کووید ۱۹ زیر ذره‌بین اقتصادی مجلس

مسعود سلطانی - درد ناشی از کرونا برای مردم ایران و دیگر کشور‌ها از ۲ موضوع ناشی می‌شود. اخبار کرونا هم در ۲ حوزه گزارش می‌شود. مسئله نخست درباره کرونا که در کانون توجه قرار گرفته مرگ‌ومیر ناشی از این ویروس است و مسئله دوم که به همان اندازه اهمیت دارد، تبعات اقتصادی ناشی از شیوع این ویروس است.
کرونا پیش از اینکه بلایی برای سلامتی کاسبان باشد، بلایی برای کسب‌وکار‌شان شده است. این روز‌ها فعالان اقتصادی همه به این ویروس مبتلا شده‌اند و جای تردید نیست که هیچ‌کدامشان بدون جراحت از شر کووید ۱۹ خلاص نخواهند شد.
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی به‌تازگی در همین زمینه گزارشی را منتشر کرده است. گزارشی که می‌تواند قرائت رسمی سیاست‌گذاران از شرایط وخیم اقتصاد کرونایی را به ما نشان دهد.

ترس ناشی از کاهش صادرات
در این گزارش ۱۷ صفحه‌ای درباره تبعات کرونا در حوزه بازرگانی آمده است: تنظیم بازار اقلام و دارو‌های بهداشتی برای درمان و پیشگیری از جمله ماسک و مواد ضدعفونی کننده دست، قرص‌های تقویت ایمنی بدن، انواع ویتامین‌ها و... به‌خوبی انجام نشده است. مشاهدات میدانی حاکی از آن است که متأسفانه با گذشت بیش از ۳ هفته از اعلام شیوع این ویروس در کشور، هنوز ستاد تنظیم بازار نتوانسته است بازار این محصولات را به نحو مطلوب تنظیم کند و عده‌ای با احتکار و عرضه نکردن، به سود‌های کلانی دست یافته‌اند. همچنین در ادامه آمده است: مصرف‌کنندگان کالا‌های ایرانی در کشور‌های منطقه ازکاهش صادرات کشور و بستن مرز‌های زمینی از سوی کشور‌های منطقه از جمله عراق، افغانستان و ترکیه و مرز‌های هوایی به‌ویژه ترکیه، گرجستان و امارات به بهانه کرونا هراس دارند.

کاهش درآمد‌های ارزی
کارشناسان مرکز پژوهش‌ها معتقدند در بخش ارزی تنها اتفاق مثبت کاهش تقاضای ارز برای سفر‌های خارجی نوروزی است و باقی‌مانده اتفاقات در این حوزه به کاهش درآمد‌های ارزی ایران منجر شده است. این گزارش درباره تبعات ارزی کرونا نوشته است: شیوع کرونا در بیشتر اقتصاد‌های بزرگ جهان و چشم‌انداز منفی اقتصاد دنیا در کاهش شدید و کم‌سابقه شاخص بورس‌های جهانی و کاهش حدود ۳۰ درصدی قیمت نفت نمایان شده است.
مسئله دیگر درآمد‌های ارزی ناشی از صادرات کالا‌های غیرنفتی ایران است که با توجه به کاهش جهانی قیمت‌ها در این حوزه نیز درآمد‌های ارزی ایران کاهش خواهد یافت. چراکه بیشترین کاهش قیمت‌ها در بخش مواد اولیه بوده و البته عمده صادرات غیرنفتی ایران نیز شامل گروه‌های مواد اولیه است.

بیم و امید کرونا در بورس
دفتر مطالعات اقتصادی مرکز پژوهش‌ها به تبعات کرونا در بازار سرمایه نیز بی‌تفاوت نبوده است. به‌طور کلی نویسندگان این گزارش معتقدند تبعات کرونا در بورس را با ۲ رویکرد می‌توان تحلیل کرد. اگر این ویروس ماندگاری اندکی داشته باشد، شوک ناشی از ریسک اقتصادی شیوع کرونا موجب ریزش موقت بازار خواهد شد و در ادامه بازار روند پیشین خود را طی خواهد کرد.
اما اگر ماندگاری ویروس کرونا طولانی‌مدت باشد، تبعات منفی ناشی از آن در بازار سرمایه ماندگارتر خواهد شد. به این معنا که به‌علت شیوع این ویروس، صادرات کالا، تولید، فروش و البته سوددهی شرکت‌های بورسی کاهش خواهد یافت و این موجب کاهش ارزش سهام شرکت‌ها و در نتیجه ریزش قیمت بازاری آن‌ها خواهد شد. در این میان تنها شرکت‌های ۲ گروه صنایع غذایی و دارویی هستند که کرونا تأثیر منفی آن‌چنانی روی آن‌ها نداشته است. شرکت‌های دولتی در این زمان افزایش فروش داشته‌اند و تا زمان تداوم حضور کرونا تولید، فروش و در نتیجه سودشان بیشتر خواهد شد و این تأثیر مثبتی روی قیمت سهام این شرکت‌ها خواهد داشت. از سوی دیگر تقاضا برای مواد غذایی تولید شده در کارخانه افزایش خواهد یافت، چراکه عموم مردم معتقدند این محصولات از نظر بهداشتی بهتر است یا این برداشت در برخی افراد وجود دارد که برای جلوگیری از شیوع بیماری، کارخانه‌ها و شرکت‌ها نوبت‌های کاری را کاهش می‌دهند که به کاهش تولید محصولات سالم و بهداشتی و کمیاب‌شدن آن خواهد انجامید. به این ترتیب می‌توان انتظار داشت که رشد صنایع دارویی و غذایی در بازار سرمایه بتواند مقداری از کاهش شاخص بازار را جبران کند.

برنامه حمایتی از اقشار کم‌درآمد
همچنین در بخش انتهایی این گزارش آمده است: افزایش بیکاری از یک‌سو و افزایش هزینه‌های زندگی ازسوی دیگر موجب شده است به‌ویژه در یک سال گذشته، دهک‌های پایین درآمدی با مشکلات و تنگنا‌های معیشتی روبه‌رو شوند. با شرایطی که بعد از شیوع ویروس کرونا در اقتصاد به وجود آمده است، ضرورت اتخاذ سیاست‌های معیشتی هدفمند بیش از پیش نمایان شده است.
در ادامه این گزارش به لزوم حمایت برای تهیه اقلام بهداشتی و ضروری و حمایت مالی برای جبران درآمد کاهش یافته از اقشار کم‌درآمد اشاره شده و آمده است: برخی از فعالیت‌هایی که دولت در بازه زمانی کنترل شیوع کرونا باید به اجرا بگذارد، فعالیت‌هایی هستند که نیازمند نیروی کار هستند. به‌عنوان مثال توزیع اقلام ضروری بهداشتی یا کالا‌های اساسی به‌صورت خانه‌به‌خانه، نیازمند نیروی کار زیادی است. می‌توان با ایجاد یک پلتفرم از نیروی کاری که شغل خود را از دست داده است یا دیگر نیروی‌های کار در بین اقشار محروم استفاده کرد.
مرکز پژوهش‌ها چند پیشنهاد برای تأمین منابع این پروژه‌ها ارائه کرده است. درآمد‌های حاصل از افزایش صادرات فراورده‌های نفتی، درآمد‌هایی از محل ظرفیت آزاد شده منتج از کاهش مصرف روزانه بنزین در کشور و منابع مربوط به سهمیه بنزین سفر ویژه نوروز یا تابستان و منابع ناشی از حذف ارز ترجیحی برخی از اقلام مشمول دریافت ارز ترجیحی مابه‌التفاوت ارز ۴۲۰۰ تومانی و ارز عرضه شده در سامانه نیما به‌عنوان ۳ منبع اصلی تأمین مالی پیشنهاد‌های حمایتی این طرح است.