آیا پدر اختیار و اجازه محروم‌کردن فرزند خود از ارث را دارد؟

آنچه بار‌ها در فیلم‌ها و سر زبان مردم دیده و شنیده‌ایم این عبارت است که پدری به فرزند خود می‌گوید از ارث محرومت می‌کنم؛ اما آیا این جمله از نظر قانونی صحیح است؟ آیا واقعاً پدر اختیار و اجازه محروم کردن وراث خود از ارث را دارد؟

باید بیان داشت مسائل مربوط به ارث مربوط به نظم عمومی جامعه است که هر نوع توافق و یا مقاومت اشخاص در برابر اجرای آن بلااثر خواهد بود. قانونگذار در ماده ۸۳۷ قانون مدنی صراحتاً بیان داشته است که اگر کسی به موجب وصیت یک یا چند نفر از ورثه خود را از ارث محروم کند، وصیت مزبور نافذ نیست.

از طرفی دیگر مطابق ماده ۸۴۳ از همان قانون وصیت به زیاده بر ثلث ترکه نافذ نیست، مگر به اجازه وراث و اگر بعض از ورثه اجازه کند فقط نسبت به سهم ایشان نافذ است؛ بنابراین هرگاه پدر بیان نماید که فلان فرزندم از ارث محروم است چنین وصیتی به حکم قانون باطل و فاقد اثر قانونی خواهد بود. به عبارتی دیگر چنانچه وصیت کننده وارثی را مستقیماً ار ارث محروم کند خواه نسبت به یک سوم اموال یا تمام آن، وصیت مزبور باطل می‌باشد، اما چنانچه همان پدر بیان نماید یک سوم اموالم به فلان پسرم برسد، چنین وصیتی صحیح خواهد بود، هرچند که نتیجه آن در عمل محروم شدن سایر وراث از آن بخش می‌باشد، به عبارتی دیگر اینکه پدر تصمیم گرفته است یک سوم اموالش به فلان فرزندش برسد، به معنای محروم ساختن باقی وراث است، اما نمی‌توان به واسطه قبح ممنوع کردن سایر وراث، چنین وصیتی را صحیح ندانست، چه اینکه به موجب قانون موصی له وصیت می‌تواند (کسیکه وصیت به نفع او می‌گردد) هر شخص ولو احد از وراث وصیت کننده باشد.

اما در فرض اخیر و احراز صحت و اصالت وصیت مزبور، وصیت‌کننده صرفاً تا ثلث یعنی یک سوم اموال خود مجاز بوده و نسبت به مازاد بر آن در صورتی صحیح خواهد بود که وراثی که در عمل از ماترک محروم گردیده‌اند این عمل را تنفیذ نمایند. البته باید توجه داشت هر زمان امکان رجوع موصی (وصیت کننده) از وصیت مزبور وجود خواهد داشت.

النهایه امکان محرومیت احد از وراث از ارث در زمان حیات نسبت به بخشی از أموال یا تمام آن ممکن نبوده و به موجب قانون بر آن اثری مترتب نخواهد بود، مگر اینکه در قالب تأسیس حقوقی وصیت، ثلث از أموال برأی تمام وراث جز شخص مورد نظر وصیت گردد لازم به توضیح است وصیت به مازاد بر ثلث نیز ممکن و لازم الاتباع بودن آن منوط به تنفیذ تمام ورثه است.