اشعه فرابنفش چیست و چه مضراتی دارد؟

به گزارش شهرآرانیوز؛ بر اساس اطلاعات سازمان حفاظت محیط زیست اشعه ماورای بنفش (UV) در سال ۱۸۰۷ میلادی کشف و در سال ۱۸۷۹ به کمک دستگاه‌های نورسنجی مشخص شد که اشعه‌های نور خورشید با طول موج کمتر از ۳۰۰ نانومتر به زمین نمی‌رسند و لایه ازن آنها را جذب می‌کند. در اواخر دهه ۱۹۵۰ میلادی دکتر دونالد رابستون با استفاده از فسفر میزان اشعه ماورای بنفش (UV) را روی موجودات زنده به صورت علائم الکتریکی نشان داد.

شناسایی اشعه ماورای بنفش از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است چرا که این اشعه اثرات مضری بر سلامت موجودات زنده وارد می‌کند. برای اولین بار کاهش چشمگیر ازن در اواسط دهه ۱۹۸۰ بر فراز قطب جنوب مشاهده شد. از آن زمان دانشمندان کاهش‌های فصلی بارزی از لایه ازن را در قطب جنوب و به میزان کمتر در عرض‌های جغرافیایی متوسط از قبیل آمریکای شمالی تایید کرده‌اند. تخریب لایه ازن موجب تشدید نگرانی‌ها در خصوص سلامت و اثرات محیط زیستی ناشی از افزایش اشعه UV شده است. اشعه UV سبب ایجاد بسیاری از مشکلات بهداشتی از جمله سرطان و مشکلات محیط زیستی از قبیل کاهش جهانی جمعیت دوزیستان و رنگ پوست و رنگ‌پریدگی صخره‌های مرجانی می‌شود.

اشعه UV سه نوع مختلف دارد که شامل UVB، UVA و UVC است. اشعه UVC به علت انرژی بالا و طول موج کوتاهی که دارد عمدتا توسط لایه ازن جذب می‌شود و به جو زمین نمی‌رسد. اشعه UVB نیز که شدت کمتری نسبت به اشعه UVC دارد تا حدود ۹۵ درصد در لایه ازن جذب می‌شود، اما اشعه UVA که طول موج بلندتری دارد عمدتا از لایه ازن عبور می‌کند؛ اشعه خطرناکی که عامل اصلی سرطان پوست یا ملانوما است. سرطانی که جزو ۵ سرطان شایع در جهان و البته ایران است.

چه منابعی اشعه ماورای بنفش تولید می‌کنند؟ 

منابع ساطع کننده اشعه ماورای بنفش (UV) عبارتند از: منابع طبیعی (خورشید) و منابع مصنوعی

الف: اشعه ماورای بنفش (UV) خورشید به سطح زمین می‌رسد و برای بسیاری از موجودات زنده کشنده است ولی مقدار زیادی از این تشعشعات توسط مولکول‌های اکسیژن و ازن اتمسفر جذب می‌شود. غالباً طول موج‌های کمتر از ۲۹۰ نانومتر و مقدار قابل توجهی از طول موج‌های محدود ۳۱۵-۲۹۰ نانومتر توسط لایه ازن جذب می‌شود.

میزان تابش این اشعه خطرناک به خصوص در ساعات ۱۰ صبح تا ۴ بعد از ظهر به اوج خود می‌رسد و در برخی روز‌های سال از جمله تابستان میزان تابش آن به حد خطرناک و بسیار خطرناک می‌رسد؛ به همین علت کارشناسان توصیه می‌کنند، افراد در این ساعات و در روز‌هایی که میزان این اشعه در سطح خطرناک است تا جای ممکن در خانه بمانند و در معرض تابش مستقیم نور خورشید قرار نگیرند.

ب- منابع مصنوعی تولید اشعه ماورای بنفش به‌طور کلی هر ماده داغی که دمای آن متجاوز از ۲۵۰۰ درجه کلوین باشد، سبب انتشار اشعه UV می‌شود. این مواد دارای اثرات بیولوژیک هستند و در صورتی که دارای طول موج کمتر از ۲۶۰ نانومتر باشند، تولید ازن می‌کنند. قوس‌های تخلیه کننده گاز، قوس‌های جیوه با فشار پایین، قوس‌های جیوه با فشار بالا، قوس‌های زنون با فشار بالا و لوله‌های نوری از تولید کننده‌های مصنوعی اشعه UV هستند.

 ابر ذرات و آلودگی هوا چه تاثیری بر اشعه فرابنفش دارند؟ 

مقدار ابر تاثیر بسیار زیادی بر میزان تابشی که به سطح زمین می‌رسد، دارد. ابر‌ها و ذرات سبب پراکندگی اشعه تابشی می‌شوند، در حالی که آلاینده‌های هوا از قبیل دی اکسید گوگرد اشعه UV را جذب و پراکنده می‌کنند. جذب اشعه ماورای بنفش (UV) توسط گاز‌هایی به جز ازن به مقدار کم و در مناطقی که آلودگی هوا در حد بسیار بالایی نیست، اتفاق می‌افتد. در زمین‌های پوشیده از برف و یا یخ میزان جذب بسیار کم است. به عنوان مثال انعکاس نور از برف به میزان زیادی شخص اسکی باز را در معرض اشعه UVB قرار می‌دهد بنابراین شدت آفتاب سوختگی و برف، احتمال کوری را در این افراد افزایش می‌دهد.

شاخص جهانی اشعه ماورای بنفش (UV) چه مقدار است؟ 

شاخص UV یک سیستم بین‌المللی برای گزارش شدت اشعه ماورای بنفش است که توسط سازمان بهداست جهانی WHO سازمان جهانی هواشناسی، برنامه محیط زیست، سازمان ملل و کمیته بین‌المللی محافظت در برابر اشعه‌های غیر یونیزاسیون (ICNIRP) ابداع شده است. این شاخص مقدار اشعه ماورای بنفش خورشید را در سطح زمین نشان می‌دهد همچنین ریسک‌های مورد انتظار تماس بیش از حد با اشعه خورشید را به‌صورت روزانه پیش‌بینی می‌کند.

دامنه شاخص از صفر تا مقادیر بالاتر متغیر است. مقدار بالاتر شاخص پتانسیل بیشتری برای آسیب‌رسانی به پوست و چشم دارد و در مدت زمان کوتاه‌تر صدمات شدیدتری را به وجود می‌آورد. افزایش چشمگیر شیوع سرطان پوست در افراد با پوست روشن شدیداً مرتبط با تماس بیش از حد با اشعه ماورای بنفش (UV) است. شواهد اخیر نشان می‌دهد که عادات افراد در خصوص قرار گرفتن در معرض خورشید مهمترین فاکتور خطر فردی برای آسیب ناشی از UV به شمار می‌رود. شاخص UV از صفر تا ۱۰ تقسیم بندی شده است که در آن صفر نشان دهنده حداقل خطر و ۱۰ نشان دهنده بیشترین خطر است.

اثرات مخرب و محیط زیستی اشعه ماورای بنفش

اشعه ماورای بنفش (UV) به ویژه UV-B اثرات زیانباری بر محیط زیست دارد. تشعشعات مزبور صدمات زیادی بر سلامتی انسان پوست چشم و سیستم ایمن فتوسنتز و زنجیره‌های غذایی وارد می‌کند.

برخلاف گیاهان، زئوپلانکتون‌ها و فیتوپلانکتون‌های دریایی، بدن انسان قادر است خود را در مقابل تشعشعات زیانبار UV تا حدودی محافظت کند. این امر خود یکی از دلایلی است که مخاطرات مربوط به گیاهان و میکروارگانیزم‌ها که به‌طور مستقیم حیات انسان را تحت تاثیر قرار میدهند، (محصولات، گیاهی غلات و فتوسنتز) باید مورد توجه قرار گیرد.

مضرات اشعه ماورای بنفش بر سلامت انسان چیست؟

- ضایعات پوستی
- صدمات وارده به چشم
- اثرات بر سیستم‌های ایمنی بدن انسان

راه‌های مقابله با اشعه ماورای بنفش خورشید

سعی کنید در معرض نور شدید آفتاب قرار نگیرید. به ویژه از ساعت ۱۰ صبح تا ۴ عصر.

توجه داشته باشید که میزان مناسب نور ملایم خورشید به بدن مفید است چرا که در غیر این صورت، با افزایش احتمال کمبود ویتامین دی، زمینه ایجاد برخی سرطان‌ها فراهم می‌شود.

در صورتی که مجبور هستید در تماس طولانی‌مدت با تابش آفتاب باشید از کرم ضد آفتاب، کلاه آفتاب‌گیر، عینک آفتابی و پوشش مناسب، مانند لباس سفید آستین‌دار و یقه‌بلند استفاده کنید.

کسانی که دارای پوست حساس هستند باید در بیرون از منزل، از پیراهن آستین بلند، شلوار بلند، کلاه و عینک‌آفتابی استفاده کنند. لباس‌هایی که رنگ روشن دارند، مناسب‌تر است.

از عینک‌های آفتابی که میزان جذب اشعه فرابنفش (UV) آنها ۹۹ تا ۱۰۰ درصد است استفاده کنید.

در صورت حضور زیر آفتاب از کرم یا لوسیون ضد آ فتاب که از پوست در برابر تشعشع اشعه فرابنفش محافظت می‌کند استفاده کنید. با این حال، این کار احتمالا در جلوگیری از بروز ملانوم نقشی ندارد. در واقع هر فرد باید هر روز پیش از آنکه از منزل خارج شود از این کرم‌ها بر روی تمام سطوح از پوست که در معرض تابش اشعه خورشید قرار دارد استفاده کند. میزان محافظت از این کرم‌ها با معیار SPF، عامل حفاظت در برابر خورشید سنجیده می‌شود.

حداقل SPF مناسب ۱۵ است، اما توصیه بیشتر متخصصان پوست این است که SPF باید بیشتر از ۳۰ باشد.

در نزدیکی آب، برف و شن باید بیشتر احتیاط کنید، زیرا آنها اشعه‌های مضر خورشید را باز می‌تابانند.

اشعه فرابنفش خورشید حتی در روز‌های ابری نیز به سطح زمین می‌رسد بنابراین توصیه شده هر روز از کرم ضد آفتاب استفاده کرده و هر دو ساعت یکبار آن را تجدید کنید. بعد از شنا و تعرق زیاد نیز استفاده مجدد از کرم ضد آفتاب لازم است.

بعد از تماس با نور خورشید دوش بگیرید و عرق موجود روی پوست، نمک، مواد شیمیایی و فرآورده‌های ضد آفتاب را از تن خود بشویید.

اگر مرتب آرایش می‌کنید از لوازم آرایشی بدون چربی استفاده کنید. زیرا لوازم آرایش چرب، منافذ پوستی را می‌بندد. مواد آرایشی دارای SPF به هیچ عنوان جایگزین کرم‌های مخصوص ضد آفتاب نیستند.

از برنزه‌کردن چه از طریق خوابیدن در برابر نور خورشید و چه زیر نور لامپ‌های فرابنفش پرهیز کنید.

انواع دارو‌ها می‌تواند پوست را نسبت به آفتاب حساس‌تر کند از جمله برخی آنتی‌بیوتیک‌ها مانند خانواده تتراسایکلین، ناپروکسن، دارو‌های ضدافسردگی، ضدپرفشاری خون، دارو‌های قلبی و دیابت. در صورت مصرف این دارو‌ها از پوست خود مراقبت بیشتری کنید.

 افزایش تشعشعات UV چه تاثیری بر محیط زیست دارد؟ 

اثرات اشعه ماورای بنفش بر ترکیب تروپوسفر و کیفیت هوا (اثر مقدار زیادی از اکسیدان‌های تروپوسفری اثر بر واکنش‌های شیمیایی تغییرات در ترکیبات شیمیایی تروپوسفر و ...)

اثرات اشعه ماورای بنفش بر مواد در کشاورزی اسباب و اثاثیه در محیط باز مواد ساختمانی مواد به کار رفته در حمل و نقل تولیدات نساجی، رنگ‌ها و پوششها، تولیدات نساجی، محصولات چرمی و و ......)

اثرات تشعشعات UVB بر گیاهان و محصولات کشاورزی اختلال در فرآیند فتوسنتز، زمان گل دادن تجزیه و سیکل مواد مغذی و ...

تاثیر بر موجودات دریایی و اقیانوس‌ها (اثر بر شبکه غذایی دریایی تقلیل در فیتوپلانکتون‌ها زئوپلانکتون‌ها و سایر حیوانات آبزی)

اثرات اشعه ماورای بنفش بر حیوانات اهلی طبق یافته‌های علمی سرطان با یاخته‌های پوسته پوسته شونده در گاو، اسب، گربه گوسفند بز و سگ

تهدید منابع غذایی جهانی: بسیاری از محصولات کشاورزی از قبیل گونه‌های مختلفی از منابع اصلی و مهم غذایی از قبیل برنج در مقابل افزایش اشعه UV از خود تغییرات وسیعی از جمله کاهش محصول حساسیت بیشتر به دما، خشکسالی و بیماری‌ها و تغییر در چرخه تولید و تغییر در ترکیبات مغذی را بروز داده‌اند.

مهم‌ترین اقدامات برای حفاظت از لایه ازن و جلوگیری از ورود پرتو فرابنفش به جو

• همکاری در انجام مشاهدات سیستماتیک پژوهش و تبادل اطلاعات به منظور درک و ارزیابی بهتر اثرات هرگونه تغییرات احتمالی در لایه ازن استراتوسفری بر سلامتی بشر و محیط زیست
• اتخاذ روش‌ها و راهکار‌های قانونی و اداری همچنین همکاری در بسط سیاست‌های متوازن به منظور کنترل محدودسازی و یا ممانعت از فعالیت‌های انسانی مخرب لایه ازن از طریق نهادینه سازی پروژه‌های حفاظت از لایه ازن
• همکاری در تدوین و اجرای روش‌ها، رویه‌ها و استاندارد‌های توافق شده در کنوانسیون و پروتکل مربوطه به‌ویژه از طریق تدوین و ارائه برنامه کشوری.
• ارائه مستمر اطلاعات مربوط به آمار واردات و مصرف مواد مخرب لایه ازن رویکرد جایگزینی و حذف تدریجی مواد مخرب لایه ازن از طریق همکاری در
  اجرای پروژه‌های جایگزین و حذف cfc کلروفلور و کربن‌ها. گسترش آگاهی عمومی و اطلاع رسانی در مورد ضرورت حفاظت از لایه ازن

مهم‌ترین اقدامات قانونی و تطبیق مقررات در ایران برای جلوگیری از ورود اشعه فرابنفش به جو

- تصویب کنوانسیون وین برای حفاظت از لایه ازن و پروتکل مونترال در زمینه مواد مخرب لایه ازن در اسفند ۱۳۶۹ و الحاقیه‌های لندن و کپنهاک در فروردین و الحاقیه مونترال در اردیبهشت ۱۳۸۰،
۱۳۷۶
- ممنوعیت واردات کمپرسور‌های هرمتیک مصرف کننده مواد مخرب لایه ازن. ممنوعیت صدور مجوز برای احداث واحد‌های جدید مصرف کننده موارد مخرب لایه ازن

- ممنوعیت صدور مجوز برای توسعه واحد‌های مصرف‌کننده موارد مخرب لایه ازن

- شناسایی تمامی وارد کنندگان مواد مخرب لایه ازن به منظور ایجاد سیستم صدور مجوز واردات

- کاهش سود بازرگانی کمپرسور‌های غیر فریونی
- تدوین سیستم ملی کدگذاری و تنظیم کد ملی برای مواد و محصولات مصرف کننده مواد مخرب لایه ازن

منبع: ایسنا، همشهری آنلاین، عصر ایران