درباره ۴۳۰ سال سابقه شغل پرستاری در دارالشفای حرم مطهر رضوی

به گزارش شهرآرانیوز، روز پرستار بهانه‌ای است تا در لابه‌لای اسناد قدیمی موجود در مرکز اسناد آستان قدس رضوی، به دنبال اولین ردپا‌های حضور این مدافعان سلامت در دارالشفای رضوی باشیم. در بررسی این اسناد، الهه محبوب رئیس اداره اسناد رضوی همراه ما است.

 اشاره به پیشینه پرستاری در ۹۰۰ سند

در مرکز اسناد سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی بیش از ۲۰ هزار برگ، سند دارالشفا از دوره صفویه تا پایان دوره پهلوی اول نگهداری می‎شود که حدود ۹۰۰ سند آن مربوط به پرستاران است که به‎عنوان بیماردار و خادم بیمار در بیمارخانه یا دارالشفا مشغول به کار بوده‎اند.
الهه محبوب، اسناد دوره صفویه، افشاریه و قاجار را به لحاظ کتابت با خط سیاق از اسناد نفیس این مجموعه عنوان می‌کند.  

وی به قدیمی‎ترین اسناد مربوط به شغل بیمارداری به سال ۱۰۱۱ هجری قمری اشاره دارد که مربوط به پرداخت مواجب و حقوق قاسم بیماردار است.

بر اساس این اسناد، تعداد پرسنل دارالشفا از ۵ نفر در سال ۱۰۱۱ هجری قمری دوران شاه عباس اول صفوی، به ۳۸ نفر در سال ۱۳۳۴ قمری دوران احمدشاه قاجار رسیده است که بر این مبنا از سال ۱۰۱۱ هجری قمری، سابقه شغل پرستاری تا امروز در دارالشفا به ۴۳۳ سال می‌رسد

سمت‌های تشکیلات اداری دارالشفا

برخی تصور می‌کنند پیشه پرستاری از مشاغل بیمارستان‌های امروزی است، اما با توجه به اسناد آستان قدس رضوی شغل بیمارداری از دوران صفویه مرسوم بوده و بانوان به وسیله بیمارداران زن مراقبت می‌شدند.

بیماردار باشی، بیماردار و خدمة بیمار، بخشی از مناصب و مشاغل تشکیلات دارالشفا از دوره صفویه تا پایان دوره قاجاریه بود.

رئیس اداره اسناد با اشاره به بررسی مشاغل و مسئولیت‌های موجود در تشکیلات اداری دارالشفا، به نام زنانی اشاره دارد که از دورۀ صفویه تا قاجاریه به شغل بیمارداری و خادمی بیماران منصوب بوده‌اند. چنانچه در سندی مربوط به سال ۱۱۲۹ ق. /۱۷۰۸ م. سکینه بانو که ادعای خدمت بیمارداری دارد به خدمت سی ساله مادرش در این مسئولیت اشاره می‌کند.

علاوه بر بیمارداری، عزب (امور اداری) دارالشفا را نیز زنان عهده دار بوده اند که در سند‌های سال‌های ۱۱۴۰، ۱۱۴۸، ۱۱۵۱، ۱۱۵۹، ۱۱۶۱ قمری دیده می‌شود.
در دورۀ قاجاریه نیز اسناد زیادی مربوط به زنان شاغل در دارالشفا وجود دارد که مسئولیت آن‌ها پرستاری، رخت شویی و کهنه شویی بوده است.

براساس اسناد موجود مراقبت از فرزندان و کودکان همراه مریض و نگهداری از نوزادان شیرخوار، به ویژه اطفال رها شده در حرم مطهر و رسیدگی به آن‌ها تا مشخص شدن وضعیت‎‌شان یکی دیگر از وظایف بیمارداران در دوران قاجاریه است

 وظایف شاغلان در دارالشفای حضرت

وی به شرح وظایف شاغلان در دارالشفای حضرت منطبق بر اسناد اشاره می‌کند و می‌گوید: بیماردارباشی مانند سرپرستار امروزی مسئول برنامه‌ریزی نوبت‌های کاری و اعلام حضور و مدت خدمت آن‌ها به سرپرست دارالشفا بوده و لازم بوده از سواد کافی برخوردار باشد، بیماردار یا پرستار وظیفه مراقبت از بیماران را به عهده داشته و با توجه به جدا بودن بخش‌های زنانه و مردانه در بیمارخانه بیمارداران مرد در بخش مردانه و بیمارداران زن در بخش زنانه مشغول به کار بودند.

خادمان یا بهکاران وظایفی از قبیل کمک پرستاری، شست وشوی ملحفه و لباس و رختخواب بیماران و پاکیزه نگهداشتن اتاق‌ها را بر عهده داشتند، بیمارداران و خادمان بیماران معمولا نسبت به سایر پرسنل از سواد کمتری برخوردار بودند، اما به لحاظ تجربه دارای آموزش‌های کافی بودند.

بیمارداران نیز به سبب نذر خدمت یا اعتبار پدران شان مشغول به کار می‌شدند، با توجه به سختی کار و شیفت شب به نسبت سایر مشاغل دارالشفا و رعایت موازین شرعی، ارتباط نسبی و سببی در طول تاریخ، میان بیشتر کارکنان مشهود است.

آنچه از لابه لای اسناد بر می‌آید این است که سپیدپوشان روز‌های خاکستری در شرایط سخت نیز از حیطه انجام وظایف خود پاعقب ننهادند. فداکاری مدافعان سلامت طی دو سال شیوع کرونا نیز همچون مدال زرینی بر سینه جامعه پزشکی در تاریخ این مرز و بوم خواهد ماند که یادآور خاطره حضور مجاهدان جامعه پزشکی در جبهه‌های نبرد حق علیه باطل و کمک رسانی به رزمندگان دفاع مقدس است.

منبع: آستان نیوز