حیات وحش زیر چرخ ارابه های مرگ
خطرناک‌ترین جاده‌های خراسان رضوی که جان حیوانات را نشانه می‌گیرد
گزارشی درباره نقاط حادثه خیز حیات وحش در جاده‌های استان که ماهیانه ۲۰۰۰ لاشه حیوان از این نقاط جمع آوری می‌شود.
لیلا کوچک زاده| خبر ناراحت کننده است. ماهیانه ۲۰۰۰ لاشه حیوان از جاده‌های خراسان رضوی جمع آوری می‌شود. این را اداره نگهداری راه‌های اداره کل راهداری و حمل و نقل جاده‌ای خراسان رضوی اعلام کرد و البته خیلی هم دور از ذهن نیست. چنانکه هربار عزم سفر کنید و قدم در یکی از جاده‌ها بگذارید، دست کم یکی دو باری صحنه‌های غمبار ناشی از این تصادفات نصیبتان خواهد شد. جدا از تأثربرانگیز بودن خبر، در این آمار، اطلاع مشخص یا حتی حدودی از تلفات جاده‌ای گونه‌های باارزش حیات وحش وجود ندارد جز اینکه سگ سانان، گربه‌ها و شغال‌ها بیشترین حجم آن را به خود اختصاص می‌دهند. درحالی که پارک ملی تندروه، بهشت پلنگ ایرانی و گونه‌های باارزشی همچون قوچ، میش، گراز، سمور، گربه جنگلی و... در استان ما قرار دارد و ده‌ها منطقه حفاظت شده و پناهگاه حیات وحش دیگر نیز، زیستگاه گونه‌های باارزشی هستند که هیچ آماری از تلفات جاده‌ای آن‌ها وجود ندارد چه برسد به ثبت گونه تلف شده. البته به تازگی اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی، پایش و بررسی مناطق حادثه خیز و نوع گونه‌های تلف شده در شهرستان‌های استان خراسان رضوی را آغاز کرده است، اما هنوز چیز دندان گیری وجود ندارد. به همین دلیل برای تهیه گزارشی درباره نقاط حادثه خیز حیات وحش در جاده‌های استان به سراغ علی مهدوی دانشجوی ارشد تنوع زیستی که پایان نامه اش را به این موضوع اختصاص داده رفتیم و در گفتگو با او و استاد راهنمایش فاطمه طباطبائی یزدی اطلاعات مفیدی دریافت کردیم.
تلفات حیات وحش در جاده‌ها تا کنون پایش نشده است
تلفات حیات وحش در سطح تمام جاده‌ها اتفاق می‌افتد، اما این موضوع در مناطقی که در تعارض بیشتری با انسان قرار گرفته اند همچون جاده‌ها و مسیر‌های مجاور با مناطق چهارگانه محیط زیست شامل پارک‌های ملی، آثار طبیعی ملی، پناهگاه حیات وحش و مناطق حفاظت شده اهمیت بیشتری دارد. چون گونه‌های حیات وحش این مناطق، اکوسیستم را تحت تأثیر قرار می‌دهند و درباره آن‌ها دغدغه‌های حفاظتی، زیستگاهی و خطر انقراض مطرح است. استادیار و عضو هیئت علمی گروه محیط زیست دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست دانشگاه فردوسی مشهد به این تعارض اشاره می‌کند و می‌گوید: «با دانستن رفتارشناسی، زیستگاه شناسی، بیولوژی و پویاشناسی جمعیت حیات وحش، می‌توانیم آن بخش از فعالیت‌های انسانی که جمعیت حیات وحش را متضرر می‌کند، شناسایی کنیم. چنانکه جاده سازی ها، ساختن زمین‌های کشاورزی در زیستگاه‌های حیوانات و حضور گردشگران با ایجاد آلودگی صوتی و نوری و حتی آوردن انگل، بیماری و... زندگی حیات وحش را تحت تاثیر قرار می‌دهد.» او اشاره می‌کند که ابعاد این آسیب‌ها به مراتب، بسیار وسیع‌تر از دیدن لاشه در جاده‌ها به دلیل تصادف است.
فاطمه طباطبائی یزدی می‌گوید: «مدیریت این تعارضات منجر به یافتن راهکاری برای همزیستی پایدار بین حیات وحش و جوامع محلی خواهد شد، تخصصی که معمولا در حیطه کاری ما و دانشجویانمان قرار می‌گیرد.» او به پایان نامه یکی از دانشجویانش که به «بررسی نقاط حادثه خیز جاده‌ای و الگوی تلفات جاده‌ای پستانداران در خراسان رضوی» اختصاص دارد، اشاره می‌کند و سپس می‌گوید: «با وجود اهمیت این موضوع، اطلاعات موثق و قابل اطمینان از نقاطی که این تلفات اتفاق افتاده و نوع گونه‌ها نداریم. می‌دانیم که اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی، پیش از این هیچ گونه پایشی درباره تلفات نداشته و به تازگی شروع به بررسی مناطق حادثه خیز و نوع گونه‌های تلف شده در شهرستان‌های استان خراسان رضوی کرده است.»
جاده‌ها زیستگاه‌ها را تکه تکه می‌کنند
نوع جاده و مسیر گذر آن به عنوان عاملی برای تهدید حیات وحش و جانوران، در تلفات جاده‌ای اهمیت بسیاری دارد. عضو هیئت علمی گروه محیط زیست دانشگاه فردوسی با بیان این مطلب می‌گوید: «حیات وحش، به مرز‌های ما مقید نیستند و زیستگاه خودشان را دارند و ممکن است از منطقه حفاظت شده خارج شوند و در جاده‌هایی پیرامون این مناطق رفت و آمد کنند و آسیب ببیند. علاوه بر این جاده ها، زیستگاه‌ها را تکه تکه می‌کنند و این موضوع برای حیات وحش از تلفات جاده‌ای هم خطرناک‌تر است. چون با تکه شدن زیستگاه ها، ارتباط ژنی بین دوبخش قطع می‌شود و درنتیجه، جانوران بین هم جفت گیری می‌کنند و این موضوع، علاوه بر ضعیف کردن ژن آن ها، به کوچک ترشدن جمعیت و کم شدن تنوعشان منجر می‌شود. چنان که جاده درگز قوچان، پارک ملی تندوره را که زیستگاه قوچ و میش است، به دو دسته و دو لکه جمعیتی متفاوت تبدیل کرده که ارتباطی باهم ندارند.» او تصریح می‌کند: «تلفات جاده‌ای در کوتاه مدت اثر می‌گذارد، اما کشیده شدن جاده در زیستگاه‌ها در بلندمدت تأثیر نامطلوب می‌گذارد.»
جاده گریز‌ها و جاده دوست‌ها
تأثیری که جاده روی حیوانات می‌گذارد، در گونه‌های مختلف متفاوت است و با رفتارشناسی جانور در پایش‌های تلفات جاده ای، می‌توان راهکار‌های منطقی برای حفاظت از آن‌ها ارائه کرد. طباطبائی یزدی در این باره اظهار می‌کند: «در گونه‌های حیوانات، جانور جاده گریز داریم و جاده دوست. جاده دوست‌ها برای فراهم کردن منابع و غذا، از سوی گردشگران جذب جاده می‌شوند. نمونه آن، گراز در جاده پارک ملی گلستان است که شاهدیم به کنار جاده می‌آید و از دست گردشگران غذا می‌خورد. اما پستانداران بزرگ جثه مانند خرس و پلنگ از جاده دوری می‌کنند و به مناطق امن می‌روند. ولی درهرصورت برای تردد مجبورند از جاده‌ها بگذرند تا خود را به آن سوی زیستگاهشان برسانند و تلفات می‌دهند.» او ادامه می‌دهد: «جانوران شب فعال نیز داریم. رفتار آن‌ها در برابر نور ماشین متفاوت است. به طور مثال، جانوری که با افتادن نور در چشمانش فرصت ردشدن از جاده را از دست می‌دهد و تصادف می‌کند.»
ارتباط ریختن پسماند غذا در کنار جاده با تصادف حیوانات
علی مهدوی که تحقیق پایان نامه اش را به بررسی همین امر اختصاص داده است با اشاره به تلفات زیاد جغد‌ها و گربه‌های وحشی در جاده سرخس- مشهد می‌گوید: جاده مشهد-سرخس به دلیل وجود ۳ منطقه حفاظت شده کشف رود، تخت سلطان و کوه بزنگان، تیپ زیستگاهی خوبی دارد که همین موضوع هم موجب تلفات جاده‌ای حیات وحش در آن می‌شود. در این جاده، تلفات گربه سانان بالاست. درحالی که گربه‌های وحشی به راحتی در طبیعت دیده نمی‌شوند و باید خیلی خوش شانس بود که بتوان آن‌ها را دید، متأسفانه لاشه آن‌ها در کنار جاده رؤیت می‌شود.»
او ادامه می‌دهد: «بخش زیادی از تصادف جاده‌ای به رفتار‌های انسان‌ها برمی گردد. ما با ریختن خوردنی‌های اضافه در کنار جاده، باعث جمع شدن جوندگان به این کناره‌ها می‌شویم. آنگاه جغد‌ها و گربه‌های وحشی نیز در شب برای پیداکردن جوندگان به کنار جاده می‌آیند و تلفات می‌دهند.»
این فعال محیط زیست تصریح می‌کند: «این لاشه‌ها فقط بخشی از تلفات جاده‌ای را نشان می‌دهد و همه آن نیست. چون ممکن است جانوار بعد از زخمی شدن در جاده، در جای دیگری از بین برود یا اینکه لاشه خواری، حیوان را به جای دیگری برده باشد. در رفتارشناسی حیوانات توجه به این موضوع بسیار اهمیت دارد که حیوانات لاشه خوار، شبانه برای تغذیه از لاشه حیواناتی که وسط جاده افتاده اند، وارد جاده می‌شوند و خودشان هم ممکن است، تلف شوند. حیواناتی مانند شغال و حتی روباه، گرگ و کفتار. این گونه تصادف‌ها برای انسان هم خطرناک است.» مهدوی اضافه می‌کند: «درهرصورت رفتار حیات وحش بسیار پیچیده است و نمی‌توانیم به طور دقیق چیزی را نتیجه گیری کنیم.»
محور قوچان - درگز، یکی از حساس‌ترین جاده‌های استان
به گفته مهدوی در مبادی ورودی شهر‌های خراسان رضوی، مناطق حساس و زیستگاه‌های حیات وحش که در معرض خطر باشد، نداریم. در این مسیرها، بسیاری از تلفات جاده‌ای به سگ سانان و سگ‌های ولگرد و پستانداران کوچک جثه برمی گردد و تلفاتی از گوشت خواران بزرگ جثه وجود ندارد. او می‌گوید: «سگ حیوان اهلی است و جزو حیات وحش قرار نمی‌گیرد. دغدغه حفاظتی، زیستگاه و انقراض هم درباره آن مطرح نیست. با این حال بیشترین تصادف‌ها مربوط به این جاندار است. اما در مناطق حفاظت شده، تعارض‌های بین انسان و حیات وحش، موجب تلفات جاده‌ای می‌شود که متأسفانه همه آن‌ها ثبت نمی‌شوند. نه موقعیت تصادف و نه نام گونه ها. حتی ممکن است راهداران به دلایل مختلف، لاشه‌ها را از جایی به جای دیگر منتقل کنند.»
این فعال محیط زیست در ادامه صحبت خود به پارک ملی تندوره، یکی از مهم‌ترین مناطق تحت مدیریت اداره محیط زیست در خراسان رضوی در جاده قوچان به درگز، اشاره می‌کند و می‌گوید: «این منطقه شامل یک پارک ملی و ۳ منطقه حافظت شده است. منطقه‌ای که باید اولویت اول و دوم و سوم ما برای محافظت باشد. تندوره بهشت پلنگ ایرانی است. در این منطقه شاهد حضور گربه سانان هم هستیم. قوچ و میش، پلنگ، گربه وحشی، گراز و سمور هم هست و فوق العاده پارک مهمی است که متأسفانه از این منطقه هم جاده رد شده است؛ و بهترین راهکار برای کنترل آسیب ها، تغییر مسیر جاده از این زیستگاه است. اتفاقی که تا به امروز درباره پارک ملی گلستان هم نیفتاده است.»
گذر جاده‌ها از زیستگاه‌ها باید مکان یابی شود
عضو هیئت علمی گروه محیط زیست دانشکده منابع طبیعی دانشگاه فردوسی راهکار‌های حفاظت از حیات وحش و زیستگاه‌ها در تلفات جاده‌ای را چنین بیان می‌کند: «در گام اول، باید در طرح جامع راه‌های کشور، مکان یابی مشخص برای گذر جاده‌ها از زیستگاه‌های حیات وحش انجام شود. همچنین با فنس کشی می‌توان از تلفات جاده‌ای جلوگیری کرد. تغییر مسیر جاده هم می‌تواند به راننده کمک کند تا حیات وحش را ببیند. نصب تابلو‌های هشداردهنده برای محدودیت سرعت یا تابلو‌های حضور حیات وحش نیز بسیار مؤثر است. احداث روگذر‌ها و زیرگذر‌ها نیز برای عبور حیات وحش اهمیت دارد. به شرط اینکه مکان یابی مناسب برای احداث آن و رفتارشناسی حیات وحش نیز انجام شود. اینکه آیا این گونه‌ها از چنین معبری استفاده می‌کنند یا نه.» طباطبایی یزدی این را هم بیان می‌کند که در سراسر جهان تجربه استفاده از این گذرها بوده است گرچه در برخی فضا‌ها حیات وحش به دلایل مختلف از آن‌ها استفاده نکرده اند.
مهدوی نیز در این باره منطقه توران را به عنوان نمونه‌ای تازه در ایران معرفی می‌کند و می‌گوید: «تنها محدوده‌ای که در ایران، گذرگاهی برای عبور حیات وحش درنظر گرفته شده، منطقه حفاظت شده توران در استان سمنان و در محدوده جاده عباس آباد به سمنان است. در این منطقه برای محافظت از یوزپلنگ آسیایی که فقط در ایران باقی مانده و در حال انقراض است، محدوده ۵۰ کیلومتری را فنس کشی کرده اند و گذرگاه‌هایی هم در این محدوده وجود دارد. اما عملا در این منطقه گذرها، همان پل‌های کوچک و زیرگذر جاده‌ای هستند؛ که ممکن است یوزپلنگ از آن عبور نکند.»
جمع آوری ماهیانه ۲۰۰۰ لاشه حیوان از جاده‌های خراسان رضوی
ماهیانه ۲۰۰۰ لاشه حیوان از جاده‌های خراسان رضوی جمع آوری می‌شود. به گفته علی رجایی رئیس اداره نگهداری راه‌های اداره کل راهداری و حمل و نقل جاده‌ای استان خراسان رضوی، راهداران این استان، ماهانه لاشه ۲۰۰۰ حیوان را که در برخورد با خودرو‌های مختلف تلف شده اند، از سطح جاده‌های خراسان رضوی جمع آوری می‌کنند.
او می‌گوید: «راهداران خراسانی فعال در قالب ۲۰ اداره شهرستانی و ۶ معاونت تابعه آن‌ها در سطح استان هر روز صبح به جمع آوری لاشه حیوانات تلف شده که بازمانده‌های تصادف در تاریکی هوا هستند، اقدام می‌کنند. تلفات در محور‌های اصلی همچون جاده مشهد باغچه، باغچه به نیشابور، تربت حیدریه، نیشابور به سبزوار و نزدیک به بخش‌های مسکونی و روستایی اتفاق می‌افتد.» رجایی با بیان این مطلب می‌گوید: «این آمار بیشتر درباره سگ سانان، گربه‌ها و شغال هاست و آمار مشخصی از تلفات در جاده‌های مجاور با مناطق حفاظت شده از سوی این سازمان وجود ندارد.»
۲۰.۵۷۵ کیلومتر
خراسان رضوی ۲۰ هزار و ۵۷۵ کیلومتر راه دارد که ۶۴۲۲ کیلومتر آن بین شهری و ۱۴ هزار و ۱۵۲ کیلومتر راه روستایی است.
تاکنون در خراسان رضوی از تلفات جاده‌ای پلنگ گزارش نشده است
تابلو‌های هشداردهنده در جاده‌های خراسان رضوی کافی نیست
آمار مشخصی از مختصات تلفات جاده‌ای و نوع گونه‌ها در خراسان رضوی وجود ندارد
بسیاری از تلفات جاده‌ای به سگ سانان و سگ‌های ولگرد و پستانداران کوچک جثه برمی گردد. سگ حیوانی اهلی است و جزو حیات وحش قرار نمی‌گیرد و دغدغه حفاظتی و انقراض ندارد
تعیین کردن محدوده سرعت و درنظرگرفتن جریمه در جاده‌های مجاور با زیستگاه‌های حیات وحش راهکاری مناسبی برای جلوگیری از تلفات جاده‌ای است
بیشتر تلفات جاده‌ای ابتدای شهر‌ها مربوط به شغال هاست. این جانوران، به دلیل تغذیه از پسماند‌ها به زیستگاه‌های انسانی وابسته هستند و به همین دلیل دچار حادثه می‌شوند
در فصل بهار، در جاده‌های نیشابور و سرخس و چناران که به مشهد منتهی می‌شود، تلفات سنجاب زمینی و خارپشت زیاد است
در فصل بهار و زمستان تلفات جاده‌ای بیشتر است. حیوانات در فصل بهار زاد و ولد کرده اند و به دنبال غذا، تقلای بیشتری دارند. در زمستان هم به خاطر غذا به جاده‌ها و جوامع انسانی نزدیک‌تر می‌شون
تلفات حیات وحش در جاده‌ها تا کنون پایش نشده است
تلفات حیات وحش در سطح تمام جاده‌ها اتفاق می‌افتد، اما این موضوع در مناطقی که در تعارض بیشتری با انسان قرار گرفته اند همچون جاده‌ها و مسیر‌های مجاور با مناطق چهارگانه محیط زیست شامل پارک‌های ملی، آثار طبیعی ملی، پناهگاه حیات وحش و مناطق حفاظت شده اهمیت بیشتری دارد. چون گونه‌های حیات وحش این مناطق، اکوسیستم را تحت تأثیر قرار می‌دهند و درباره آن‌ها دغدغه‌های حفاظتی، زیستگاهی و خطر انقراض مطرح است. استادیار و عضو هیئت علمی گروه محیط زیست دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست دانشگاه فردوسی مشهد به این تعارض اشاره می‌کند و می‌گوید: «با دانستن رفتارشناسی، زیستگاه شناسی، بیولوژی و پویاشناسی جمعیت حیات وحش، می‌توانیم آن بخش از فعالیت‌های انسانی که جمعیت حیات وحش را متضرر می‌کند، شناسایی کنیم. چنانکه جاده سازی ها، ساختن زمین‌های کشاورزی در زیستگاه‌های حیوانات و حضور گردشگران با ایجاد آلودگی صوتی و نوری و حتی آوردن انگل، بیماری و... زندگی حیات وحش را تحت تاثیر قرار می‌دهد.» او اشاره می‌کند که ابعاد این آسیب‌ها به مراتب، بسیار وسیع‌تر از دیدن لاشه در جاده‌ها به دلیل تصادف است.
فاطمه طباطبائی یزدی می‌گوید: «مدیریت این تعارضات منجر به یافتن راهکاری برای همزیستی پایدار بین حیات وحش و جوامع محلی خواهد شد، تخصصی که معمولا در حیطه کاری ما و دانشجویانمان قرار می‌گیرد.» او به پایان نامه یکی از دانشجویانش که به «بررسی نقاط حادثه خیز جاده‌ای و الگوی تلفات جاده‌ای پستانداران در خراسان رضوی» اختصاص دارد، اشاره می‌کند و سپس می‌گوید: «با وجود اهمیت این موضوع، اطلاعات موثق و قابل اطمینان از نقاطی که این تلفات اتفاق افتاده و نوع گونه‌ها نداریم. می‌دانیم که اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی، پیش از این هیچ گونه پایشی درباره تلفات نداشته و به تازگی شروع به بررسی مناطق حادثه خیز و نوع گونه‌های تلف شده در شهرستان‌های استان خراسان رضوی کرده است.»
جاده‌ها زیستگاه‌ها را تکه تکه می‌کنند
نوع جاده و مسیر گذر آن به عنوان عاملی برای تهدید حیات وحش و جانوران، در تلفات جاده‌ای اهمیت بسیاری دارد. عضو هیئت علمی گروه محیط زیست دانشگاه فردوسی با بیان این مطلب می‌گوید: «حیات وحش، به مرز‌های ما مقید نیستند و زیستگاه خودشان را دارند و ممکن است از منطقه حفاظت شده خارج شوند و در جاده‌هایی پیرامون این مناطق رفت و آمد کنند و آسیب ببیند. علاوه بر این جاده ها، زیستگاه‌ها را تکه تکه می‌کنند و این موضوع برای حیات وحش از تلفات جاده‌ای هم خطرناک‌تر است. چون با تکه شدن زیستگاه ها، ارتباط ژنی بین دوبخش قطع می‌شود و درنتیجه، جانوران بین هم جفت گیری می‌کنند و این موضوع، علاوه بر ضعیف کردن ژن آن ها، به کوچک ترشدن جمعیت و کم شدن تنوعشان منجر می‌شود. چنان که جاده درگز قوچان، پارک ملی تندوره را که زیستگاه قوچ و میش است، به دو دسته و دو لکه جمعیتی متفاوت تبدیل کرده که ارتباطی باهم ندارند.» او تصریح می‌کند: «تلفات جاده‌ای در کوتاه مدت اثر می‌گذارد، اما کشیده شدن جاده در زیستگاه‌ها در بلندمدت تأثیر نامطلوب می‌گذارد.»
جاده گریز‌ها و جاده دوست‌ها
تأثیری که جاده روی حیوانات می‌گذارد، در گونه‌های مختلف متفاوت است و با رفتارشناسی جانور در پایش‌های تلفات جاده ای، می‌توان راهکار‌های منطقی برای حفاظت از آن‌ها ارائه کرد. طباطبائی یزدی در این باره اظهار می‌کند: «در گونه‌های حیوانات، جانور جاده گریز داریم و جاده دوست. جاده دوست‌ها برای فراهم کردن منابع و غذا، از سوی گردشگران جذب جاده می‌شوند. نمونه آن، گراز در جاده پارک ملی گلستان است که شاهدیم به کنار جاده می‌آید و از دست گردشگران غذا می‌خورد. اما پستانداران بزرگ جثه مانند خرس و پلنگ از جاده دوری می‌کنند و به مناطق امن می‌روند. ولی درهرصورت برای تردد مجبورند از جاده‌ها بگذرند تا خود را به آن سوی زیستگاهشان برسانند و تلفات می‌دهند.» او ادامه می‌دهد: «جانوران شب فعال نیز داریم. رفتار آن‌ها در برابر نور ماشین متفاوت است. به طور مثال، جانوری که با افتادن نور در چشمانش فرصت ردشدن از جاده را از دست می‌دهد و تصادف می‌کند.»
ارتباط ریختن پسماند غذا در کنار جاده با تصادف حیوانات
علی مهدوی که تحقیق پایان نامه اش را به بررسی همین امر اختصاص داده است با اشاره به تلفات زیاد جغد‌ها و گربه‌های وحشی در جاده سرخس- مشهد می‌گوید: جاده مشهد-سرخس به دلیل وجود ۳ منطقه حفاظت شده کشف رود، تخت سلطان و کوه بزنگان، تیپ زیستگاهی خوبی دارد که همین موضوع هم موجب تلفات جاده‌ای حیات وحش در آن می‌شود. در این جاده، تلفات گربه سانان بالاست. درحالی که گربه‌های وحشی به راحتی در طبیعت دیده نمی‌شوند و باید خیلی خوش شانس بود که بتوان آن‌ها را دید، متأسفانه لاشه آن‌ها در کنار جاده رؤیت می‌شود.»
او ادامه می‌دهد: «بخش زیادی از تصادف جاده‌ای به رفتار‌های انسان‌ها برمی گردد. ما با ریختن خوردنی‌های اضافه در کنار جاده، باعث جمع شدن جوندگان به این کناره‌ها می‌شویم. آنگاه جغد‌ها و گربه‌های وحشی نیز در شب برای پیداکردن جوندگان به کنار جاده می‌آیند و تلفات می‌دهند.»
این فعال محیط زیست تصریح می‌کند: «این لاشه‌ها فقط بخشی از تلفات جاده‌ای را نشان می‌دهد و همه آن نیست. چون ممکن است جانوار بعد از زخمی شدن در جاده، در جای دیگری از بین برود یا اینکه لاشه خواری، حیوان را به جای دیگری برده باشد. در رفتارشناسی حیوانات توجه به این موضوع بسیار اهمیت دارد که حیوانات لاشه خوار، شبانه برای تغذیه از لاشه حیواناتی که وسط جاده افتاده اند، وارد جاده می‌شوند و خودشان هم ممکن است، تلف شوند. حیواناتی مانند شغال و حتی روباه، گرگ و کفتار. این گونه تصادف‌ها برای انسان هم خطرناک است.» مهدوی اضافه می‌کند: «درهرصورت رفتار حیات وحش بسیار پیچیده است و نمی‌توانیم به طور دقیق چیزی را نتیجه گیری کنیم.»
محور قوچان - درگز، یکی از حساس‌ترین جاده‌های استان
به گفته مهدوی در مبادی ورودی شهر‌های خراسان رضوی، مناطق حساس و زیستگاه‌های حیات وحش که در معرض خطر باشد، نداریم. در این مسیرها، بسیاری از تلفات جاده‌ای به سگ سانان و سگ‌های ولگرد و پستانداران کوچک جثه برمی گردد و تلفاتی از گوشت خواران بزرگ جثه وجود ندارد. او می‌گوید: «سگ حیوان اهلی است و جزو حیات وحش قرار نمی‌گیرد. دغدغه حفاظتی، زیستگاه و انقراض هم درباره آن مطرح نیست. با این حال بیشترین تصادف‌ها مربوط به این جاندار است. اما در مناطق حفاظت شده، تعارض‌های بین انسان و حیات وحش، موجب تلفات جاده‌ای می‌شود که متأسفانه همه آن‌ها ثبت نمی‌شوند. نه موقعیت تصادف و نه نام گونه ها. حتی ممکن است راهداران به دلایل مختلف، لاشه‌ها را از جایی به جای دیگر منتقل کنند.»
این فعال محیط زیست در ادامه صحبت خود به پارک ملی تندوره، یکی از مهم‌ترین مناطق تحت مدیریت اداره محیط زیست در خراسان رضوی در جاده قوچان به درگز، اشاره می‌کند و می‌گوید: «این منطقه شامل یک پارک ملی و ۳ منطقه حافظت شده است. منطقه‌ای که باید اولویت اول و دوم و سوم ما برای محافظت باشد. تندوره بهشت پلنگ ایرانی است. در این منطقه شاهد حضور گربه سانان هم هستیم. قوچ و میش، پلنگ، گربه وحشی، گراز و سمور هم هست و فوق العاده پارک مهمی است که متأسفانه از این منطقه هم جاده رد شده است؛ و بهترین راهکار برای کنترل آسیب ها، تغییر مسیر جاده از این زیستگاه است. اتفاقی که تا به امروز درباره پارک ملی گلستان هم نیفتاده است.»
گذر جاده‌ها از زیستگاه‌ها باید مکان یابی شود
عضو هیئت علمی گروه محیط زیست دانشکده منابع طبیعی دانشگاه فردوسی راهکار‌های حفاظت از حیات وحش و زیستگاه‌ها در تلفات جاده‌ای را چنین بیان می‌کند: «در گام اول، باید در طرح جامع راه‌های کشور، مکان یابی مشخص برای گذر جاده‌ها از زیستگاه‌های حیات وحش انجام شود. همچنین با فنس کشی می‌توان از تلفات جاده‌ای جلوگیری کرد. تغییر مسیر جاده هم می‌تواند به راننده کمک کند تا حیات وحش را ببیند. نصب تابلو‌های هشداردهنده برای محدودیت سرعت یا تابلو‌های حضور حیات وحش نیز بسیار مؤثر است. احداث روگذر‌ها و زیرگذر‌ها نیز برای عبور حیات وحش اهمیت دارد. به شرط اینکه مکان یابی مناسب برای احداث آن و رفتارشناسی حیات وحش نیز انجام شود. اینکه آیا این گونه‌ها از چنین معبری استفاده می‌کنند یا نه.» طباطبایی یزدی این را هم بیان می‌کند که در سراسر جهان تجربه استفاده از این گذرها بوده است گرچه در برخی فضا‌ها حیات وحش به دلایل مختلف از آن‌ها استفاده نکرده اند.
مهدوی نیز در این باره منطقه توران را به عنوان نمونه‌ای تازه در ایران معرفی می‌کند و می‌گوید: «تنها محدوده‌ای که در ایران، گذرگاهی برای عبور حیات وحش درنظر گرفته شده، منطقه حفاظت شده توران در استان سمنان و در محدوده جاده عباس آباد به سمنان است. در این منطقه برای محافظت از یوزپلنگ آسیایی که فقط در ایران باقی مانده و در حال انقراض است، محدوده ۵۰ کیلومتری را فنس کشی کرده اند و گذرگاه‌هایی هم در این محدوده وجود دارد. اما عملا در این منطقه گذرها، همان پل‌های کوچک و زیرگذر جاده‌ای هستند؛ که ممکن است یوزپلنگ از آن عبور نکند.»
جمع آوری ماهیانه ۲۰۰۰ لاشه حیوان از جاده‌های خراسان رضوی
ماهیانه ۲۰۰۰ لاشه حیوان از جاده‌های خراسان رضوی جمع آوری می‌شود. به گفته علی رجایی رئیس اداره نگهداری راه‌های اداره کل راهداری و حمل و نقل جاده‌ای استان خراسان رضوی، راهداران این استان، ماهانه لاشه ۲۰۰۰ حیوان را که در برخورد با خودرو‌های مختلف تلف شده اند، از سطح جاده‌های خراسان رضوی جمع آوری می‌کنند.
او می‌گوید: «راهداران خراسانی فعال در قالب ۲۰ اداره شهرستانی و ۶ معاونت تابعه آن‌ها در سطح استان هر روز صبح به جمع آوری لاشه حیوانات تلف شده که بازمانده‌های تصادف در تاریکی هوا هستند، اقدام می‌کنند. تلفات در محور‌های اصلی همچون جاده مشهد باغچه، باغچه به نیشابور، تربت حیدریه، نیشابور به سبزوار و نزدیک به بخش‌های مسکونی و روستایی اتفاق می‌افتد.» رجایی با بیان این مطلب می‌گوید: «این آمار بیشتر درباره سگ سانان، گربه‌ها و شغال هاست و آمار مشخصی از تلفات در جاده‌های مجاور با مناطق حفاظت شده از سوی این سازمان وجود ندارد.»
۲۰.۵۷۵ کیلومتر
خراسان رضوی ۲۰ هزار و ۵۷۵ کیلومتر راه دارد که ۶۴۲۲ کیلومتر آن بین شهری و ۱۴ هزار و ۱۵۲ کیلومتر راه روستایی است.
تاکنون در خراسان رضوی از تلفات جاده‌ای پلنگ گزارش نشده است
تابلو‌های هشداردهنده در جاده‌های خراسان رضوی کافی نیست
آمار مشخصی از مختصات تلفات جاده‌ای و نوع گونه‌ها در خراسان رضوی وجود ندارد
بسیاری از تلفات جاده‌ای به سگ سانان و سگ‌های ولگرد و پستانداران کوچک جثه برمی گردد. سگ حیوانی اهلی است و جزو حیات وحش قرار نمی‌گیرد و دغدغه حفاظتی و انقراض ندارد
تعیین کردن محدوده سرعت و درنظرگرفتن جریمه در جاده‌های مجاور با زیستگاه‌های حیات وحش راهکاری مناسبی برای جلوگیری از تلفات جاده‌ای است
بیشتر تلفات جاده‌ای ابتدای شهر‌ها مربوط به شغال هاست. این جانوران، به دلیل تغذیه از پسماند‌ها به زیستگاه‌های انسانی وابسته هستند و به همین دلیل دچار حادثه می‌شوند
در فصل بهار، در جاده‌های نیشابور و سرخس و چناران که به مشهد منتهی می‌شود، تلفات سنجاب زمینی و خارپشت زیاد است
در فصل بهار و زمستان تلفات جاده‌ای بیشتر است. حیوانات در فصل بهار زاد و ولد کرده اند و به دنبال غذا، تقلای بیشتری دارند. در زمستان هم به خاطر غذا به جاده‌ها و جوامع انسانی نزدیک‌تر می‌شون
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تائید توسط شهرآرانیوز در سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی توهین و افترا باشد منتشر نخواهد شد.
