میراث ناملموس؛ آیینه‌ای برای مشاهده قدوقامت فرهنگ

میراث ناملموس پدیده‌ای است که در ۸ سال اخیر و از زمانی که عضو کنوانسیون جهانی میراث ناملموس شده‌ایم، به‌جریان افتاده است؛ بنابراین ما برای اینکه آثار ناملموسمان را شناسایی و مقدمات تشکیل پرونده آن‌ها را آماده کنیم و به‌مرحله ثبت برسانیم، تقریبا در ابتدای راه هستیم. البته ما آثار مهمی را برای ثبت جهانی در چنته داریم و ان‌شاءا... به‌زودی این جریان روی روال خواهد افتاد.
اما اهمیت ثبت یک اثر تاریخی در چیست؟ اصولا یکی از ویژگی‌های آثار تاریخی و فرهنگی این است که می‌توان به آن‌ها شبیه آیینه‌ای نگریست که وجوهی از فرهنگ ایرانی و اهل این سرزمین را در مقیاس‌های مختلف در خود منعکس می‌کنند. ما نیز برای شناسایی مختصات فرهنگی و چیستی خودمان راهی جز شناسایی این آثار نداریم که از جهات مختلف گوشه‌ای از کیستی ما را آشکار می‌کنند و هر کدام با کیفیتی متفاوت و در مقیاسی دیگرگون بر آن شهادت می‌دهند. اما اهمیت ثبت این آثار در آن است که مانند قابی یک اثر را، چون تصویر درون خود در بر می‌گیرد و سبب می‌شود از پیرامون به‌طرزی روشن و پررنگ متمایز شود. با این ترتیب، توجه مدیریت کشور، نخبگان و اهالی به آن جلب و اهمیت آن مورد تذکر واقع می‌شود. شاید مردم پیش از ثبت به‌دلیل تماس روزمره از اهمیت و ارزش آن غافل شوند، ولی پس از ثبت پژواک اهمیت آن در مقیاس جهانی موجب به‌رخ‌کشیده‌شدن اثر و انتقال آن از ناخودآگاه به خودآگاه می‌شود و بدین ترتیب بیشتر و بهتر پاس داشته می‌شود. این پاس‌داری و محافظت علی‌الخصوص برای آثار ناملموس دارای اهمیت است، زیرا در کوران تحولات روزمره و جدید، گرد فراموشی بر آن‌ها نشسته است و حتی در بسیاری موارد از جریان زندگی خارج شده‌اند. رویه ثبت آثار ناملموس به این ترتیب است که ادارات در استان‌ها آثار را شناسایی و با تشکیل پرونده مستندسازی می‌کنند و سپس پرونده‌ها را به ستاد مرکزی معرفی می‌کنند و درصورتی‌که اثر واجد شرایط مدون‌شده باشد، به‌جریان ثبت‌جهانی خواهد افتاد.
باید دانست که هیچ کجای ایران نیست که به‌لحاظ غنای آثار بر منطقه دیگر ترجیح داشته باشد، زیرا این سرزمین از قدمت و غنای بسیاری برخوردار است و در ضمن همه جای آن سرای همه ماست. خراسان نیز به‌همین ترتیب مانند بقیه ایران دارای آثار بسیار باارزشی است که وقتی از منظر نقش تاریخی آن به‌مثابه عضوی از یک اندام‌واره نگریسته شود، اهمیتش آشکار خواهد شد. خراسان به‌دلیل موقعیتش جایگاه ممتازی در تکوین زبان فارسی، ادبیات و عرفان ایرانی دارد و به این اعتبار نه‌تن‌ها جایگاه طلوع خورشید برای کل ایران بلکه در واقع بخشی از سرچشمه‌های فرهنگ ایرانی، خراسان است.
در خراسان نه‌تن‌ها توس و فردوسی را داریم که در تکامل زبان فارسی جایگاه والایی دارد، بلکه جریان تصوف هزاره اخیر را نیز در ارتباط تنگاتنگی با خراسان باید وصف کرد که آثار آن تا بالکان و قلب اروپا از طریق عثمانی نفوذ کرده است؛ بنابراین خراسان جایگاه رفیعی در تاریخ و فرهنگ ایران دارد و از این جهت ضروری است که با این تذکر، به‌شناسایی و ثبت و معرفی خراسان در زمینه آثار ناملموس، همت بیشتری گماشت تا جایگاه آن در سطح ملی و جهانی تذکر داده شود.