شهرداری مشهد پیشگام در استفاده از فناوری‌های نوین حاجی بگلو: مدیریت شهری مشهد نگین تمامی حوزه‌های مدیریت شهری در خاورمیانه است رئیس سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور: بخش خصوصی اصلی‌ترین حامی مدیریت شهری است+ویدئو پارک خطی ۶ هکتاری در محله شهرک شهید رجایی مشهد به بهره‌برداری می‌رسد+تصاویر انعقاد قرارداد مشارکت شهرداری مشهد با کمیته امداد امام خمینی (ره) معاون استاندار خراسان رضوی: برقی کردن قطار مشهد- تهران ۲ میلیارد دلار هزینه دارد پلمب کارگاه تولیدی لوازم آرایشی غیرمجاز در کاشمر (یکم آذر ۱۴۰۳) ناصحی: مشهد قطب دیپلماسی شهری در کشور است ورود نخستین اتوبوس برقی به مشهد تا ۴۵ روز دیگر ارتقای پرشتاب زیرساخت‌های حمل‌و‌نقل بار در مشهد عزم جدی شورا و مدیریت شهری مشهد مقدس برای تقویت دیپلماسی شهری برگزاری اولین نشست شهر‌های ایرانی شرکت‌کننده در اجلاس بریکس پلاس در مشهد + فیلم (یکم آذر ۱۴۰۳) اجرایی‌شدن تنها ۳۰ درصد از پروژه‌های عمرانی مصوب شهر مشهد قطار برقی مشهد-تهران روی ریل تحقق | استاندار خراسان رضوی: با حمایت و اعتبار بودجه‌های ملی قرار است این پروژه به سرانجام برسد آغازبه‌کار دوازدهمین نمایشگاه تخصصی مدیریت شهری در نمایشگاه بین‌المللی مشهد از امروز (یکم آذر ۱۴۰۳) رونمایی از پهپاد‌های آتش نشان در نمایشگاه تخصصی خدمات شهری شهردار مشهد: تقویت دیپلماسی، از سیاست‌های اصلی مدیریت شهری است نشست رئیس و اعضای شورای اسلامی شهر مشهد با احزاب سیاسی | گفتگو با فعالین اجتماعی، کلید بهبود مدیریت شهری در مشهد حضور دادپزشک در آرامستان‌های شهرداری مشهد برای تسریع خدمت‌رسانی به خانواده‌های متوفیان تقدیر فرماندار مشهد از شهردار مشهدمقدس (۳۰ آبان ۱۴۰۳) گره کور ترافیکی در میدان شهید کاوه مشهد باز می‌شود
سرخط خبرها

گذری بر تاریخ کوچه وحدت ۲۵ که روزگاری چسبیده به برج و باروی مشهد بود

  • کد خبر: ۲۲۶۲۹۲
  • ۱۷ ارديبهشت ۱۴۰۳ - ۱۶:۰۴
  • ۵
گذری بر تاریخ کوچه وحدت ۲۵ که روزگاری چسبیده به برج و باروی مشهد بود
کوچه شهید سالاری‌مقدم ۵ یا وحدت ۲۵ کنونی، یکی از این کوچه‌های قدیمی مشهد محسوب می‌شود، با این تفاوت که بخشی از آن در گذشته، مسیر کنار بارو بوده و به‌عبارت بهتر این کوچه، تلفیقی از کوچه‌های پشت بهره و کنار بهره است.

به گزارش شهرآرانیوز، بافت مرکزی مشهد در بازه زمانی ۱۵۰ سال اخیر علاوه‌بر اجرای سه طرح بزرگ نوسازی اطراف حرم مطهر تغییرات ساختاری دیگری را نیز به خود دیده است. یکی از این تغییرات مهم، حذف برج‌وباروی اطراف شهر و درنتیجه تبدیل مسیر کنار بارو به کوچه‌ای جدید است. این امر خود حواشی مختلفی را درپی داشته که یکی از آنها، تغییر ساختار و جایگاه کوچه‌هایی بوده است که پیش از این، نام آخرین کوچه شهر قبل از برج‌وبارو را دراختیار داشتند.

این کوچه‌ها بر اثر تغییر گفته‌شده، اغلب ساختار شهری‌تری پیدا کرده‌اند و خانه‌های درون آنها برخلاف گذشته، از بنا‌های اقامتی به بنا‌های مسکونی تبدیل شدند؛ امری که با گذشت زمان و بزرگ‌تر شدن شهر، به‌ویژه پس از اجرای دومین طرح نوسازی، بار دیگر فرایندی معکوس پیدا کرد. کوچه شهید سالاری‌مقدم ۵ یا وحدت ۲۵ کنونی، یکی از این کوچه‌ها محسوب می‌شود، با این تفاوت که بخشی از آن در گذشته، مسیر کنار بارو بوده و به‌عبارت بهتر این کوچه، تلفیقی از کوچه‌های پشت بهره و کنار بهره است.

نام‌های کوچه در طول زمان

اکنون بر ابتدای این کوچه از سمت جنوب (تقاطع بولوار وحدت و خیابان شهید نواب‌صفوی)، نام وحدت ۲۵ خودنمایی می‌کند و از سوی دیگر آن نیز (تقاطع آن با کوچه شهید سالاری‌مقدم کنونی و قراولخانه سابق)، تابلوی سالاری‌مقدم ۵ و شهید اصغر حجازی دیده می‌شود. همچنین مردم محلی و مشهدی‌های قدیم، این کوچه را به‌دلیل سکونت واعظ سال‌های نخست سده چهاردهم خورشیدی، یعنی شیخ علی اکبر واعظ‌کرمانی، معروف به شیخ‌ورپا به این نام (شیخ ورپا) می‌شناسند. در همین حال بر روی نقشه‌های سال‌های نخست سده ۱۴ خورشیدی برای این کوچه، سه اسم دیگر نیز ثبت شده است.

 بخش نخست کوچه از طرف کوچه قراولخانه به‌دلیل فعالیت چند کارگاه صابون‌پزی در آن، به «کوچه صابون‌پز‌خانه» معروف بوده و بخش دوم نیز با نام «کوچه بهره» و «بهره سیدرضوی» شناخته می‌شده است؛ البته در همین نقشه‌ها برای این بخش کوچه که مسیر غربی‌شرقی دارد، نیز نام کوچه، «بندکش‌ها» ثبت شده است. سرانجام باید بگوییم در سال‌های پس از انقلاب اسلامی به‌دلیل وجود مسجد کوچک امام زین‌العابدین (ع) در این کوچه در برخی نقشه‌ها (ازجمله نقشه سال ۱۳۷۷ منطقه ثامن) از آن به نام کوچه «مسجد خردو» نیز یاد کرده‌اند.

بازمانده کوچه «پشت بهره»خانه ارزشمند حجازی

شیخ ورپا تا پایان دوران قاجار

اطلاعات موجود درباره کوچه شیخ ورپا تا اواسط دوران قاجار و ثبت نخستین نقشه‌های شهری مشهد، زیاد نیست و محدود به نامه‌نگاری‌های اداری باقی‌مانده در آرشیو آستان‌قدس- درباره مسائل مرتبط با باروی شهر- است. در این نامه‌ها، اغلب به لزوم احیای دیوار و سامان دادن به محدوده پشت آن از منظر اجتماعی و اخلاقی اشاره شده است که بیانگر وضعیت نه‌چندان مطلوب سکونت در این محدوده است.

در نقشه خانیکوف (ترسیم‌شده به سال ۱۲۳۷)، ردپای این کوچه بدون مشخص کردن ارتباط دقیق آن با سایر نقاط شهر دیده می‌شود، اما دالمج در نقشه خود که یازده سال بعد ترسیم شده، شمایل کامل‌تری از این کوچه ترسیم کرده است. بر‌اساس نقشه دالمج، نیز کوچه شیخ ورپا که در این نقشه نامی برای آن مشخص نشده است، نخستین کوچه جنوبی منشعب‌شده از کوچه قراولخانه (سالاری‌مقدم کنونی) است.

کوچه شیخ ورپا در آن زمان سه انشعاب شرقی و پنج انشعاب غربی داشته است که در این بین، دو فرعی سوم و پنجم غربی به کوچه ساربان‌ها متصل می‌شده است و سایر فرعی‌ها نیز بن‌بست بوده‌اند. وضعیت کوچه در سال ۱۳۰۳ خورشیدی که هرتسفلد نقشه خود را ترسیم کرده، تفاوت زیادی با حدود ۵۵ سال قبل نداشته است و تنها یک دسترسی کوچک در بخش انتهایی کوچه به خیابان صفوی آن زمان (نواب‌صفوی کنونی) ایجاد شده است. به‌عبارت بهتر در این بازه زمانی، کوچه کامل شده و از بن‌بست منتهی به باروی شهر خارج شده و به خیابان اصلی شهر ارتباط پیدا کرده است.

شیخ ورپا در دوران پهلوی‌ها

سال‌های نخست سده ۱۴ خورشیدی را باید دوران رشد و تکامل کوچه سالاری‌مقدم ۵ دانست. در این دوران پس از حذف برج‌وباروی شهر و تبدیل مسیر پشت بارو به کوچه‌ای جدید، کوچه سالاری‌مقدم از بافت مرزی به بافت درون‌شهری تبدیل شده و کم‌کم فضا‌های موجود در آن، با استقبال ساکنان قدیمی مشهد و البته گروهی از یزدی‌ها و کرمانی‌های تازه‌مجاورشده، روبه‌رو شده و از یک کوچه اقامتی به کوچه‌ای مسکونی، تغییر ساختار داده است.

در همین حال باتوجه‌به شرایط اجتماعی آن زمان که بسیاری از افراد کارگاه خود را در مجاور منزل خویش ایجاد می‌کردند، پلاک‌های بخش ابتدایی این مسیر (از سمت کوچه قراولخانه) را در بازه زمانی دهه‌های ۲۰ و ۳۰ سده ۱۴ خورشیدی، فعالان صنف صابون‌پزی مشهد تملک کردند و به همین علت، این راسته به کوچه «صابون‌پز‌خانه» و «صابون‌پزها» هم معروف است؛ البته این اقدام زمان زیادی طول نکشید و با صدور بخشنامه خروج صنایع و فعالیت‌های غیربهداشتی از محدوده مرکزی شهر، دوران حضور این کارگاه‌ها در کوچه به پایان رسید و پلاک‌های دراختیار این افراد به پلاک مسکونی تبدیل شد.

در همین بازه زمانی، پلاک‌های ابتدایی کوچه از سمت نواب‌صفوی نیز به چند کاروان‌سرای بزرگ ازجمله «کاروان‌سرای برسلانی» که بورس برنج‌فروشی و جگرفروشی مشهد بود و گاراژ حاجی‌ربان که تعدادی از پوست‌فروشان در آن مشغول کار بودند، تعلق داشت.

بازمانده کوچه «پشت بهره»کتیبه مرحوم استاد رضوان مسجد امام زین العابدین (ع)

کوچه شیخ ورپا پس از پیروزی انقلاب

اکنون بخش شمالی کوچه (حدفاصل کوچه سالاری‌مقدم تا فرعی متصل‌کننده کوچه به شارستان شوشتری)، اغلب پلاک مسکونی‌اقامتی دارند، اما بخش دوم کوچه بیشتر دراختیار پلاک‌های اقامتی و البته تجاری بزرگ است. 

در این بین، وجود بازار بزرگ «عدالت» در ابتدای کوچه (از سمت خیابان نواب‌صفوی) و پس از آن، پروژه اقامتی‌تجاری آرمان، باعث شده است شکل‌وشمایل ورودی کوچه از سمت جنوب، تفاوت بسیاری با ورودی شمالی آن داشته باشد؛ البته وجود مسجد خردوی امام زین‌العابدین (ع)، حسینیه‌های سربازان حسینی و دلباختگان امام‌جواد (ع) و منازل شهدایی، چون برادران شهید پوراکبر و شهید حجازی (کوچه اکنون به نام او مزین است)، دلایلی برای ادامه حضور و سکونت مشهدی‌ها در کوچه شیخ ورپا محسوب می‌شوند.

 این دلایل در آینده نزدیک با برنامه‌هایی که در طرح جدید اطراف حرم (طرح حریم رضوی) برای کوچه مصوب شده است و یکی از آنها اجرای چند پروژه مسکونی برای مشهدی‌ها در این محدوده توسط شرکت مسکن‌سازان است، بدون تردید تقویت خواهند شد و در آینده، شاهد مسکونی شدن دوباره پلاک‌های خالی کوچه‌ای خواهیم بود که برخی دارای ارزش میراثی نیز هستند. ناگفته نماند که سه دهه اخیر، بخش درخورتوجهی از پلاک‌های تجاری ابتدای کوچه از سمت نواب‌صفوی و بولوار وحدت دراختیار فعالان صنف سمسار مشهد قرار گرفته است و این محدوده، حکم قطب سمساری شهر را هم دارد.

نام‌های ماندگار کوچه شیخ ورپا

مهم‌ترین چهره شناخته‌شده ساکن در کوچه، همان شیخ‌علی‌اکبر کرمانی، مشهور به «شیخ ورپا» است که اگرچه هشتاد سالی از درگذشتش می‌گذرد، هنوز برخی ورثه او در کوچه سکونت دارند. حاج‌علی شکراللهی‌مشهدی، از متمولان و داش‌مشتی‌های قدیم مشهد، از دیگر ساکنان شناخته‌شده در این محدوده است که هنوز منزل مسکونی‌اش در تقاطع این کوچه با کوچه سالاری‌مقدم پابرجاست. 

نصرا... زاده، برسلانی و ربان، از دیگر خانواده‌هایی هستند که هرکدام چندین پلاک کوچه شیخ ورپا را در مالکیت خود داشته‌اند. همچنین باید از شاهرخی، جاوید، ذاکران، نیک‌بین، کاملان، ضیافتی، هنرمند و جلالی به‌عنوان تعدادی دیگر از خانواده‌هایی که هرکدام بخشی از عمر خود را در این کوچه سپری کرده‌اند، نام برد.

 خانواده‌های شهیدان محمود و احمد پوراکبر و اصغر حجازی نیز از قدیمی‌های شیخ ورپا هستند که نباید نامشان را از قلم انداخت. در پایان باید یادآوری کنیم حاج‌حسین صفرزادگان، مشهور به «حسین یراق»، که بنای حسینیه «سربازان حسینی» را وقف کرده، نیز از ساکنان شیخ ورپا بوده است.

گزارش خطا
ارسال نظرات
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تائید توسط شهرآرانیوز در سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی توهین و افترا باشد منتشر نخواهد شد.
نظرات بینندگان
انتشار یافته: ۵
در انتظار بررسی: ۰
غیر قابل انتشار: ۱
Amir
Iran (Islamic Republic of)
۰۲:۵۲ - ۱۴۰۳/۰۲/۱۸
0
0
سلام ممنون اطلاعات همچیز دقیق و واضح بود ما ساکن همین منطقه بودیم ورپا غلط هستش برپا درسته با تشکر
طاهری
Iran (Islamic Republic of)
۰۹:۲۲ - ۱۴۰۳/۰۲/۱۸
0
0
بسیار عالی واقعا دست مریزاد با دقت نظر نویسنده ما به سالهای دوران کودکی و نوجوانی در کوچه‌های این منطقه گشتیم و خاطرات برایمان زنده شد بسیار سپاسگزارم
جواد
Iran (Islamic Republic of)
۱۱:۲۵ - ۱۴۰۳/۰۲/۱۸
0
1
سلام من اونجاداخل یک‌ خونه قدیمی زندگی میکردم که الان جلوی دراون خونه بااجر بسته شده چندتا زیر زمین داشته که تمام اون زیرزمین جن داشته ‌که خودم دیدم
ناشناس
Iran (Islamic Republic of)
۱۸:۳۲ - ۱۴۰۳/۰۲/۱۸
0
0
سلام شیخ ورپا نیست شیخ برپا است
ناشناس
Iran (Islamic Republic of)
۱۳:۱۰ - ۱۴۰۳/۰۲/۲۳
0
0
چه فایده منطقه ثامن فاتحه تمام میراث فرهنگی این منطقه خووند وبه جای احیای مساجد وحسینیه ها ومنازل باقدمت بالاباخاک یکسان کرد به جاش ساختمان های بلند که بارگاه منور امام را محاصره وپنهان کردن ساخته شد
پربازدید
{*Start Google Analytics Code*} <-- End Google Analytics Code -->