لزوم آمادگی در برابر زلزله احتمالی مشهد | فراموشی مقاوم سازی

به گزارش شهرآرانیوز؛ مناسبت تقویمی ندارد، به‌تازگی اتفاقی هم این اطراف نیفتاده است، اما هیچ‌کدامش دلیلی بر فراموشی این امر مهم نیست. قرار است از زلزله بگوییم؛ همانی که اسمش هم ترس به جان آدم می‌اندازد و شاید برای همین است که وقتی خبری از آن نیست، ترجیح می‌دهیم ما هم سکوت کنیم. حتما باید در نقطه‌ای از کشور زلزله بیاید که یادمان بیاید خاک این سرزمین زلزله‌خیز است و مشهد روی گسل. یادمان می‌رود حتی یک زلزله بیشتر از چهار ریشتر هم می‌تواند به خانه‌ها و شهر‌ها آسیب برساند.

ما روی گسل، خانه داریم و هر لحظه امکان دارد آن اتفاق وحشتناک بیفتد و شاید یک دقیقه بعد. حالا که زمانش را نمی‌دانیم، فرصت باقی‌مانده بهترین وقت برای مقاوم و ایمن‌سازی ساختمان‌ها و آموزش رفتار شهروندان برای زمان رویارویی با زلزله است؛ زمانی که هر روز در حال از دست رفتن است و اقدام چندانی در شهر برای آمادگی در مقابل زلزله انجام نمی‌شود، مگر اینکه پنجم دی‌ماه و روز ملی زلزله از راه برسد و مانوری برگزار کنیم و تمام! دکتر سیدکیوان حسینی، استادیار رشته زمین‌شناسی و عضو هیئت‌علمی دانشگاه فردوسی مشهد، درباره خطر دائمی این لرزش مخوف در شهر و بی‌توجهی به هشدار‌ها می‌گوید.

انتظار برای زلزله ۷ ریشتری

او در توضیح ابتدایی وضعیت کنونی شهر مشهد، می‌رود سراغ ساختمان‌هایی که نگران کننده‌ترین‌ها هستند: «ساختمان‌هایی که بیشتر از سی سال عمر دارند، چون با کد‌های مهندسی قدیمی ساخته شده اند، در برابر زلزله‌ای که در مشهد یا حتی مراکز اطراف اتفاق بیفتد، به شدت آسیب پذیر هستند، اما میزان خسارت به ساختمان‌های جدید، چون با کد‌های جدید ساخته شده اند -البته اگر با نظارت صحیح باشد- کمتر خواهد بود. معلوم است که این هشدار شامل بافت فرسوده و بخش زیادی از حاشیه شهر هم می‌شود؛ در آن مناطق، خانه‌هایی که بدون مجوز و شبانه ساخته شده اند، زیاد است و تراکم جمعیت هم فراوان تر».   

این استاد دانشگاه، مقاوم سازی را بهترین روش پیشگیری می‌داند و‌ می‌گوید: برای خانه‌های شخصی عملا نمی‌توان کاری کرد، مگر اینکه توصیه کنیم هر فرد، ملک خود را با نظر کارشناس مقاوم سازی کند. اما درباره ساختمان‌های اداری یا عمومی مثل سینما، پاساژ یا فروشگاه با همراهی دولت یا سازمان‌ها باید با نظارت و کنترل، مقاوم سازی را آغاز کنیم.   

حسینی نیز می‌داند که «خیلی وقت‎هاساخت وساز‌ها مجوز هم دارند، اما نظارت درستی روی آن‌ها نشده است و این از نظر ما یعنی تخریب زیاد در صورت وقوع زلزله» و اضافه می‌کند: براساس تعاریف و اعتبارات استانداری، باید مراکز بزرگ را وادار به مقاوم سازی کرد؛ چون هرقدر تعلل کنیم، زمان را از دست خواهیم داد و هرلحظه ممکن است زلزله رخ دهد. او‌ می‌گوید: من عمری در این حوزه مشغول به کارم و خوب می‌دانم که راضی کردن صاحبان مجتمع‌های بزرگ برای هزینه مقام سازی، کار خیلی سختی است و بیشتر آن‌ها اهمیت وقوع زلزله را جدی نمی‌گیرند.   

او از زلزله‌های پیشین شهر مشهد نیز نام می‌برد و درباره وضعیت جدید این شهر از نظر زلزله می‌گوید: در مشهد سه زلزله بسیار مخرب داشته ایم که از میان آن ها، زلزله ۳۵۰ سال پیش، از همه ویرانگرتر بوده و حدود ۳ تا ۴ هزار کشته داشته است. مشهد در سال ۱۶۷۳میلادی زلزله‌ای بزرگ با کشته‌ها و خرابی‌های بسیار داشت؛ آن قدر که گنبد و گلدسته‌های حرم حضرت رضا (ع) هم فروریخت. این قبیل مطالعات تاریخی به ما می‌گویند که گسل‌ها در چه مناطقی فعال بوده اند و برای ما مهم هستند؛ چون این طور نیست که یک گسل یک بار فعالیتی کرده باشد و تمام! زلزله‌های بعدی به آن شدت، خرابی به بار نیاوردند، اما مهم بودند. 

اکنون در بازه‌ای هستیم که دوره بازگشت زلزله را مانند تهران گذرانده ایم و هرلحظه برای وقوع زلزله انتظار می‌کشیم. در صورت وقوع، شدت آن بین شش تا هفت ریشتر خواهد بود.  استادیار رشته زمین شناسی دانشگاه فردوسی تأکید می‌کند: براساس مطالعات، گسل‌های مشهد توان ایجاد زلزله بیش از هفت ریشتر را ندارند، اما گسل‌های اطراف مشهد همچون گسل نیشابور که قدرتی بیشتر از هفت ریشتر خواهد داشت، در صورت فعال شدن، برای شهر ما آسیب جدی به دنبال خواهند داشت. ما اکنون انتظار حرکت آن گسل‌ها را هم می‌کشیم.   

او درباره تعداد گسل‌های مشهد و محل قرارگیری آن‌ها نیز می‌گوید: مشهد بین گسل‌های اصلی و فرعی محصور است. گسل‌های اصلی در جنوب شهر به نام سنگ بست-شاندیز و در شمال، کشف رود است. گسل دیگری هم داریم که دکتر حافظی، عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد، آن را بررسی کرده بود و به گسل جنوب مشهد معروف است؛ در قالبی بزرگ‌تر در همان بخش سنگ بست - شاندیز.   

استادیار دانشگاه فردوسی مشهد بازهم می‌رود سراغ خطر‌های تخریبی زلزله مشهد: «بافت روستایی ما با زلزله‌ای به بزرگی حدود ۲/۵ ریشتر صددرصد تخریب خواهد شد؛ مگر اینکه ساختمان‌های جدید و مقاوم، سالم باقی بمانند. ما شهر‌ها و روستا‌هایی هم اطراف مشهد داریم که در معرض تخریب کامل قرار دارند؛ به خصوص شهر خرو که اتفاقا یکی از مراکز مهم گردشگری ما هم است، بنابراین فقط نباید نگران روستا‌ها بود؛ زیرا همین حالا بسیاری از خانه‌های حاشیه مشهد، همین ویژگی روستایی بودن را دارند».

وقت پیشگیری است

مقاوم سازی، بخشی از آمادگی برای رویارویی با زلزله است و بخش مهم دیگر، آگاهی شهروندان برای آن شرایط: «این بحث بسیار مهم است. درباره آگاهی بخشی باید اطلاعات مردم را از هر طریقی که‌ می‌توانیم، افزایش بدهیم. هم زمان مانور، برگزار و بافت فرسوده را مقاوم سازی کنیم. نمی‌دانم شهرداری و استانداری چقدر پیش رفته اند، اما در گذشته، شهرداری آموزش‌های همگانی برگزار می‌کرد. تصور می‌کنم سازمان‌های دیگر اصلا در این باره اقدامی انجام نمی‌دهند». 

حسینی به گفته خودش، بار‌ها به سازمان‌هایی مثل آموزش وپرورش دعوت شده و درباره اهمیت آگاهی درباره زلزله صحبت کرده است، اما کافی نیست: «من بار‌ها در جلسات با مدیران مختلف صحبت کردم، حتی طرح هم دادم ولی توجهی نکردند. خیلی وقت‌ها می‌گفتند خودمان همه این‌ها را‌ می‌دانیم. گاهی به مدارس دعوت می‌شوم، آموزش می‌دهم و حتی مانور برگزار می‌کنیم، اما این اقدامات خیلی محدود است. اگر سازمان و نهادی حاضر بشود طرح‌ها را اجرا کند و از دانشگاه هم کمک بگیرد، موثرتر است».   

او که تحصیلات مقطع دکترایش را در کشور ژاپن گذارنده است، یادآوری می‌کند: در آن کشور که زمین لرزه بسیار رخ می‌دهد، شهروندان آمادگی مقابله با آن را دارند. آن‌ها در کشورشان، سازه‌های بسیار مقاومی دارند و مدارس، مقاوم‌ترین سازه‌ها محسوب می‌شوند، به طوری که در زمان زلزله مردم از خانه‌ها خارج می‌شوند و به مدرسه پناه می‌برند، با این حال مدام در حال آموزش دیدن هستند. آن وقت ما در شهرمان بدون کمترین ایمنی، هر خانه‌ای را تبدیل به مدرسه و مهدکودک کرده ایم. هم خود سازه ضعیف است، هم وقتی وارد می‌شوید، می‎بینید اجزای غیرسازه‌ای مثل کمد‌ها و چراغ‌ها در زمان زلزله، خودشان عامل خطر محسوب می‌شوند.  

عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد از مسئولانی که تنها هنگام اتفاق به یاد دانشگاه و کارشناسان می‌افتند، گلایه دارد: «حدود یک سال پیش، کارگروهی را استانداری با حضور مسئولان و به خصوص سازمان نظام مهندسی برگزار می‌کرد، اما تعطیل شد و به نظر می‌رسد دستور جلسات مهم نبوده است. ما همیشه برای کمک و مشورت اینجا هستیم، ولی مسئولان وقتی یاد ما می‌افتند که حادثه رخ داده است؛ همچون زلزله سال ۱۳۹۶ فریمان که باعث هراس شده بود. ما می‌گوییم حالا که وقت داریم، جلسه بگذارید و پیشگیری کنید».   

پیشگیری به سبک آتش نشانان

مراقبت دربرابر زلزله، بخش‌های متعددی دارد که باید به همه قسمت‌های آن آگاه بود و هرکدام را تا هنگامی که زمان هست، بررسی و سامان دهی کرد. آگاهی خانواده‌ها به اینکه کدام بخش‌ها نباید از قلم بیفتد و کدام‌ها به چه سازمانی مربوط است، شاید اولین قدم مجهز شدن برای روز حادثه باشد. یکی از نکاتی که باید در نظر داشته باشید، رعایت ایمنی ساختمان از نظر حریق و راه‌های خروجی است که پس از زلزله بسیار اهمیت دارد. 

مرتضی جاوید، معاون آموزش، پیشگیری و نظارت سازمان آتش نشانی مشهد، در این باره می‌گوید: موضوعاتی همچون ایمنی ساختمان‌ها در زمان حریق و حوادث احتمالی ناشی از جان پناه و خروجی‌های الزامی، در حوزه کار ماست که آن را به افراد آموزش می‌دهیم و هنگام ارجاع پرونده ساختمان‌ها برای دریافت پایانکار، آن را از مالک طلب می‌کنیم.  او یادآوری می‌کند: توجه به راه‌های خروج اضطراری، یکی از موضوعات بسیار مهم است که با وجود مجتمع‌ها و آپارتمان‌های بسیار در شهر، خیلی‌ها به آن توجه نمی‌کنند. 

اغلب اگر محل خروج اضطراری باشد، درب آن قفل است یا مقابل آن به محلی برای انبار کردن وسایل تبدیل شده است؛ چون در حالت عادی محل عبورومرور نیست. اما این تذکر و یادآوری شامل همه ساختمان‌ها نمی‌شود؛ زیرا هر روز در این شهر خانه‌های بسیاری ساخته‌ می‌شود که،  چون نیازی به کسب مجوز پایانکار ندارند، تأییدیه‌ای از ما نمی‌گیرند و به حال خود رها می‌شوند. این ساختمان‌ها در زمان زلزله به محلی تبدیل می‌شوند که خطر حبس اعضای خانواده در آن‌ها وجود دارد.   

در ادامه حتما بخوانید آیا مشهدی‌ها باید منتظر زلزله باشند؟

کارشناس سازمان آتش نشانی، این مشکل را شامل خانه‌ها و مجتمع‌های قدیمی هم می‌داند که البته این سازمان به آن‌ها اخطار می‌دهد و برخی رعایت می‌کنند و خیلی‌ها جدی نمی‌گیرند. برخی که رعایت می‎کنند، تأییدیه می‌گیرند و وارد چرخه پروانه و پایانکار می‌شوند.   

او با اشاره به اقدامات کنونی همکارانش تأکید می‌کند: از ساختمان‌ها از نظر کامل بودن سیستم اعلام و اطفای حریق، کنترل نمای ساختمان و نداشتن نمای کامپوزیت و راه‌های فرار و جان پناه، مداوم بازدید می‌کنیم. همچنین مانور اطفای حریق را به طور مداوم در ساختمان‌های بلندمرتبه اجرا می‌کنیم تا هم ساکنان درباره وضعیت ساختمان آگاهی داشته باشند، هم همکاران خودمان در صورت بروز حادثه، آگاهی قبلی پیدا کنند.   

به گفته او، بخش آموزش‌های سازمان آتش نشانی، پیگیر آگاه سازی درباره اتفاقات و حوادث پس از زلزله است تا از آسیب به افراد پیشگیری کند. آموزش شیوه قرار گرفتن در منزل، کنارگذاشتن تجهیزات لازم و نکاتی از این قبیل، برخی آموزش‌های مهمی هستند که شهروندان از آن مطلع می‌شوند.

پیگیری‌های بعدی داریم

ما پرداختن به موضوع زلزله و خطر‌های آگاهی نداشتن از زندگی در شهری را که روی گسل قرار دارد، در دستورکار قرار داده ایم. این بخش ابتدایی را به خاطر داشته باشید؛ چون در شماره‌های بعد قصد داریم به سراغ سازمان‌های مرتبط دیگر همچون سازمان نظام مهندسی و مدیریت بحران و پدافند غیرعامل شهرداری و... برویم و بپرسیم که هرکدام چه اقداماتی برای آماده سازی در زمان زلزله انجام می‌دهند.