چالش‌های صنعت ساختمان در دوران رکود بازار مسکن

به گزارش شهرآرانیوز، بیست و پنجمین نمایشگاه صنعت ساختمان، تأسیسات و صنایع سرمایشی و گرمایشی مشهد در شرایطی کار خود را از عصر روز سه‌شنبه آغاز کرده که ۱۲ هزار و ۵۰۰متر مربع فضای نمایشگاه بین‌المللی مشهد در سه سالن فردوسی، عطار و مفاخر به ۱۶۰ شرکت فعال در این عرصه اختصاص یافته است. نمایندگانی از دوازده استان در این رویداد بزرگ اقتصادی حضور دارند و همگی از نام‌های تجاری سرشناس و تولیدکنندگان بزرگ محصولات مرتبط با صنعت ساختمان هستند. در این گزارش، به‌سراغ شماری از آنها رفته‌ایم تا به بیان توانمندی شرکت‌های ایرانی، ظرفیت‌های تولید ملی و البته چالش‌های موجود در این حوزه بپردازند.

مصالح آماده، ضرورت صنعت ساختمان

یک مشکل بزرگ در صنعت ساختمان به ذهنیت غالب بر افکار عمومی بازمی‌گردد؛ به‌طوری‌که هرجا از پیشوند «صنعت» برای فعالیت‌های مرتبط با حوزه ساختمان استفاده شود، ذهن جامعه مخاطب به‌طور خاص متوجه پروژه‌های یکنواخت و بلوک‌های بزرگ طرح نهضت ملی مسکن خواهد شد، درحالی که امروزه روش‌های اجرا، طراحی مهندسی سازه، تأسیسات و حتی هنر معماری به شکلی توسعه یافته است که حتی می‌توان برای پروژه‌های چندواحدی، تک‌واحدی و ویلایی از شیوه‌های صنعتی استفاده کرد. 

مدیر یکی از شرکت‌های بزرگ فعال در عرصه تولید مصالح ساختمانی پیش‌ساخته، می‌گوید: تمام خواسته ما از مسئولان و مردم این است که لطفا به‌روز باشید! نگاه کنید به کشور‌های توسعه‌یافته تا ببینید ساختمان‌سازی چطور به معنای واقعی کلمه به‌طور صنعتی دنبال می‌شود. شرکت ما اخیرا یک پروژه مطالعاتی برگزار کرد و معلوم شد در ۱۰ سال گذشته، نرخ ساخت سالیانه مسکن شهری از حدود ۷۵۰هزار واحد مسکونی در سال ۱۳۹۰ به حدود ۴۰۰ هزار واحد مسکونی در سال ۱۴۰۰ کاهش یافته است.

می‌پرسید چرا؟ معلوم است! سازمان‌های متولی توجهی به پیشرفت‌های علمی در حوزه صنعت ساختمان ندارند و همین موضوع باعث شده است تا هزینه تمام‌شده ساخت و ساز برای مردم نه‌تن‌ها کاهش، بلکه براساس نرخ دلار و ارز افزایش پیدا کند. 

وی می‌افزاید: ما در کشورمان هنوز مفهومی داریم به نام «بساز بفروش» و این تعبیر به کسانی اطلاق می‌شود که سرمایه دارند، مسکن می‌سازند، می‌فروشند و با سود آن پروژه دیگری را آغاز می‌کنند، اما بد نیست بدانید که در کشور‌های توسعه‌یافته دیگر چنین چیزی وجود ندارد، زیرا تولیدکنندگان مصالح پیش‌ساخته به قدری زیاد هستند که هر خانواده اراده کند، به‌سادگی می‌تواند سرمایه مختصری در حد یک وام متوسط بانکی تهیه کند و برای خودش خانه بسازد.

کارخانه‌ها مصالح را براساس سفارش می‌سازند، قطعات به محل منتقل و با نظارت مهندسان توسط کارگران نصب می‌شوند. بدون آلودگی، تولید نخاله ساختمانی، اشغال معبر و حتی ایجاد سر و صدا. کل عملیات هم کمتر از ۱۰ روز زمان لازم دارد، اما اینجا ما هنوز با بی‌اعتمادی مردم روبه‌ور هستیم و مسئولان هم حمایتی نمی‌کنند، بنابراین وضع همین می‌شود که ساختمان‌سازی با حقیقت صنعتی خود فاصله زیادی داشته باشد. 

نازک‌کاری تشریفاتی! 

به طور کلی، صنعت ساختمان در سه مرحله خلاصه می‌شود؛ «فراهم‌سازی» یا عملیات پیش از ساخت، «عمران» یا عملیات ساخت و «تکمیل» یا عملیات پس از ساخت. در ایران، اما کارفرما فارغ از اینکه وزارت مسکن و شهرسازی در پروژه‌های نهضت ملی مسکن باشد یا فعالان بخش خصوصی در پروژه‌های شهری، عمدتا بر دو مرحله نخست صنعت ساختمان تمرکز می‌کند و به طور معمول، بخش تکمیلی یا همان عملیات پس از ساخت کمتر موردتوجه قرار می‌گیرد، درحالی که بنا بر گزارش رسمی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، بیش از ۷۵ درصد از گردش مالی و بازار کار مرتبط با صنعت ساختمان از جمله شرکت‌های تولید شیرآلات، کلید و پریز، صنایع سرمایشی و گرمایشی، یراق‌آلات و کاشی سرامیک و تأسیسات مربوط به مرحله سوم ساختمان‌سازی هستند. 

مدیر یکی از نام‌های تجاری سرشناس در حوزه شیرآلات ساختمانی، می‌گوید: وقتی می‌گویند بازار مسکن راکد است، شما نباید تأثیر این رکود را فقط در نرخ اجاره‌نشین‌ها و قیمت مسکن جست‌وجو کنید. امروز حدود ۶۰۰ هزار جوان فارغ‌التحصیل در رشته‌های مرتبط با مهندسی ساختمان در کشور بیکار هستند، حدود ۶۰ درصد محصولات ایرانی در بخش‌های شیرآلات، درب و پنجره، کاشی و سرامیک، یراق‌آلات، تأسیسات و صنایع سرمایشی و گرمایشی راهی بازار‌های خارجی می‌شود و نه‌تن‌ها آمار ساختمان‌های نیازمند مرمت به‌طور جهشی درحال افزایش است، بلکه پروژه‌های مربوط به بازسازی اماکن آسیب‌دیده در بحران‌های طبیعی اخیر نیز تکمیل نشده‌اند. بازار راکد مسکن اینجا یقه ملت را می‌گیرد. 

وی می‌افزاید: حتی در همین پروژه‌هایی هم که ساخته می‌شود، معماران ایرانی به مرحله سوم ساخت توجه نمی‌کنند. نازک‌کاری در کشور ما به یک بخش تشریفاتی در پروژه‌های عمران مسکن تبدیل شده و حتی می‌بینیم که دولت در بسیاری از واحد‌های نهضت ملی مسکن، تأمین کلید و پریز، شیرآلات، کولر و تجهیزات گرمایشی را به صاحب‌خانه واگذار می‌کند، درحالی که بزرگ‌ترین بازار مالی وابسته به صنعت ساختمان در دنیا مربوط به همین بخش است. وقتی من ببینم صنعت ساختمان در داخل کشورم محدود است، یا باید تولیدم را متوقف کنم یا به دنبال بازار خارجی باشم. راه دیگری باقی می‌ماند؟ 

نهضت ملی مسکن در خراسان رضوی

مدیرکل راه و شهرسازی خراسان رضوی با اشاره به جزئیات فرایند تخصیص این اعتبار می‌گوید: نهضت ملی مسکن فقط منحصر در پروژه‌های متراکم در شهر‌های جدید نیست. راهبرد ما این است که در چهار حوزه کار را دنبال کنیم و در همه حالت‌ها، مردم خودشان اول و آخر کار باشند. امروزه در بخش حمایتی، زمین از طرف دولت تأمین می‌شود و در قالب تسهیلات بلندمدت، متقاضیان هزینه ساخت واحد مسکونی خود را تأمین می‌کنند. 

در بخش بازآفرینی، افراد برای بهسازی مسکن در اراضی بافت فرسوده یا محلات هدف بازآفرینی شهری با دولت مشارکت می‌کنند، در بخش خودمالک، زمین توسط متقاضیان تأمین می‌شود و تسهیلات دولتی برای ساخت‌وساز در اختیار فرد قرار می‌گیرد و در بخش روستایی هم مشابه شرایط خودمالک، اما با تسهیلات خاص از افراد حمایت می‌شود. 

جواد داعی می‌افزاید: تا به امروز بیش از حدود ۱۰ هزار واحد نهضت ملی مسکن در ۳۴ نقطه استان به بهره‌برداری رسیده، زمین لازم برای ساخت حدود ۲۰ هزار واحد مسکونی واگذار شده و تا پایان دولت سیزدهم، ۱۸۰ هزار واحد مسکونی با همه امکانات زیرساختی به مرحله اجرا خواهد رسید.

در ادامه حتما بخوانید چرا آورده متقاضیان نهضت ملی مسکن به ۲۰۰ میلیون کاهش نیافت؟