همه‌چیز درباره عزاداری از تاریخچه تا نحوه برگزاری

گلناز حکمت | شهرآرانیوز؛ با وجود اینکه رسم برگزاری عزاداری برای ازدست‌رفتگان از سوی اقوامشان از صدر اسلام وجود داشته است، اولین عزاداری‌های خانگی به پیش از شهادت امام‌حسین (ع) و به زمان شهادت مادر بزرگوار ایشان، حضرت‌فاطمه (س)، بازمی‌گردد. می‌توان گفت باتوجه‌به اوضاع زمانه، با شهادت ایشان چراغ عزاداری‌های خانگی روشن شده است و تاکنون ادامه دارد. به همین دلیل، در ایام شهادت این بانوی بزرگوار به روضه‌های خانگی و چگونگی برگزاری این سنت حسنه پرداخته‌ایم.

تاریخچه برگزاری روضه خانگی بنا بر روایات به زمان حیات رسول خدا (ص) و خانه حضرت‌فاطمه (س) برمی‌گردد. روایات متعددی داریم مبنی بر اینکه جبرئیل بر پیامبر (ص) نازل شد و حتی به ذکر مصیبت حضرت سیدالشهدا (ع) پرداخت.
خانه حضرت‌زهرا (س) پس از شهادت ایشان غمگین‌ترین خانه مدینه بود که در آن ذکر مصیبت این بانوی بزرگوار برقرار بود.

امام‌سجاد (ع) نخستین فردی بودند که به‌طور رسمی برای واقعه کربلا و شهادت سیدالشهدا (ع) مراسم روضه‌خوانی برگزار کردند.
بنا بر روایات، روضه‌های متعددی با حضور امام‌باقر (ع) و سپس امام‌صادق (ع) در خانه‌های این بزرگواران برگزار می‌شد و این سنت نسل‌به‌نسل به فرزندان ائمه (ع) منتقل شد.
امام‌رضا (ع) در منزلشان مجلس عزاداری سیدالشهدا (ع) را برگزار می‌کردند.
نخستین روضه‌خوانی امام‌حسین (ع) به‌صورت علنی در قرن چهارم و در دوران آل‌بویه برگزار می‌شود و آن‌ها نخستین کسانی بودند که موکب‌های امام‌حسین (ع) را راه انداختند و در جامعه ترویج کردند.

روضه به خانه‌های ایرانی آمد

می‌گویند زمانی که رضاشاه دستور تعطیلی مراسم‌های عزاداری را در تکیه‌ها و مساجد صادر کرد، مردم برای زنده‌نگهداشتن مجلس عزای سیدالشهدا (ع) به زیر سقف خانه‌هایشان پناه بردند و این‌گونه روضه‌های خانگی به سنتی در خانواده‌های ایرانی تبدیل شد.

نحوه برگزاری روضه در دوران قدیم

هر روضه معمولا یک بانی داشت.
مدیریت روضه‌های خانگی در گذشته معمولا با خانم‌های خانه بود.
بانی روضه معمولا منزلش را برای برگزاری مراسم عزاداری در اختیار می‌گذاشت.
به‌طور معمول برگزارکننده یا بانی مجلس در تاریخی تعیین‌شده که می‌تواند به‌صورت هفتگی یا ماهانه باشد، روضه را برگزار می‌کرد.
آشنایان و اهل محل از تاریخ اطلاع داشتند و در این مراسم شرکت می‌کردند.
در دوران قدیم که برگزاری مراسم روضه به‌شکل خانگی بیشتر رایج بود، شخصی که هم در سخنرانی، هم روضه‌خوانی و در برخی موارد در بیان مسائل شرعی مهارت داشت، به‌عنوان سخنران دعوت می‌شد.
در گذشته علاوه بر ذکر اهل‌بیت (ع) سخنران به بیان معارف دینی، احکام و تاریخ اسلام نیز می‌پرداخت.

روضه خانگی در سیره بزرگان دین

مرحوم آیت‌ا... شیخ محمد غروی اصفهانی پنجشنبه‌ها در خانه‌اش روضه می‌گرفت و خودش کفش‌های مهمانان را جفت می‌کرد و چای می‌ریخت و پذیرایی می‌کرد.

حضرت آیت‌ا... العظمی گلپایگانی روز عاشورا برای زن و بچه خودش روضه می‌خواندتا اسمش جزو روضه‌خوان‌های امام‌حسین (ع) ثبت شود.

در بخشی از وصیت‌نامه آیت‌ا... قاضی درباره برگزاری روضه خانگی آمده است: «دﺭ ﻋﺰﺍﺩﺍﺭﯼ ﻭ ﺯﯾﺎﺭﺕ ﺣﻀﺮﺕ ﺳﯿﺪﺍﻟﺸﻬﺪﺍ (ع) ﻣﺴﺎﻣﺤﻪ نکنید. ﺭﻭﺿﻪ ﻫﻔﺘﮕﯽ ﻭﻟﻮ با ﺩﻭﺳﻪ ﻧﻔﺮ ﺑﺎﺷﺪ، ﺍﺳﺒﺎﺏ ﮔﺸﺎﯾﺶ ﺍﻣﻮﺭ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺍﮔﺮ ﻫﻔﺘﮕﯽ ﻫﻢ ﻧﺸﺪ، ﺩﻫﻪ ﺍﻭﻝ ﻣﺤﺮﻡ ﺗﺮﮎ ﻧﺸﻮﺩ.»

حاج آقا مجتبی تهرانی جزو مستمعان روضه زنانه خانه‌شان بودند.

روضه خانگی برگزار کنید

امام‌باقر (ع) به کسانی که در روز عاشورا نمی‌توانند به زیارت آن حضرت بروند، این‌گونه دستور عزاداری دادند و فرمودند: «بر حسین (ع) ندبه، عزاداری و گریه کنید و به اهل خانه خود بگویید بگریند و در خانه با اظهار گریه و ناله بر حسین (ع) مراسم عزاداری بر پا کنید و یکدیگر را با گریه، تعزیت و تسلیت‌گویی در سوگ حسین (ع) در خانه‌هایتان ملاقات کنید. (کامل الزیارات، ص۱۷۵)»

ما چگونه روضه خانگی برپا کنیم؟

یادتان باشد مهم‌ترین وسایل برگزاری یک روضه خانگی توفیق، اخلاص، سادگی و بی‌تکلف‌بودن آن است.
مراسم روضه را با تلاوت قرآن آغاز کنید. پیامبراکرم (ص) دراین‌باره فرموده‌اند: «خانه‌ای که در آن قرآن زیاد تلاوت شود، خیر و برکتش زیاد می‌شود و اهل خانه در وسعت قرار می‌گیرند و آن خانه برای اهل آسمان می‌درخشد، همان‌گونه که ستارگان برای اهل زمین می‌درخشند.»

برای پیداکردن مداح و سخنران خوب از تجربه کسانی که روضه برگزار کرده‌اند، استفاده کنید. یکی از خوبی‌های روضه‌های خانگی این است که نیازی به چهره‌ها ندارد و خیلی اوقات مداحان و سخنرانان گمنام و ناشناس با صفا و اخلاصشان می‌آیند، روضه نابی می‌خوانند و سخنرانی خوبی انجام می‌دهند.

در گذشته دعوت به روضه به‌صورت حضوری بود. شما می‌توانید متن خوبی بنویسید و دوستان، همسایه‌ها و اقوام را با ارسال متن به‌صورت پیامک و... به روضه خانگی دعوت کنید.
حواستان به زمان برگزاری جلسه باشد. زمان را نه خیلی طولانی، نه کم بگیرید. معمولا نیم‌ساعت اول برای جمع‌شدن مردم است.
در کار‌های اجرایی جلسه، مثل پخش چای، شکلات یا... بیشتر از نوجوان‌ها و جوان‌ها استفاده شود تا آن‌ها نیز به‌نحوی با این مجالس انس بیشتری بگیرند و کم‌کم حس مسئولیت‌پذیری در آن‌ها رشد کند.

اگر مشکلات مالی زیاد است، تا جایی که می‌توانید پذیرایی را ساده بگیرید و هزینه‌های جانبی را مدیریت کنید. مثلا اگر برای مداح و سخنران حتما باید آژانس بگیرید، از یک دوست بخواهید در رفت‌وآمد‌ها با شما همراهی کند.
اگر در آپارتمان زندگی می‌کنید، به همسایه‌هایتان خبر بدهید و رضایتشان را برای برپایی مراسم بگیرید.
برای اینکه سروصدای جلسه، همسایه‌ها را زیاد اذیت نکند، دستگاه صوتی‌مان را به‌نحوی مطلوب تنظیم کنیم. همچنین، هنگام خروج شرکت‌کننده‌ها از مجلس به افراد شرکت‌کننده به‌ویژه کسانی که آپارتمان‌نشین نیستند، سفارش شود سکوت را رعایت کنند.

اگر اهالی ساختمان موافق بودند، می‌توانید روی پارکینگ به‌عنوان محلی مناسب برای برپایی روضه حساب کنید.
به‌جای حذف کودکان از مراسم، مکانی را به آن‌ها اختصاص دهید و کسانی را هم مسئول مراقبت از آن‌ها کنید. کودکان می‌توانند با شنیدن قصه یا ساخت کاردستی مناسب از این عزاداری خاطره کسب کنند.