ارگ، محور گردشگری می‌شود

شیما سیدی- روز خبرنگار فرصتی مغتنم است تا لا به لای گل گرفتن از مدیران و گل شنُفتن با آنان، سؤالاتی را که یک سال در ذهن انباشته و معمولا در 50 درصد مواقع گوشی مدیر در دسترس نبوده، 50 درصد در جلسه حضور داشته، 20 درصد دیگرش را در مأموریت به سر می برده است و... به یکباره چونان رگبار بیرون ریخت. از قضا هنگام حضور ابوالفضل مکرمی فر، مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی و یوسف بیدخوری، معاون او در حوزه گردشگری، در تحریریه شهرآرا نیز فرصتی دست داد تا درباره شبکه گردشگری مشهد، نحوه برخورد با مالکان خانه های قدیمی شهر، آمارهای متناقض گردشگری و نحوه تعامل با مردم توس قدری صحبت کنیم که در ادامه می خوانید.

بسیاری از هتل های 5 ستاره پروانه فعالیت آژانس مسافرتی دارند
نبود شبکه گردشگری در مشهد تا کنون در خلال دو میزگرد در شهرآرا بحث شده است و «جزیره ای اداره شدن سازمان های متولی گردشگری»، «نبود ارتباط مداوم میان دست اندرکاران این حوزه»، «موازی کاری»، «دخالت در امور گردشگری توسط افراد غیرمجاز » و... از جمله دلایلی بوده که برای پا نگرفتن شبکه گردشگری مشهد مطرح شده است. همچنین در میزگردی که در غیاب نمایندگان میراث فرهنگی و هتلداران برگزار شد، آژانس های مسافرتی از ارائه بسته سفر از سوی هتلداران و اجرای آن از سوی رانندگان تاکسی، بدون اطلاع راهنمایان گردشگری و دفاتر خدمات مسافرتی و سکوت میراث فرهنگی در این باره شکایت داشتند. این موضوع را با ابوالفضل مکرمی فر در میان می گذاریم و او چنین پاسخ می دهد: «بیشتر هتل ها به ویژه هتل های 5 ستاره، مجوز دفتر خدمات مسافرتی از ما دریافت کرده اند، یعنی می توانند خدمات آژانس های مسافرتی، همچون ارائه تور، بلیت و... را در هتل انجام دهند. بنابراین این کار خلاف قانون نیست و در راستای انجمن صنفی دفاتر خدمات مسافرتی است. البته منکر نمی شویم که ممکن است در برخی از موارد با دخالت هتل و یا بدون اطلاع آن، خدماتی از سوی رانندگان تاکسی به مسافران ارائه شود که مناسب نیست.»

6 تشکل دیگر به زودی تشکیل می شود
یوسف بیدخوری، معاون گردشگری خراسان رضوی نیز در تکمیل صحبت های مدیرکل از تلاش این اداره برای حل پایه ای این معضل خبر می دهد و می گوید: «ما در تلاشیم تا این معضل را به صورت پایه ای با تشکیل جامعه ها و انجمن های فعال در حوزه گردشگری حل کنیم. برای اولین بار قانون به ما این اجازه را داده تا جوامع و انجمن هایی را تشکیل دهیم که در چرخه فعالیت های سازمان قرار گیرند و برخی از وظایف میراث به آن ها واگذار شود. اکنون جامعه هتلداران و گردشگری سلامت شکل گرفته است و به زودی 6 تشکل دیگر هم به سرانجام خواهند رسید. جامعه اقامتگاه های بوم گردی یکی از آن هاست که در مراحل آخر شکل گیری است.»

طرح «ساب» به شبکه گردشگری مشهد سامان می دهد
آغاز به کار طرح «ساب» یا همان «سفر آسان و برنامه ریزی شده» راه حل دیگری است که بیدخوری برای سامان دهی شبکه گردشگری مشهد پیشنهاد می کند: «در قالب طرح «ساب»، که دستورالعمل آن به تازگی به سازمان میراث فرهنگی ابلاغ شده است، روز شنبه(امروز) نشستی با حضور 40 نفر از نمایندگان بازار و انجمن های مختلف گردشگری برگزار می شود تا بتوانیم به یک جمع بندی برای تهیه بسته «سفر آسان و برنامه ریزی شده» در شهر مشهد و استان برسیم و در نهایت این بسته با امضای استاندار در کل کشور اطلاع رسانی خواهد شد.» این طور که او توضیح می دهد قرار است در این بسته، به افرادی که به مشهد سفر می کنند، برنامه پیشنهادی ارائه شود تا آنان بتوانند برای حضور خود در شهر و استان برنامه ریزی کنند. در نهایت نیز انجمن دفاتر خدمات مسافرتی متولی اجرای این بسته خواهند بود. البته که معاون گردشگری خود اولین ایراد این بسته را می گیرد و می گوید: «این بسته یک ایراد دارد، زیرا بخش مهمی از افرادی که به مشهد سفر می کنند در قالب بسته تور به این شهر نمی آیند، آنان با ماشین شخصی می آیند و یا اینکه خودشان بلیت هواپیما و هتل را تهیه می کنند.» پیشنهاد ما در مقابل این ایراد وارده، تعبیه مکان هایی در ورودی های شهر است تا بسته سفر آسان و برنامه ریزی شده و همچنین نقشه گردشگری در مشهد و استان به مسافران داده شود که معاون گردشگری چنین پاسخ می دهد: «چون در نهایت محل تمرکز افراد در واحدهای اقامتی است، یک راه حل این است که بسته در واحدهای اقامتی ارائه شود، راه دیگر هم البته ورودی های شهر و فرودگاه، راه آهن و.. است. در نشست باید همین ها را مشخص کنیم» او در ادامه از تلاش برای سرعت بخشیدن به روند آماده سازی این بسته سخن می گوید تا به تابستان که فصل پیک حضور مسافر است برسد. البته که گوشه چشمی هم به سایر فصول سال دارد و می گوید: «باید بتوانیم زمان را هم مدیریت کنیم و با ارائه برنامه های مختلف، مسافران را تشویق کنیم در سایر فصول هم به مشهد سفر کنند.»

مشکل خانه های تاریخی مشهد کوچک بودنشان است
مسئله بعدی، بحث خانه های تاریخی مشهد است، هرچند در شهرهایی چون کاشان، یزد، اصفهان و... احیای خانه های تاریخی و کاربری بخشی به آن ها با سرعت خوبی در حال انجام است، ما هنوز در مشهد هر روز شاهد خرابی یکی از خانه های تاریخی شهرمان هستیم. بر همین اساس از مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی می پرسیم، فکر می کنید وقت آن نشده است که میراث مشهد قدری چتر حمایتی خود را افزایش دهد و طرح های بهتری برای راضی کردن مالکان خانه های تاریخی برای حفظ و مرمت آن ها تدوین کند؟ او چنین پاسخ می دهد: «شهرهایی که نام بردید به خوبی توانسته اند در حوزه اقامت بومی ورود کنند و ضمن حفظ و احیای بنا، به آن کاربری ببخشند. اما متأسفانه مشکلی که در خصوص بناهای تاریخی مشهد وجود دارد این است که مساحت این خانه ها معمولا کوچک و تعداد اتاق هایشان محدود است. بنابراین کمتر می توانند کاربری هتل سنتی پیدا کنند. تنها چند خانه تاریخی بزرگ در مشهد وجود دارند که می توانند هتل سنتی و بومی شوند. مثلا خانه داوودی خانه خیلی خوبی بود و بخش خصوصی حاضر به همکاری برای احیای این خانه و تبدیل آن به هتل بود، میراث فرهنگی هم با ارائه اعتبارات بلاعوض برای مرمت این خانه کمک کرد اما با فوت آقای داوودی همه چیز به در بسته خورد. این خانه اکنون وارث ندارد و پرونده حقوقی آن در دادگاه بین چند نفر مورد اختلاف است. به همین دلیل ما تلاش داریم بیشتر از خانه ها روی راسته های تاریخی تمرکز کنیم تا چند خانه با هم یک هتل زنجیره ای را تشکیل دهند. مثلا 7 خانه در یک راسته به یک هتل زنجیره ای تبدیل شود. اکنون 290 خانه شناسایی و 40 تای آن نیز ثبت شده است. همچنین 15 راسته محله را شناسایی کرده ایم که طرح آن را هم به شهرداری ارائه کرده ایم که مورد استقبال شهردار قرار گرفته است. با کمک این راسته ها بافت تاریخی باقی مانده مشهد به هم متصل می شود و می توانیم با کاربری بخشی به آن ها هویت تاریخی مان را حفظ و همچنین به گردشگری شهر کمک کنیم.» او در ادامه از اجرای این طرح در محور ارگ به عنوان اولین محور گردشگری مشهد خبر می دهد: «ارگ اولین محوری است که با همکاری شهرداری و سازمان مسکن و شهرسازی قرار است احیا شود. عناصر تاریخی موجود در این محور همچون: باغ ملی، خانه ملک، هتل تاریخی پارس، سینما آسیا و... قرار است در یک محور گردشگری احیا شود. هم اکنون شرکت «مهرپرداز» مشاور این طرح است و ما پیگیر بودیم مشاور از تهران بیاید و چندین جلسه با هم داشته باشیم اما متأسفانه تا کنون بدقولی کرده است.»

هنوز مشاور طرح خانه کوزه کنانی را ارائه نکرده است
اجرای طرح محور ارگ بسیار رویایی است، اما اجازه می خواهیم جزئی تر درباره خانه های تاریخی بنام مشهد صحبت کنیم. به همین خاطر بحث خانه کوزه کنانی را پیش می کشیم که چندین بار رسانه ای شد اما به سرانجام نرسیده است. مکرمی فر در باره این خانه توضیح می دهد: «خانه کوزه کنانی سهام داران و خیرین بسیاری دارد که خوشبختانه موافق حفظ اثر هستند، در جلسه ای که با آنان داشتیم میراث فرهنگی نیز موافقت کرد که در بخشی از حیاط این خانه ملکی ساخته شود تا بتواند هزینه های این حسینیه را پشتیبانی کند. در همان جلسه مشاوری مورد تأیید دو طرف انتخاب شد تا طرح را تهیه و به ما ارائه کند. اما متأسفانه با وجود گذشت چندین ماه هنوز طرحی به دست ما نرسیده است. بنابراین اگر مالکان خانه های تاریخی خودشان راغب به تغییر کاربری با حفظ اصل بنا باشند، سازمان هرگونه مساعدت و همکاری را با آن ها خواهد داشت. چنانکه تا کنون نیز خانه های تاریخی زیادی در شهرستان های استان خراسان از ما تسهیلات گرفته اند و با کاربری اقامتگاه بوم گردی در حال فعالیت هستند.»

وقت آن نرسیده که شیوه برخورد با خانه های تاریخی را در مشهد تغییر دهیم؟
پیش کشیدن بحث سامان گرفتن خانه های تاریخی شهرستان ها موجب می شود تأکید کنیم، بیشتر خانه های تاریخی مشهد در اطراف حرم مطهر رضوی قرار دارند و قیمت زمین آن قسمت شهر بسیار بالاست، در این شرایط خرابی خانه تاریخی و ساخت هتل چند طبقه قطعا صرفه اقتصادی بیشتری برای مالکان خانه های تاریخی مشهد دارد تا حفظ و تبدیل آن به هتل سنتی، بنابراین به نظر می رسد برای حفظ خانه های تاریخی در این شهر باید تسهیلات بیشتری به مالکان ارائه کرد. مدیر میراث فرهنگی خراسان رضوی در پاسخ به این سوال بر آمادگی همه جانبه این سازمان برای همکاری با مالکان خانه های تاریخی تأکید می کند.

تمایل مالک خانه ناظران پور به فعالیت تنهایی
اعلام آمادگی مدیر میراث فرهنگی را مغتنم می شماریم و بحث خانه ناظران پور و تمایل فراوان مالک این خانه برای حفظ خانه اش را به میان می کشیم و از گلایه او نسبت به سازمان میراث فرهنگی و نبود همکاری لازم می گوییم که مکرمی فر می گوید: «افراد بسیاری از بخش خصوصی به ما مراجعه و برای مشارکت و حتی خرید خانه ناظران پور اعلام آمادگی کردند، اما مالک دوست دارد خودش به تنهایی این کار را انجام دهد، از آن سو استطاعت مالی چندانی ندارد و تسهیلات میراث هم پاسخ گو نیست. به همین دلیل کار در این خانه نیز پیش نمی رود.»

در شرایط فعلی قابل اعتمادترین آمار اقامت هاست
سؤال بعدی درباره آمارهاست، چرا این قدر وضعیت آمارهای زائران و مسافران در مشهد متناقض است؟ هر نهادی یک آمار ارائه می دهد و تعداد زائران را از 10میلیون تا 40میلیون نفر اعلام می کند. بیدخوری چنین توضیح می دهد: «درباره آمارها ما چندین جلسه با حضور آقای استاندار داشتیم و مصوب کردیم قبل از اینکه طرح جامع را بنویسند سرو سامانی به وضعیت آمارها بدهند. اکنون برای ما آمار اقامت که بر اساس نرم افزار ثبت می شود مورد اعتمادترین آمار است.» از شک و شبهه موجود در این آمارها می گوییم و اینکه برخی مالکان از هتل ها و هتل آپارتمان ها برای فرار از مالیات آمار صحیحی از تعداد مسافرانشان ارائه نمی دهند. که او پاسخ می دهد: «بالاخره درصد خطا در همه آمارها وجود دارد، اما این درصد خیلی تأثیرگذار نیست.» معاون گردشگری خراسان رضوی سپس گریزی به وضعیت نامناسب آمارها در کل کشور می زند و دقیق نبودن آمارها را محدود به شهر مشهد نمی داند. او همچنین با پیش کشیدن نحوه کار سیستم TSA که یک آمار بین المللی زیر نظر سازمان جهانی جهانگردی است می گوید: «آمارها باید مکتوب و قابل استناد باشد، اگر یک نفر بلیت هواپیما می خرد و به کشوری وارد می شود آمار ورودش ثبت و آخر سال سازمان های متولی آمار، آن را آنالیز می کنند و به یک آمار دقیق می رسند. متأسفانه این زیرساخت در کشور ما فراهم نیست، افرادی که از جاده ها وارد شهرها می شوند، به صورت میانگین شمرده می شوند و موردی نیست.»

باید فرد شمرده شود نه میانگین
این صحبت معاون گردشگری خراسان رضوی ما را به یاد نحوه شمردن گردشگران با کمک حسگرهای کف جاده و بر اساس هر ماشین میانگین 3 و نیم نفر انداخت و حرف های متناقضی که از جایگزینی سیستم شمارش بر اساس حسگر و یا دوربین تردد شمار با فیلتر پلاک های مشهد مطرح می شود. بیدخوری دست کم خیالمان را تا حدی راحت می کند و می گوید: «دوربین تردد شمار داریم و پلاک ها هم فیلتر می شود اما صحبت ما شخص است، نباید میانگین افراد ملاک باشد، ما باید بتوانیم هر شخص را بشماریم. وقتی یک نفر بلیت هواپیما می خرد از روی کد ملی و اطلاعاتش دقیقا مشخص است که اهل کجاست. وقتی یک مشهدی بلیت هواپیما می گیرد و می رود تهران و بازمی گردد نباید جزو آمار مسافران مشهد حساب شود. این اطلاعات باید در تمام کشور و بر اساس یک سیستم ثبت شود.»

میراث مجوز تجاری نمی دهد
صحبت از آمارهای اشتباه و پر از خطا که می شود یاد سرمایه گذارانی می افتیم که با تکیه بر همین آمارها اقدام به ساخت پاساژ و مجتمع های تجاری کلان می کنند و نتیجه آن خالی ماندن نصف بیشتر مغازه های مجتمع های تجاری در شهر می شود. می پرسیم جواب این ضررها را چه کسی می دهد؟ مکرمی فر می گوید: «صدور مجوز برای ساخت مجتمع های تجاری در حوزه سازمان میراث فرهنگی نیست.» او سپس آماری از سرمایه گذاری ها در حوزه تأسیسات گردشگری ارائه می کند: «بدون احتساب زمین و تورم 7700میلیارد تومان سرمایه گذاری شده است، و با احتساب ارزش زمین و 20 درصد تورم این رقم به 56 هزار میلیارد تومان می رسد که شامل، هتل، سفره خانه ها، کمپینگ های میان راهی، پایگاه اطلاع رسانی و ... می شود»

واگذاری بازارچه صنایع دستی آرامگاه فردوسی به بومیان توس
سؤال آخر درباره توس است، آن هم به واسطه صحبت هایی که در چند ماه اخیر پیرامون لزوم ثبت جهانی به میان آمده است، در این صحبت ها معمولا مسئولان خواستار مشارکت مردم توس در ثبت جهانی هستند، اما وقتی مردم توس تا کنون نتواسته اند طعم حضور گردشگر را بچشند چگونه می توان از آنان توقع داشت که در بحث ثبت جهانی همراه شوند. بر همین اساس تقاضایی را پیش کشیدیم و گفتیم آیا برای شروع، غرفه ای در آرامگاه فردوسی به مردم بومی تعلق خواهد گرفت تا بتوانند دست سازه های هنری خود را به فروش برسانند؟ مکرمی فر می گوید: «طرح ایجاد فضای بازارچه ای در مجموعه آرامگاه فردوسی (پشت برج و باروی دروازه رَزان) تهیه شده و در مرحله تصویب در شورای فنی است. امیدوارم تا پایان سال به سرانجام برسد و ما بتوانیم نوروز امسال غرفه های آن را به هنرمندان صنایع دستی به ویژه هنرمندان بومی واگذار کنیم. خوشبختانه مردم توس به اهمیت ثبت جهانی توس پی برده اند و در این راه با ما همراه هستند.».