زیرساخت‌های فناورانه در خدمت زبان فارسی

چنان که نوشتیم برنامه هفتم توسعه، پیشنهاد‌هایی برای ایجاد جایزه‌ای برای پاسداشت زبان فارسی، روزآمد شدن قانون ممنوعیت به کارگیری اسامی بیگانه و برنامه‌ای برای تأمین و تقویت زیرساخت‌های فناورانه توسعه خط و زبان فارسی در فضای مجازی دارد. در کنار آن دو نکته، پیشنهاد سوم این قانون جدید و مهم‌تر است؛ دلیل آن هم این است که با گسترش فضای مجازی و بستر‌های متنوع رسمی و غیررسمی برای نوشتن و بستر‌های فناورانه که تا مرز هوش مصنوعی کشیده شده است، می‌تواند خط و زبان فارسی را دچار آسیب‌هایی کند که برای نجات آن باید راه و چاره‌ای جست.

از سوی دیگر این پیشنهاد که در بند دوم ماده الحاقی۴۱ لایحه برنامه هفتم توسعه کشور (۱۴۰۳ تا ۱۴۰۷) آمده است، معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان رئیس جمهور را مکلف می‌کند با همکاری فرهنگستان زبان و ادب فارسی و وزارتخانه‌های فرهنگ و ارشاد اسلامی، ارتباطات و فناوری اطلاعات و علوم، تحقیقات و فناوری با نظارت مرکز ملی فضای مجازی در زمان اجرای برنامه، اقدامات لازم را درباره تأمین و تقویت زیرساخت‌های فناورانه توسعه خط و زبان فارسی در فضای مجازی (از قبیل پیکره بندی داده، پردازش زبان طبیعی، واژه سازی، واژه پردازی، خط و قلم، مترجم ها، مبدل ها، تشخیص صدا و دستیار صوتی) انجام دهد.

مسعود قیومی، مدیر گروه زبان و رایانه فرهنگستان زبان و ادب فارسی، در توضیح و تشریح بند دوم معتقد است که: «این بند چند مسئله را در حوزه زبان مطرح می‌کند؛ یکی تهیه داده‌هایی که بتواند چه به لحاظ نظری و چه به لحاظ کاربردی در حوزه زبان شناسی، زبان شناسی رایانشی و هوش مصنوعی استفاده شود. اما نکاتی که در این بند مطرح شده اند، به نوعی موضوع‌های محدودی هستند که اگر جنبه کاربردی را در نظر بگیریم، فراتر از موضوع‌هایی است که در اینجا ذکر شده است.»

فضای مجازی نیازمند این است که سروسامان گیرد و این اتفاق می‌تواند زمینه‌های آن را فراهم سازد؛ به ویژه در حوزه خط که سبک نوشتاری خاصی را درانداخته است و در صورتی که توجه نشود، می‌تواند به درهم ریختگی خط منجر شود. در شبکه‌های اجتماعی، تمام افراد جامعه می‌نویسند، با هر سواد و سطح اجتماعی. به نظر می‌رسد باید سامانه خاصی تهیه شود تا بتواند این وضعیت را جمع وجور کند.

البته این موضوع به صورت پراکنده در جا‌هایی مانند طرح تکفا (طرح توسعه و کاربرد فناوری ارتباطات و اطلاعات ایران) دیده شده است و به ایجاد محیط فارسی و توسعه کاربرد‌های اقتصادی مبتنی بر آن در شبکه تأکید شده بود. یا در رویداد‌های ملی مانند «تحلیل متن فارسی در شبکه‌های اجتماعی» با تمرکز بر پیشرفت خط و زبان فارسی در ارتباطات و فناوری اطلاعات با هدف ارتقا و بهبود محصولات و خدمات خط و زبان فارسی برای شناسایی افراد توانمند و بهره گیری از ایده‌های خلاق در حوزه خط و زبان فارسی در شبکه‌های اجتماعی، توجه شده است.

همچنین با رشد فناوری و ظهور ابزار‌های پیشرفته مانند چت بات‌ها و دستیار‌های مجازی نیازمند محصولات فارسی هستیم تا بتوانیم در کنار محصولات جهانی که در زبان انگلیسی تولید می‌شوند ما نیز در زبان فارسی پیشرفت کنیم و در نهایت از این ابزار‌ها در بخش تجاری و صنعتی بهره لازم را ببریم.

امیدواریم این قانون با لحاظ بودجه مناسب بتواند چالش‌های موجود میان فناوری و خط و زبان را حل کند و به گسترش درست و قاعده‌مند خط و زبان کمک شایانی بکند و فناوری بستر توسعه را برپایه زبان فارسی پیش ببرد.