خواهد بود. زیرزمین مسجد با کمی تجهیز می‌تواند کاربرد استودیو داشته باشد. شبستان مسجد، جایگزین سالن تئاتر شود. امکانات، ابزار و تجهیزات مسجد نیز می‌تواند راه‌گشای ملزومات تولید و عرضه آثار هنری باشد.

مقایسه هنر مسجدی در دهه ۶۰ و دوران اوج انقلاب اسلامی، با دهه اخیر نشان می‌دهد که هنرمندان، مراکز و سنگر‌های انقلاب اسلامی به‌دلیل پیشگام شدن در هنر‌های پرسروصدای روز مثل موسیقی و تئاتر توانسته بودند در این حوزه پیشگام و فعال باشند.

بر این قیاس، می‌توان گفت اگر آن روز مساجد، مجهز به «گروه سرود» و «تئاتر» بوده‌اند و موفق به عملیات بزرگ تربیت نیروی هنری‌انقلابی برای نظام شده‌اند، امروز نیز علاوه‌بر جنبه‌های هنری قبل، با ورود مساجد به عرصه هنر‌های نوین از طریق ایجاد واحد «تولیدات چندرسانه‌ای»، اتاق و «میز تدوین» و ساخت «استودیوی صوت و تصویر» همچنان نقش فعال و مؤثر خود در تربیت نیروی هنری انقلاب را به بهترین وجه ممکن ایفا می‌کنند.

همان‌طور که قبلا گفته شد، در این سال‌ها کمیت و کیفیت فعالیت‌های هنری مساجد، بسیار وسیع‌تر و عمیق‌تر از سال‌های قبل است.

بدون شک هنر و هنرمند مسجدی به‌عنوان گونه‌ای از هنر انقلاب اسلامی با شبکه وسیع مردمی خود در مساجد شهر‌ها و روستا، می‌تواند مهم‌ترین بازیگر در میدان بزرگ هنر انقلاب اسلامی باشد.