گفتگو با حجت‌الاسلام رفیعی درباره فضایلی که تاریخ را وام‌دار علی‌بن‌ابیطالب (ع) کرده است

آمنه‌مستقیمی | شهرآرانیوز؛ فرارسیدن سیزدهم رجب، سالروز ولادت علی‌بن‌ابیطالب (ع)، فرصتی است مغتنم برای بازخوانی فضایل و ابعادی از سیره امام‌علی (ع) که آن حضرت را در تاریخ یگانه و جاودانه و شیعیانش را در میان پیروان همه مکاتب و مذاهب، منحصر ساخته است. موضوعی که در گفتگو با حجت‌الاسلام‌والمسلمین دکتر ناصر رفیعی، استاد جامعة‌المصطفی (ص) العالمیه، بررسی شده است و در ادامه تشریح می‌شود.

فضایل منحصربه‌فرد مولود کعبه

تبیین شخصیت امیرالمؤمنین (ع) غیرممکن است؛ خیلی‌ها از تبیین این شخصیت ترسیده و نسبت به آن بغض ورزیده‌اند. آثار اندیشمندان مسیحی مانند جرج جرداق و اهل‌سنت مثل ابن‌عساکر مملو از بیان فضایل امام‌علی (ع) است. معاویه به سب و لعن امیرالمؤمنین (ع) دستور داد و چندین‌هزار منبر در سراسر بلاد اسلامی به فرمان او چنین می‌کردند. از دلایل مهم منع نقل احادیث نبوی (ص)، جلوگیری از مدح و ثنای امیرالمؤمنین (ع) و بیان فضایل ایشان بود، اما افرادی همچون سلمان، ابوذر و اصبغ‌بن‌نباته به‌شکل غیررسمی این احادیث را ثبت و ضبط کردند. به‌دستور معاویه، چهل سال فضایل امام‌علی (ع) پنهان شد تا اینکه خبر آوردند سعدبن‌ابی‌وقاص از این دستور سر باز زده است و علی (ع) را سب و لعن نمی‌کند.

چون معاویه، او را به دارالخلافه احضار کرد و دلیل را جویا شد، سعد پاسخ داد: علی‌بن‌ابیطالب (ع) سه فضیلت دارد که نمی‌شود او را سب و لعن کرد؛ نخست آنکه آیه مباهله در قرآن، علی (ع) را جان پیامبر (ص) می‌خواند. همچنین، پیامبر (ص) در آستانه تبوک فرمودند: یا علی (ع)! تو برای من به‌منزله هارون برای موسی (ع) هستی. سوم آنکه در خیبر پیامبر (ص) فرمودند: فردا عَلَم را به کسی می‌دهم که خدا و پیامبر (ص) او را دوست دارند و او نیز خدا و پیامبر (ص) را دوست دارد و پرچم را به علی (ع) دادند.

مقامات امیرالمؤمنین (ع)

احمدبن‌حنبل در فضایل امیرالمؤمنین (ع) می‌گوید: هرکه می‌خواهد علم آدم (ع)، اراده نوح (ع)، حلم ابراهیم (ع)، زیرکی موسی (ع) و زهد عیسی (ع) را ببیند، به علی‌بن‌ابیطالب (ع) بنگرد! پیامبر (ص) فرمودند: یاعلی (ع)! می‌ترسم همه فضایل تو را بگویم و طوایفی از امتم تو را خدا بدانند. در شواهدالتنزیل ۲۱۰ آیه و ۱۲۰۰ روایت در فضیلت امیرالمؤمنین (ع) ذکر شده است.

شیوه برخورد امیر مؤمنان (ع) با اختلاس و اختلاسگران

امام‌علی (ع) در برخورد با فساد مالی و اختلاس فرمانداران و والیانشان، کوچک‌ترین تسامحی نداشتند و با جدیت با این مسئله و مسببان آن برخورد می‌کردند. شاید بگویند اساسا چرا امیرالمؤمنین (ع) باید چنین شخصی را به کار بگیرد؟ در پاسخ باید گفت: ائمه (ع) در چنین اوضاعی از علم غیبشان استفاده نکرده و به‌تناسب اقتضائات زمانه عمل کرده‌اند. منذربن‌جارود، از اصحاب امیرالمؤمنین (ع) در جنگ جمل، با حکم حضرت به استانداری فارس منصوب شد، اما، چون به حکومت رسید، درصدد سوءاستفاده مالی برآمد.

نقل است وی ۴۰۰ هزار درهم از بیت‌المال برای منافع شخصی و خانوادگی اختلاس کرد. حضرت در نامه ۷۱ «نهج‌البلاغه» به وی نوشتند: شتر قبیله‌ات و بند کفشت از تو بهتر توانند بود که حکم من را گرفتی و اختلاس کردی! حضرت علی (ع) او را زندانی و ۳۰ هزار درهم جریمه کردند. برخورد با خطاکاران و مفسدان اقتصادی در حکومت علوی اصلی اساسی بود. البته در صورت پشیمانی و ابراز ندامت، امیرالمؤمنین (ع) خطاکاران را می‌بخشیدند، چنان‌که امروز نیز رهبر معظم انقلاب بر بخشش خطاکاران نادم و بازگشته از خطا، تصریح می‌کنند.

ویژگی‌های امیرالمؤمنین (ع) در حکومت‌داری

برخی ویژگی‌ها مانند علم غیب و ولایت در انحصار ائمه (ع) است، اما می‌توان و باید ابعادی از شخصیت آن‌ها را برای امروز بومی‌سازی کرد و از ابعادی که برای ما مقدور است، الگو گرفت. برخی اوصاف امام، قابلیت الهام‌بخشی و پیاده‌شدن دارد. اگر چنین نبود، قرآن از انبیا به‌عنوان اسوه حسنه تعبیر و بر الگوگیری از آن‌ها تأکید نمی‌کرد. اوصافی در حکومت علوی وجود دارد که در عین منحصربودن به امیرمؤمنان (ع)، امکان الگوگیری و پیاده‌سازی آن‌ها در جامعه امروز ما نیز وجود دارد.

امیرالمؤمنین (ع) قائم‌ترین و استوارترین فرد نسبت به پیاده‌شدن امر الهی بودند و در این مسیر ازخودگذشتگی بی‌مثال داشتند.

امام‌علی (ع) در «نهج‌البلاغه» از رنج و مرارتی که در این مسیر دیده‌اند، سخن می‌گویند و شکوه می‌کنند، اما درباره خدا و احکام دین محکم هستند. ایشان از خود گذشتند، اما از خدا نگذشتند و خود را فدا کردند تا دین بماند.

نقل است ولید شراب خورد و نماز صبح را چهار رکعت خواند. مردم او را دستگیر کردند، اما دیگران اجرای حد برای او را انجام نمی‌دادند. امیرالمؤمنین (ع) خودشان شلاق به دست گرفتند و ولید را حد زدند.

از دیگر وجوه امتیاز حکومت مولای متقیان، رعایت تساوی در تقسیم بیت‌المال و یکسان‌نگریستن مردم است. تاریخ اهل‌سنت از ریخت‌وپاش‌های خلفای قبل و بعد از امیر مؤمنان (ع) گفته است.

امام‌علی (ع) در تقسیم بیت‌المال حتی بین خواهر خود و کنیز عجم او تفاوت قائل نبودند و آن‌ها را یکسان از بیت‌المال بهره‌مند می‌کردند.

امیرالمؤمنین (ع) به مردم رئوف و در قضاوت عالِم‌ترین بودند. بسیاری از اختلافات و مشکلات قضایی به تدبیر علوی حل شد؛ تدابیری که برای امروز هم راهگشاست.

توصیه امام‌علی (ع) به بازاریان

حسن بصری می‌گوید: زمانی با امیرالمؤمنین (ع) همراه شدم. ایشان به بازار رفتند و به تک‌تک مشاغل سر زدند و به هر یک می‌فرمودند چرا دروغ می‌گویید؟ چرا معاد را فراموش می‌کنید؟ نخرید و نفروشید مگر از ربا، قسم و رشوه پرهیز کنید.

سیره امام‌علی (ع) در برخورد با منحرفان

انحراف از ابتدای تاریخ بشر وجود داشته است، بنابراین دنیا دائم درصدد تصویب قوانین برای جلوگیری از انحراف بشر است، مثل قوانین اساسی کشورها، قوانین قضایی و. مقابله با انحراف در حکومت امیرالمؤمنین (ع) نیز جایگاهی ویژه داشت و حضرت به شیوه‌های مختلف با آن مقابله می‌کردند. از امیرمؤمنان (ع) است که فرمودند: شما را از چیزی نهی نکردم، مگر آنکه خودم آن را در ابتدا ترک کرده باشم.