ساخت و احیای آرامگاه فردوسی با تلاش موسیقی‌دان‌های تهرانی | جان‌گرفتن نُت‌ها برای «حکیم توس»
موسیقی‌دان‌های تهرانی ۹۹ سال پیش پای‌کار آمدند و برای ساخت و احیای آرامگاه فردوسی تلاش کردند.
مرضیه ترابی | شهرآرانیوز؛ بازسازی و احیای آرامگاه فردوسی، مدتی بعد از استقرار نظام مشروطه در ایران آغاز شد و تلاش برای زنده کردن میراث‌فرهنگ ایرانی، شتابی مضاعف به خود گرفت. هم‌زمان با طرح این دغدغه‌ها، افراد وطن‌دوستی پیدا شدند که برای اجرای این مهم دست به تکاپوی میدانی زدند؛ از جمله این افراد می‌توان به روان‌شاد کلنل‌محمدتقی‌خان پسیان اشاره کرد که شخصا علاقه فراوانی به فردوسی و «شاهنامه»، اثر جاودانه وی، داشت و ظاهرا برای احیای آرامگاه تلاش می‌کرد.
نقل است که به اهتمام کلنل، کنسرتی در محل «باغ‌ملی» فعلی و نزدیک به میدان ارگ مشهد برگزار شد که عواید آن به بازسازی آرامگاه اختصاص پیدا کرد. اما آرزوی پسیان در دوران حیات وی جامه عمل نپوشید.
او در مهرماه سال۱۳۰۰خورشیدی، در جعفرآباد قوچان به دست خوانین متحد با قوام‌السلطنه به شهادت رسید؛ با وجود این، تلاش برای احیای آرامگاه فردوسی متوقف نشد و حدود یک سال بعد از شهادت کلنل، با تأسیس «انجمن آثار ملی» وارد مرحله جدیدی شد. ساخت بنایی آبرومند برای آرامگاه حکیم توس، نخستین اقدام عملیاتی انجمن مذکور بود که با استقبال گسترده اهالی هنر و فرهنگ‌دوستان هم روبه‌رو شد؛ نه‌فقط در مشهد، بلکه به‌ویژه در تهران، هنرمندانی که توانایی کسب درآمد از طریق هنر خود را داشتند، وارد میدان شدند تا هر‌طور هست، هزینه ساخت بنا فراهم شود.
اهالی موسیقی، یکی از پیش‌گامان این عرصه بودند و برگزاری کنسرت با هدف تأمین بودجه مورد‌نیاز ساخت بنای آرامگاه فردوسی، یکی از اقدامات مهم آنها بود که در تهران با قوت بیشتری نسبت به دیگر شهر‌ها دنبال شد. در گزارش پیش رو، به انعکاس برپایی کنسرت «مدرسه عالی موسیقی» در تهران، با هدف جمع‌آوری بودجه ساخت آرامگاه فردوسی در سال۱۳۰۴ خورشیدی خواهیم پرداخت.
درباره مدرسه عالی موسیقی
ورود به بحث اصلی این گزارش، بدون دانستن درباره «مدرسه عالی موسیقی» -هر‌چند به اختصار- ممکن نیست. مدرسه عالی موسیقی یکی از نخستین مراکز آموزش موسیقی در ایران -بعد از «مدرسه موزیک» دارالفنون- بود که در سال۱۳۰۲خورشیدی توسط کلنل‌علینقی‌خان وزیری تأسیس شد. وزیری با وجود نظامی بودن، علاقه وافری به موسیقی و به‌ویژه تدریس و گسترش آن داشت.
او علاوه بر تسلط بر موسیقی ایرانی، موسیقی کلاسیک و غربی را هم در فرانسه و آلمان آموخته بود و از آن به‌خوبی اطلاع داشت. کلنل‌وزیری را یکی از پیش‌گامان آموزش موسیقی با شیوه نوین در ایران می‌دانند. بسیاری از هنرمندان نامدار ادوار بعدی، از شاگردان وی بودند.
وزیری در سال۱۳۰۷ خورشیدی به ریاست «مدرسه دولتی موسیقی» (هنرستان عالی موسیقی) هم برگزیده شد. او در مدرسه عالی موسیقی، به مناسبت‌های گوناگون اقدام به برگزاری کنسرت می‌کرد. وزیری از طریق «کلوپ موزیکال» که آن را در سال۱۳۰۴خورشیدی تأسیس کرده بود، با برخی سیاسیون مانند علی دشتی، مدیر روزنامه «شفق سرخ»، که در انتشار اخبار مدرسه عالی موسیقی نقش داشتند، ارتباط پیدا کرد.
گام نخست و شکست در اجرا
روز پنجم مهرماه سال۱۳۰۴خورشیدی، علینقی‌خان وزیری طی یک آگهی در روزنامه «شفق سرخ» برپایی کنسرت را توسط مدرسه عالی موسیقی و در راستای تأمین بودجه مورد‌نیاز ساخت آرامگاه فردوسی اعلام کرد. در این آگهی آمده بود: «شب فردوسی/ نظر به اینکه انجمن آثار ملی در ضمن اقدامات مستحسنه خود به بنای مقبره حکیم فردوسی توسی، آن اسرافیل زبان فارسی و پدر شعر و سرود ملی اقدام و از عامه ملت استمداد نموده، مدرسه عالی موسیقی که مروج شعر و موسیقی و ستایشگر اساتید این فنون ذوقی است، خود را مکلف می‌داند که کمکی در این باب نموده و قدمی برای اجابت آن استمداد بردارد؛ لهذا مدرسه عالی موسیقی مصمم شده است عن‌قریب بزم‌نوایی (کنسرتی) به یاد آن استاد دژم‌سرا برپا نماید و آنچه را که از این مجلس روح‌پرور عاید صندوق مدرسه گردد هدیه و تسلیم انجمن آثار ملی برای آن مقصود قدسی و ملی بنماید. قسمت مهم قطعات این کنسرت از اشعار خود استاد توسی ترکیب شده است. رئیس مدرسه عالی موسیقی، علینقی وزیری.»
برنامه‌ریزی برای اجرای این کنسرت در تهران، یک‌ماه‌و‌نیم بعد به نتیجه رسید. چرا؟ دقیقا نمی‌دانیم، اما ممکن است دلیل این تأخیر، تمرین گروه برای ایجاد هماهنگی بوده باشد. قرار بود برنامه کنسرت روز یکشنبه، دهم آبان‌ماه سال۱۳۰۴خورشیدی، ساعت ۱۷:۳۰ عصر، در محل تالار بزرگ مدرسه نظام برگزار شود. مکان بلیت‌فروشی برای کنسرت هم، ابتدای خیابان لاله‌زار تهران، در محل دفتر مدرسه عالی موسیقی، ابتدای کوچه ادیب، تعیین شد.
قیمت بلیت‌ها را بین یک تا پنج تومان (بر اساس مکان استقرار افراد) معیّن کرده بودند؛ با‌این‌حال، برنامه در تاریخ مقرر اجرا نشد. ظاهرا مدرسه نظام با وزیری همکاری خوبی نداشت یا شاید چنان‌که خود او در اعلان لغو کنسرت (در روزنامه شفق سرخ، مورخ ۱۰ آبان ۱۳۰۴ خورشیدی) آورده است «اشکالاتی که دفعتا در محل کنسرت پیش آمده» مانع برگزاری این برنامه بوده است.
اجرا نهایی می‌شود
با تلاش‌های کلنل وزیری و به کمک روابطی که در میان سیاست‌مداران داشت، بالاخره مشکل مکان برگزاری حل شد. مدرسه نظام اجازه داد کنسرت در محل تالار این مدرسه برگزار شود. آگهی مربوط به برگزاری مراسم، روز ۱۵آذر ۱۳۰۴خورشیدی در روزنامه شفق سرخ انتشار یافت: «مدرسه عالی موسیقی به اطلاع عامه می‌رساند که بزم مخصوص (کنسرت) که بنا بود به اسم محترم فردوسی و به قصد صرفِ عایدات آن برای تعمیر قبر آن شاعر بزرگ در دهم آبان‌ماه گذشته در عمارت مدرسه نظام برپا شود و به واسطه موانع غیرمترقبه به تأخیر افتاد، اینک در روز یکشنبه، ۲۲آذرماه، پنج ساعت بعد از ظهر در همان عمارت داده می‌شود.»
این بار توزیع بلیت کنسرت را هم بر‌عهده ارباب کیخسرو شاهرخ، نماینده زرتشتیان در مجلس و عضو انجمن آثار ملی، گذاشته بودند. خوشبختانه از اجرای برنامه کنسرت مدرسه عالی موسیقی تهران به نفع ساخت آرامگاه فردوسی، گزارش نسبتا مفصلی وجود دارد که با نام مستعار «مستمع» در روزنامه «کوشش» مورخ ۲۵آذر ۱۳۰۴خورشیدی منتشر شده است.
گزارش مذکور، گزارشی کاملا انتقادی و از متن آن مشخص بود که نویسنده دل خوشی از کلنل وزیری ندارد؛ با‌این‌حال، در متن گزارش به جزئیاتی از برنامه اشاره شده بود که شاید نتوان در جای دیگری یافت: «تمام سالن و راه‌رو‌های اطراف با چراغ‌های الکتریک روشن و سِن که محل توجه واردین بود با... قالیچه‌های بسیار عالی و چراغ‌های برق و گل‌های زیاد به‌طرز جالب‌توجهی تزیین شده بود.
در قسمت جلو اغلب نمایندگاه خارجه و وزاری مختار با خانم‌های محترمه‌شان و صاحب‌منصبان ارشد و آقایان وزرا و رؤسای ادارات و اعضای محترم انجمن آثار ملی جلوس نموده و جمعیت واردین همه انتظار شروع کنسرت و استماع الحان روح‌پرور موسیقی را که آقای علینقی‌خان وزیری... [وعده داده بودند، داشتند.]برحسب معمول تئاترها، بعضی تماشاچیان پا‌ها را به زمین زده و به این وسیله عجله و شتابی که در استماع کنسرت داشتند، ابراز می‌نمودند.» برنامه با یک ساعت تأخیر، در ساعت ۶ بعد‌از‌ظهر آغاز شد و شروع آن هم با سخنرانی محمدعلی فروغی، رئیس انجمن آثار ملی، بود که احتمالا باعث خستگی جمع شد.
چنین به نظر می‌رسد که با وجود استقبال فراوان، اجرای کنسرت نتوانست نظر خیلی از حاضران را جلب کند. این‌طور که نویسنده گزارش روزنامه «کوشش» می‌نویسد، در بخش نخست کنسرت، اروپایی‌ها، سفرا و حتی دکتر میلسپو آمریکایی که مستشار مالیه دولت ایران بود، تالار را ترک کردند.
اگر این گزارش صحیح و بدون اضافات باشد، احتمالا باید سبکی که مرحوم وزیری برای کنسرت خود برگزیده‌بوده است، تلفیقی از سبک ایرانی و غربی بوده باشد که به مذاق برخی خوش نیامده است؛ به‌هر‌حال، کنسرت مدرسه عالی موسیقی، با اهتمام و تلاش مرحوم علینقی‌خان به پایان رسید و درآمد آن برای ساخت آرامگاه فردوسی در اختیار انجمن آثار‌ملی قرار گرفت.
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تائید توسط شهرآرانیوز در سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی توهین و افترا باشد منتشر نخواهد شد.
