بانویی خیرخواه که نام کنیز گرفت
رضا کسنوی
مدیر شهرآرامحله منطقه ثامن
«پریزاد» می‌تواند یادآور نام یک زن به معنای زاده پری و زیبا باشد و نیز می‌تواند یادآور نام بانویی سخاوتمند در عصر تیموریان باشد که برای مشهدی‌ها و بیشتر زائران بارگاه رضوی نامی آشناست، همان اسمی که بر سردر مدرسه‌ای واقع در ضلع جنوبی حرم مطهر امام‌رضا (ع) و شمال مسجد گوهرشاد نقش بسته است که واقف و سازنده این بنای تاریخی و زیباست. آری، در طول دوره‌های مختلف تاریخی، زنان زیادی بوده‌اند که با استعداد و نفوذ و ثروت خود اقداماتی مؤثر و ماندگار انجام داده‌اند و نام خود را بر دیوار تاریخ حک کرده‌اند.
این زنان فارغ از انتظارات جامعه تأثیر بسزایی د‌اشته‌اند که یکی از این زنان «پریزاد» است. پریزاد از نوادگان ربیع‌بن‌خثیم معروف به خواجه‌ربیع بوده که گفته می‌شود ندیمه گوهرشادآغا همسر شاهرخ‌میرزا بوده است. نقل شده است که پس از پایان ساخت مسجد گوهرشاد، کمی از مصالح آن اضافه آمد و خانم گوهرشاد که بانی ساخت آن مسجد بود، این مصالح اضافی را به ندیمه خود که مورد لطف و علاقه‌اش بود بخشید و به این ترتیب پریزاد خانم مدرسه‌ای به همین نام ساخت.
البته پریزاد را ندیمه گوهرشاد می‌دانند، ولی وقف‌نامه بحث برانگیزی وجود دارد که در آن بانو پریزاد و همسرش این‌گونه معرفی شده‌اند: «.. علیا جناب عصمت و عفت پناه طهارت پریزاد خانم از اولاد خواجه‌ربیع قدس سره و منسوب به تاج‌المخدرات گوهرشاد واقف مسجد جامع و همسر سلاله الاطیاب والانجاب، عمده السادات العظام آقا میرزا محمد میرک الحسینی خادم سرکار فیض آثار روضه رضویه و متولی مزار فایض الانوار خواجه‌ربیع الدین ابن الخثیم ...».
به‌دنبال همین اگر متن این وقف‌نامه دارای اصالت و قابل اعتماد باشد، چنان بانویی نمی‌توانسته است کنیز کسی حتی بانویی، چون گوهرشاد بوده باشد. متأسفانه عمده کتیبه‌های اولیه مدرسه در حین مرمت‌های پیشین از بین رفته و در نتیجه نام و القاب بانی آن نامشخص مانده است، به این علت در طول زمان بانی و واقف مدرسه از منسوب‌بودن به گوهرشاد تبدیل به کنیز وی شده است.
یکی از اولین راویان این نسبت فریزر انگلیسی است که پس از سفر به مشهد در سده ۱۳قمری نوشته است: «بانی مدرسه پریزاد از جواری گوهرشادآغاست و در همان وقت که خانم او مسجد گوهرشاد را می‌ساخت، او نیز این مدرسه را بنا کرد.» پس از او هم این خبر رواج عمومی یافت و بیشتر کسانی که درباره بنا‌های تاریخی شهر مشهد مطلبی نوشته‌اند، بانو پریزاد را از زمره کنیزان گوهرشاد معرفی کرده‌اند. آنچه مسلم است، مدرسه یادشده در سال ۸۲۳ق در دوره تیموریان و در زمان حکومت شاهرخ‌میرزا به وسیله پریزاد احداث شده است و پس از ساخت مدرسه، تولیت آن را به همسرش میرزامیرک حسینی که متولی مزار خواجه‌ربیع نیز بود، واگذار کرده است.
این بنا یکی از مدارس تاریخی و معروف حوزه علمیه مشهد به شمار می‌آید و از آغاز وقف طلاب بوده است و در زمان‌های مختلف حدود ۲۰ تا ۳۰طلبه در آن زندگی و درس می‌خواندند.
این مدرسه ۳۰۰مترمربع مساحت دارد و در ۲ طبقه ساخته شده است و ۴ ایوان و ۲۲حجره و یک کتابخانه دارد که دارای ویژگی‌های معماری دوره تیموری است و آجرکاری و کاشی‌کاری‌های بی‌مانندی دارد، آجر‌هایی با رنگ‌های آبی نیلی و کهربایی که نقش‌های گل و برگ آن‌ها چشم هر بیننده‌ای را به خود جلب می‌کند. بر سردر مدرسه کتیبه‌ای وجود دارد که خبر از چندین‌بار مرمت و تعمیر بنا در دوره‌های مختلف می‌دهد، اما در سال۱۳۵۴ش و در جریان توسعه اطراف حرم مطهر بخش‌هایی از این مدرسه تخریب شد که پس از پیروزی انقلاب اسلامی به اهتمام آستان قدس رضوی در سال۱۳۶۸ با همان الگو و طرح سنتی اولیه بازسازی شد.
اکنون اداره این مدرسه که یادگاری از بانویی بزرگ و خیرخواه است، زیر نظر شورای برنامه‌ریزی و مدیریت حوزه علمیه خراسان قرار دارد.
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تائید توسط شهرآرانیوز در سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی توهین و افترا باشد منتشر نخواهد شد.
