سند حاشیه‌نشینی مناطق پیرامونی در حال تدوین است

سعیده آل‌ابراهیم - بیش از ۲ سال است نام او را به عنوان عضو شورای شهر مشهد شنیده‌ایم، اما شاید بیش از این‌ها او را به عنوان مرد حاشیه شهر مشهد بشناسیم، حاشیه شهری که به گفته خودش، صفر و صدی است و خاکستری ندارد. به گفته خودش، مردم حاشیه شهر ریز و درشت مشکلات و نداری‌هایشان از قطع یارانه گرفته تا مشکلات آب، برق و ... و خیلی پیگیری‌های دیگر را از او می‌خواهند و او حتی اگر موضوعی بی ارتباط با حوزه کاری‌اش باشد، باز هم می‌شنود و خواسته‌های مردم را پیگیری می‌کند. طبیعی است که به همین دلایل، جلب رضایت مردم در حاشیه شهر کاری سخت است. گفت‌وگوی ما را با رمضانعلی فیضی، رئیس کمیسیون ویژه مناطق پیرامونی و کم‌برخوردار شورای شهر، درباره مشکلات حاشیه شهر و دستاورد‌های این کمیسیون می‌خوانید.

با توجه به اینکه از ابتدای شروع‌به‌کار شورای پنجم، مسئولیت کمیسیون ویژه مناطق پیرامونی و کم‌برخوردار را برعهده داشته‌اید، چه اقدامی برای مردم حاشیه شهر انجام داده‌اید تا رضایت و اعتماد آن‌ها به شورای شهر جلب شود؟

مردم باید احساس کنند شورای پنجم در خدمات شهری، توسعه زیرساخت شهری، برنامه‌ریزی‌های فرهنگی و توسعه تمام‌ساحتی شهری به تمام طبقات توجه دارد. در زمینه ارائه این خدمات نیز نباید هیچ قشر و طبقه‌ای مغفول و محذوف باشد، به‌خصوص در جامعه هدف کمیسیون مناطق پیرامونی و کم‌برخوردار. برای این مهم تلاش کردیم، اما درباره اینکه چه میزان موفق بوده‌ایم، مردم باید قضاوت کنند. طی دهه‌های اخیر، به علت پیشی گرفتن شهرنشینی از شهرسازی و پیروی نکردن توسعه فیزیکی و کالبدی شهر از برنامه مدون و طرح‌های مصوب، متأسفانه در مورد ایجاد زیرساخت‌ها و افزایش سرانه‌های مختلف در این مناطق، عقب‌افتادگی زیادی در مقایسه با پهنه‌های دیگر شهری که برخوردار‌ترند وجود دارد. در این مورد هم از طریق مدیریت شهری خدماتی در حال ارائه است. کمیسیون مناطق پیرامونی و کم‌برخوردار با هدف توسعه عادلانه امکانات شهری پیگیر اختصاص پروژه‌های عمرانی و اجرای پروژه‌هایی با مقیاس کلان در این مناطق بوده است.

طی چند سال گذشته شاهد رشد بیست‌وپنج‌درصدی جمعیت حاشیه‌نشین مشهد بوده‌ایم و طبیعی است که این افزایش آمار، مشکلات و آسیب‌های اجتماعی را دوچندان می‌کند. طی مدت حضور شورای پنجم چه اقدام بازدارنده‌ای برای جلوگیری از رشد حاشیه‌نشینی انجام شده است؟

ما یک استان مهاجرپذیر هستیم؛ بنابراین وزارت راه و شهرسازی باید با نگاهی واقع‌بینانه زمینه را به گونه‌ای فراهم کند که بتوانیم ظرفیت‌های درونی و شکل‌گرفته در پهنه‌های موجود شهر را فعال کنیم تا پاسخ‌گوی نیاز جمعیت روبه‌رشد شهر باشیم. این امر نیازمند منعطف‌سازی طرح‌های جامع و تفصیلی و ضوابط بلندمرتبه‌سازی است. به‌ویژه طرح‌های جامع و تفصیلی در مناطق پیرامونی به اقتضائات مکانی این محلات توجه نکرده و منافع صاحبان اراضی بزرگ مقیاس را مدنظر قرار نداده است. این مسئله موجب فروش غیرقانونی اراضی و ریز‌دانه شدن اراضی بزرگ‌مقیاس شده است و این اراضی بدون ضابطه، بدون پاسخ‌گویی مدیریت شهری و پرداخت حق شهر، قطعه‌بندی و سازه‌های ناپایداری تشکیل شده است و به این ترتیب، در ورطه گسترش عجیب و غریب مناطق کم‌برخوردار گرفتار آمده‌ایم. در طرح سامان‌دهی اراضی بزرگ‌مقیاس توفیقاتی حاصل شده، اما این سامان‌دهی آن‌طور که انتظار داشتیم پیش نرفته است. ساز و کاری به عنوان ستاد بازآفرینی شهری پایدار که سطح ملی، استانی و شهرستانی دارد پیش‌بینی شده است و باید دولت بیاید و تمام دستگاه‌ها را پای کار بیاورد.

کدام‌یک از محلات حاشیه شهر مشهد وضعیت بغرنج‌تری از سایر محلات حاشیه‌ای دارد؟

برای مناطق پیرامونی و کم‌برخوردار مشهد در حال تهیه یک سند حاشیه‌نشینی هستیم. بخش‌هایی از مناطق ۱۰، ۱۲، ۲، ۳، ۴، ۵، ۶ و ۷ با حاشیه‌نشینی مواجه‌اند. به طور مثال، در منطقه ۶ سکونتگاه‌های غیررسمی توسعه چشمگیری دارند و ۶۰ درصد از سکونتگاه‌های آن غیر‌رسمی است. پس از آن، مناطق ۴ و ۵ سهم بیشتری دارند، اما همه این پهنه‌ها مشکل سرانه فضای سبز، فرهنگی و ورزشی دارند. نوع سازه‌ها و مسکن در این مناطق مقاوم نیست و بدون ضابطه و بدون ایمنی ایجاد شده، سپس به شهر ملحق شده اند. بسیاری از این مناطق روستا‌هایی بوده که در درازمدت به شهر متصل شده‌اند؛ بنابراین مشکل ناپایداری و غیراستاندارد بودن مسکن در این مناطق فراگیر است.

گمان می‌کنید این کمبود سرانه‌ها در مناطق حاشیه‌ای مشهد چه زمانی جبران می‌شود؟

تلاش خودمان را می‌کنیم، اما برخی مؤلفه‌ها وجود دارد که تغییرش دست ما نیست. مثلا ما ظرف ۵/۲ سالی که از عمر شورای پنجم و مدیریت شهری می‌گذرد، حدود ۷۰ پارک محلی با مساحت ۶۰۷/۷۱۲ مترمربع فضای سبز در این مناطق ایجاد کرده‌ایم، اما هنوز سرانه فضای سبز پایین است. در این مناطق، با ارزان بودن زمین، مهاجرت هم زیاد انجام می‌شود؛ بنابراین امکان افزایش سرانه فضای سبز به دلیل نرخ بالای رشد جمعیت و مهاجر‌پذیری با مشکل مواجه شده است.

بار‌ها از زبان مردم مناطق حاشیه شهر شنیده‌ایم که مسئولان در زمان عید نوروز تنها به مناطق بالای شهر توجه می‌کنند و خیابان‌های آنجا زیبا می‌شوند.

از شهریور ۹۶ که شورای پنجم مستقر شد، بار‌ها اعلام کرده‌ایم که تفاوتی از نظر شورای شهر و شهرداری بین مناطق پیرامونی و کم‌برخوردار و سایر مناطق وجود ندارد و همه شهروندان باید از خدمات شهرداری منتفع شوند. طی این ۲ سال و نیم نیز اکران‌های زیادی از المان‌های نوروزی در مناطق پیرامونی انجام شده است. امروز می‌توانیم ادعا کنیم مردم مناطق کم‌برخوردار نیز تصدیق می‌کنند که برای اولین‌بار پروژه «استقبال از بهار» و اکران‌های شهری در آن مناطق به اجرا درآمده است. البته شاید حجم آن مانند بعضی از مناطق شهری نباشد، ولی فرایند روبه‌رشدی را نشان می‌دهد.

سال گذشته از اقدامات موازی دستگاه‌ها در حاشیه شهر که به اتلاف زمان و بودجه عمومی کشور منجر می‌شود یاد کرده بودید و راهکار آن را دستیابی به هم‌افزایی می‌دانستید. به نظر شما در مشهد به این هم‌افزایی دست یافته‌ایم؟

به ۲ شکل می‌توانیم به هم‌افزایی نگاه کنیم. مطابق قانون، یک دستگاه دولتی مانند فرمانداری یا استانداری می‌تواند به صورت حاکمیتی همه دستگاه‌ها را موظف به انجام وظایف قانونی خود در محلات هدف بازآفرینی کند. اما بیش از این، فکر می‌کنم به یک تقسیم کار اساسی نیاز داریم و این تنها مربوط به دستگاه‌های مجری و بخش دولت نمی‌شود. شهرداری به عنوان یک نهاد نیمه‌عمومی، آستان‌قدس، اوقاف، سمن‌ها و سایر دستگاه‌ها به این تقسیم کار ملحق شوند، ضمن اینکه به هم‌افزایی نیز نیاز داریم. در مقابل، برای سنجش میزان عمل، نیازمند سنجش و ارزیابی مستمر اقدامات برای نیل به هدف هستیم.

از آن اعضای شورا هستید که در بیشتر جلسات خیلی در مورد موضوعات سیاسی، گاهی چالشی یا مواردی از این قبیل اظهارنظر نمی‌کنید و بیشتر مواقع تنها در مورد حاشیه شهر به بیان دیدگاه می‌پردازید؟

به عنوان یک فعال فرهنگی و اجتماعی حتما درباره مسائل بومی، منطقه‌ای و ملی نظر دارم و همیشه آن را در قالب نطق پیش از دستور، سؤال تذکر و سایر ظرفیت‌های قانونی ابراز کرده‌ام، اگرچه بخشی از این موضوع برمی‌گردد به تقسیم کاری که در حوزه‌های مختلف انجام داده‌ایم و هر کمیسیون بنا به شرح وظایفی که دارد روی جامعه هدف خود متمرکز می‌شود. تمرکز من حمایت از منافع مناطق پیرامونی و مردم آن است و در انجام این وظیفه از هیچ تلاشی فروگذار نکرده‌ام و نخواهم کرد.

با توجه به مسئولیتی که در کمیسیون ویژه مناطق پیرامونی و کم‌برخوردار دارید، در این بازه زمانی‌ای که از شروع‌به‌کار شورای پنجم مشهد گذشته است، چقدر در حاشیه شهر قدم زده‌اید و با مردم این مناطق صحبت کرده‌اید؟

تاکنون بیش از ۶۰۰ ساعت برای شناسایی شبکه مسائل حاشیه شهر در قالب جلسات شورای اجتماعی محلات، بازدید‌ها، مساجد، پیگیری پیشرفت پروژه‌ها و دیدار‌های مردمی وقت گذاشته‌ام و می‌کوشم تعامل و ارتباط مردمی را حفظ کنم.

مهم‌ترین دغدغه‎ای که از زبان مردم حاشیه شهر شنیده‌اید چه بوده است؟

مردم بیشتر مشکلاتشان را بازتاب می‌دهند. مشکلات ۲ دسته است: یکی مشکلات مربوط به مدیریت شهری مانند کمبود اتوبوس، کمبود فضای سبز و فضای ورزشی و ... که حسب مقدورات برای رفع این مسائل تلاش و پیگیری می‌کنیم و دسته دوم مشکلات و مسائلی است که عمومی است، اما مربوط به شهرداری نیست و به احترام مردم، از طریق کمیسیون با ادارات مربوط مکاتبه و پیگیری می‌شود.

چه مشکلاتی در حاشیه شهر مشهد در اولویت رسیدگی شوراست؟

عمده‌ترین دغدغه‌های محلات هدف مقاوم‌سازی مسکن‌ها است که از طریق بسته‌های تشویقی در حال پیگیری آن هستیم و امیدواریم سال آینده به نتیجه برسد. اولویت دیگر ما افزایش سرانه فضای سبز در مناطق پیرامونی و کم‌برخوردار است به‌ویژه در ۲ منطقه ۶ و ۲. البته در محور توس چند پارک محلی ایجاد کرده‌ایم، اما دست‌کم در میانه و انتهای بولوار توس نیز به دنبال ایجاد یک پارک منطقه‌ای هستیم. در منطقه ۶ نیز دیواری هست که من قبلا از آن به عنوان «دیوار نامهربانی» یاد کرده‌ام. این دیوار مربوط به انتهای خیابان شهید معقول و خیابان مهریز است. از سال گذشته، تأکید داریم که آنجا باید فضای سبز ایجاد شود به این دلیل که بافت پر و ریزدانه است. ۷۰ درصد منازل مسکونی این منطقه کوچک‌تر از ۱۰۰ متر است؛ بنابراین جمعیت بسیار زیادی دارد که هیچ‌گونه فضای سبزی ندارند. یعنی اگر از مسیر پل غیرهم‌سطحی که جلو میدان‌بار‌رضوی وجود دارد، از ابتدای حر که پارک نصرت هست تا آخر شهرک شهید رجایی که پارک بزرگی به نام رجا وجود دارد، تا امیرآباد، انتهای مهریز، شهید معقول و شهرک شیرین را روی نقشه جست‌وجو کنید، با بافت ریزدانه بسیار زیادی مواجه می‌شوید که یک وجب فضای سبز ندارد. آنجا تنها ظرفیت موجود برای ایجاد فضای سبز مربوط به اراضی آستان قدس است و شهرداری مشهد باید برای توافق با آستان قدس برای ایجاد پارک تلاش کند. دیواری که دور اراضی آستان قدس کشیده شده است برای مردم یأس، خشونت و ناامیدی بازتولید می‌کند و آسیب‌های اجتماعی در پی دارد. کمبود پارک در این منطقه به یک نقصان تاریخی تبدیل شده است.

سخت‌ترین چالشی که تاکنون در شورای شهر با آن مواجه شده‌اید چه بوده است؟

نگاه درآمدی به مناطق حاشیه شهر و تعیین نشدن تکلیف نواقص طرح جامع از جمله طرح پهنه‌بندی حریم مهم‌ترین چالش‌هایی است که به گسترش حاشیه شهر در آن سوی محدوده قانونی منجر می‌شود.

اعضای شورای پنجم، همه جزو لیست امید بودند که با شعار «آماده برای تغییر» روی کار آمدند. به عنوان یکی از اعضای این لیست، چه تلاشی کردید برای ایجاد امید در دل مردم؟

این موضوع باید از طرف یک مؤسسه افکارسنجی به صورت علمی بررسی شود. آنچه ما می‌گوییم برداشت ماست و ممکن است درست یا نادرست باشد. با این حال، موارد متعددی از مراجعه حضوری یا گروهی مردم برای ابراز تشکر از اقدامات انجام‌شده داشته‌ایم. بازخورد‌هایی که طی این مدت گرفته‌ایم خوب بوده است. این موارد برای ما بارقه و حس خوب امید را به دنبال داشته است. به این مورد هم باید توجه کنیم که به علت یکپارچه نبودن مدیریت، مقدورات مدیریت شهری محدود است.

اگر دوباره به زمان شروع‌به‌کار شورای پنجم شهر مشهد برمی‌گشتیم چه کار‌ها یا برنامه‌هایی را که در این بازه زمانی هنوز انجام نشده است انجام می‌دادید یا بالعکس؟

با جدیت تمام شفافیت بودجه و میزان هزینه‌کرد بودجه‌های شهرداری و سایر دستگاه‌های خدمات‌رسان در حاشیه شهر را پیگیری می‌کردم و از طرفی، اطلاعات و آمار و سرانه‌های خدماتی و جمعیتی را در جامعه هدف کمیسیون را به‌هنگام‌سازی می‌کردم. اگرچه با انجام فرایند‌هایی، چون ایجاد برش بودجه‌ای مناطق حاشیه شهر و تهیه سند حاشیه‌نشینی به این سمت حرکت کرده‌ایم، شایسته بود از اولین روز‌های دور پنجم به این مهم پرداخته می‌شد. مانع اصلی بر سر راه این هدف فقدان ساختار متناظر با کمیسیون مناطق پیرامونی و کم‌برخوردار در بدنه شهرداری بود.


معمولا در روز چند ساعت از وقت خود را صرف امور مربوط به شورا می‌کنید؟
به طور میانگین، هرروز بین ۸ تا ۱۰ ساعت درگیر فعالیت‌های شورا هستم و برخی از روز‌های پایانی سال ۱۶ تا ۱۷ ساعت به دلیل تصویب بودجه سالانه در شورا حضور داشته‌ام.

پس از اتمام مسئولیت در شورای شهر مشغول چه کاری خواهید شد؟
معلم آموزش و پرورش هستم و پس از شورا به اصل خویش که همان کار‌های فرهنگی و آموزشی است برمی‌گردم.

زمانی که در منزل هستید یا با خانواده وقت می‌گذرانید، باز هم پیگیر مشغله‌های شورا هستید؟ از ابتدای شروع‌به‌کار شورای پنجم تا به حال چقدر توانسته‌اید برای تفریحات شخصی خودتان مانند مسافرت یا ... وقت بگذارید؟
به علت حضور مستمر من در میان مردم، شهروندان در طول شبانه‌روز مسائل خود را مطرح می‌کنند وگاه تا دیرهنگام ارتباط می‌گیرند. من هم در خدمت مردم شریف و همشهریان عزیز هستم.

نظرتان درباره مشهد چیست؟ این واژه چه چیزی را در ذهن شما تداعی می‌کند؟
مشهد شهری است که ملک مشاع همه ما ایرانی‌هاست به واسطه اینکه مدفن امام رضا (ع) در اینجا قرار دارد. بالأخره جمعیت بسیار زیادی بیش از ظرفیت‌های محیطی جذب این شهر شده‌اند، اما به لطف پروردگار، امور مشهد به‌خوبی رتق و فتق می‌شود. این شهر شهری مذهبی است. مشهد را باید همه دوست بداریم و برای آبادانی آن و حاکمیت شاخصه‌های انسانی، دینی و معنوی تلاش کنیم تا نشان این شهر همانند نام مبارک امام رضا (ع) نشانه‌ای از مهربانی باشد. معتقدم مشهد این ظرفیت را دارد که پایگاه گفتمانی مهرورزانه و دین‌مدارانه در جهان باشد و باید برای این مهم فرهنگ‌سازی شود.

حرف آخر...
برای پیشبرد کار‌ها در مناطق پیرامونی و کم‌برخوردار به اجرایی کردن ۳ گام اساسی نیاز است:
اقدامات مشترک از سوی همه دستگاه‌های متولی
اتکا به اقدامات جهادی
تسهیل مشارکت واقعی مردم