آمال و آلامِ بانویِ سیاهِ نوبلیست

بزرگمهر ایرانی - تونی موریسون، بانوی رنگین‌پوست ادبیات داستانی، پس از ۸۸ سال زندگی درگذشت. او که نام اصلی‌اش کلوئه آردلیا ووفورد است، به مقام استادی دانشگاه پرینستون رسید و درواقع نخستین زن سیاه‌پوستی بود که در یک دانشگاه بزرگ آمریکا کرسی‌ای به نام خود داشت. همچنین این داستان‌نویس برجسته اولین زن سیاه‌پوست آمریکایی است که جایزه نوبل گرفته است.
تونی موریسون دومین فرزند از 4 فرزند یک خانواده کارگر آفریقایی-آمریکایی بود که در سال1931 در اوهایو زاده شد. کمابیش پانزده‌ساله بود که سفیدپوستان 2سیاه‌پوست را که در نزدیکی محل زندگی او روزگار می‌گذراندند، لینچ کردند. «لینچ کردن» زجرکش کردنِ آدم‌ها و عمدتا بلایی بود که از جانب سفیدهای نژادپرست بر سر سیاهان نازل می‌شد. دیدن کالبد آن 2قربانی، تأثیری جدی بر روحیه این دختر حساس گذاشت. اتفاق تکان‌دهنده دیگری که او آزمود، آتش گرفتن خانه‌شان به دست صاحب‌خانه بود که در خردسالی‌اش رخ داد؛ علتش هم ناتوانی خانواده از پرداخت اجاره بود.
پدر و مادر دخترک رنگین‌پوست و نویسنده سال‌های بعد، با نقل داستان‌های ارواح، مرده‌ریگ فرهنگی گذشتگان را به او می‌بخشیدند و این خود به‌ناگزیر تبدیل به یکی دیگر از داشته‌های او در عالم نویسندگی‌اش شد. تونی موریسون مانند همه نویسندگان از سن و سالی اندک به کتاب‌خواندن دل بست؛ جین آستین و لئو تالستوی نویسندگان دلخواهش بودند. او در دوازده‌سالگی کاتولیک شد و پیشکش مذهب به او نام آنتونی شد که خود نام مستعار تونی را برایش به همراه آورد.
18 سال داشت که در واشنگتن‌دی‌سی دانشجوی دانشگاه هوارد شد. در واشنگتن بود که تفکیک نژادی را در رستوران‌ها و اتوبوس‌ها دید. سال 1955 مدرک کارشناسی‌ارشدش را در رشته هنر از دانشگاه کرنل دریافت کرد. موضوع پایان‌نامه ارشدش درباره آثار 2نویسنده مطرح جریان سیال ذهن، یعنی ویرجینیا وولفِ انگلیسی و ویلیام فاکنرِ آمریکایی بود. او 2سال در دانشگاه تگزاس جنوبی و سپس 7سال در دانشگاه هوارد به تدریس انگلیسی پرداخت. در همان زمان با یک معمار جامائیکایی به نام هارولد موریسون پیوند زناشویی بست تا نام خانوادگی همسرش در کنار نام مستعار تونی امضای هنری او را رقم بزند: تونی موریسون. این ازدواج با شکست روبه‌رو شد.
تونی در ادامه در راندوم هاوس، بزرگ‌ترین گروه انتشاراتی جهان، به کار مشغول شد و یکی از «نخستین»های کارنامه‌اش را رقم زد؛ نخستین سردبیر ارشد زن سیاه‌پوست در بخش داستان در این انتشاراتی.
او توانست در آوردن ادبیات سیاه به جریان اصلی ادبیات آمریکا ایفای نقش کند. در این زمان کتابی درباره ادبیات معاصر آفریقا منتشر کرد که آثاری از نویسندگانی مانند چینوا آبه را دربرمی‌گرفت.
زندگی ادبی تونی موریسون در هیئت نویسنده‌ای مشهور، با رمان‌هایی شکل می‌گیرد که عموما دغدغه زندگی و مسائل مبتلابه جامعه سیاهان در آن پررنگ است. او در میان کتاب‌خوانان ایرانی بیشتر با رمان «Beloved» شناخته می‌شود که ساناز صحتی آن را با نام «محبوب» و شیریندخت دقیقیان به اسم «دلبند» به فارسی برگردانده است. اثری درباره رنج‌های یک زن سیاه‌پوست که در سال ۱۹۹۸ منتشر کرد و بر پایه آن، در سال ۱۹۹۸ فیلمی به کارگردانی جاناتان دمی و بازی اپرا وینفری ساخته شد.
البته نخستین رمانش «آبی‌ترین چشم» را سال‌ها پیش از آن، در سال ۱۹۷۰، به چاپ رسانده بود. رمان‌های دیگری هم دارد که عبارت‌اند از: خانه، عشق، بهشت، جاز، آواز سلیمان، سولا، و... .
این نویسنده بزرگ آمریکایی پس از سپری کردن یک دوره کوتاه بیماری، شامگاه دوشنبه ۵ اوت در ۸۸سالگی درگذشت.