پارادوکسی میان تنهایی و میل به ارتباط

غلامرضا زوزنی/ شهرآرانیوز - در چهارمین نشست آنلاین از سلسله نشست‌های «کرونا و تأملات فکری» که به همت سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران برگزار می‌شود دکتر هادی خانیکی، روزنامه نگار مشهدی و استاد دانشگاه، درباره «کرونا و مسائل، چالش‌ها و چشم‌انداز‌های فرهنگی و ارتباطی» سخن گفت.

 

در این نشست که دوشنبه عصر در اندیشگاه سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران برگزار شد، اشرف بروجردی، رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، معاونان و مدیران کل سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران نیز حضور داشتند. این نشست به صورت زنده از صفحه اینستاگرام سازمان اسناد و کتابخانه ملی، andishgah.nlai، پخش شد که بخشی از آن پیش روی شماست.

در ابتدای نشست خانیکی به پدیده شبکه‌های جهانی با حضور کلبه‌های شخصی به دلیل فشار کرونا اشاره کرد و گفت که وقتی این ویروس منتشر شد ما با پدیده‌ای عالم‌گیر روبه‌رو شدیم که به سرعت و به شدت جهان را از یک موضوع اپیدمیک به مرحله پاندمیک کشاند: مهم‌ترین تاثیری که کرونا بر زندگی ما گذاشت این بود که فرهنگ قرنطینه را در برابر ما قرار داد. به این معنی که فرهنگ مراودات و مطالعات اجتماعی به ناگاه تعویق شد. از اینجا به بعد بود که ارتباطات میدان‌دار شد. چه در بعد انسانی و چه در فنی، کمتر فرصتی در دانش ارتباطات وجود داشت تا این اندازه که توجه‌ها به علوم ارتباطی جلب شود. اکنون همه خواسته یا ناخواسته وارد این فضا می‌شوند و آن‌هایی که بلد نیستند، سعی می‌کنند با فضای ارتباطی آشنا شوند. به گفته این استاد دانشگاه، ارتباطات در میانه دانش‌های اجتماعی محوریت و موضوعیت یافته است: رفتار مراکز دانشگاهی و علمی در انتشار مقالات و طرح مسائل علمی مبین این است که ارتباطات در میان علوم اجتماعی مهم شده است.

خانیکی گفت که افراد بسیاری در جامعه فرهیختگان و هنرمندان وجود داشتند که از حضور در این فضا خودداری می‌کردند، اما به ناچار مقاومتشان شکست و به دنبال فراگیری آن رفتند. به نظر خانیکی این مسئله نشان از اهمیت ارتباطات دارد. او در موضوع بعدی که آن را طرح کرد به رویه روشن فناوری اشاره داشت: همواره در هر جامعه‌ای با فناوری به دلیل جدید بودنش با هراس و نگرانی روبه‌رو می‌شوند. در این مقطع برخورد جوامع با فناوری با رویی گشاده بوده است آن‌چنان‌که مقاله‌های مؤسسات بین‌المللی به این خوش‌بینی اذعان دارد.

فناوری فضا‌های مستعدی در زمینه تغییرات فرهنگی ایجاد کرده که بنا به سخنان این جامعه‌شناس در این نشست این تغییرات در آموزش، تولید و مصارف فرهنگی، پژوهشی، هنری و ... به وضوح دیده می‌شود: در این شرایط میزان مطالعه بالا رفت. هر شهروندی مجبور شد در کنار فرزندش بنشیند و به او آموزش دهد در نتیجه میزان یادگیری هم بالا رفت. به تعبیر یک مقاله بین‌المللی کتابخانه‌ها در این مدت جان گرفتند و خلاقیت‌های هنری به میدان آمدند و به طور کلی جامعه از همنشینی با ویروس کرونا به شرایط جدید خود پرتاب شد.

به تأکید این پژوهشگر، جامعه بشری با سطح تازه‌تری از کرونا رویاروست: همه گمان می‌کردند که کرونا در مقطع فعلی فروکش کند و از سرعت شیوع آن کاسته شود، اما می‌بینیم که با آغاز دور تازه شیوع کرونا، نگرانی‌ها هم به سطح تازه‌ای ارتقا یافته است. او در تشریح شرایط جامعه در دور تازه شیوع کرونا گفت: قبلا گمان می‌شد که چند ماه بیشتر کرونا در میان ما نیست؛ اما الان اظهارات دانشمندان حکایت از این دارد که حداقل تا یک سال آینده ما باید با کرونا همزیستی داشته باشیم. از همین روی نگرانی‌ها و وحشت از این ویروس در جامعه بیشتر شده است. از منظر دیگر به نظر می‌رسد ما در ایران به تله موفقیت گرفتار شده‌ایم. چون در مراحل پیشین نوع برخورد با کرونا رضایت‌بخش بوده و جامعه هم بیشتر پروتکل‌های بهداشتی را رعایت می‌کرد، اما اکنون باید به این مرحله که با آن روبه‌رو هستیم فکر کنیم و این توفیقات گذشته ما را در اعتماد به نفس کاذب فرو نبرد.

شکل شیوع در دوره جدید اپیدمی کرونا چالش بعدی بود که خانیکی از آن نام برد و گفت که این چالش از حاشیه به متن می‌آید: کرونا در دور اول از شهر‌های بزرگ به طرف شهر‌های کوچک‌تر می‌رفت، ولی حالا از شهر‌ها و مناطق کوچک به طرف مناطق پر جمعیت‌تر می‌رود و این به نحوه زیست و پایبندی بر بعضی از آداب و رسوم در برخی از مناطق باز می‌گردد. به گفته این روزنامه نگار، مسئله ایمنی موضوع بعدی است که مقابله با کرونا را به چالش می‌کشاند: پیش از این اپیدمییست‌ها قبلا روی بهداشت فردی تأکید داشتند در حالی که امروزه برای ایمن کردن جامعه به برنامه‌ریزی و سازماندهی نهاد‌ها و دستگاه‌های بالادستی نیاز است. با توجه به چالش‌های مطرح شده از سوی خانیکی در این نشست، او گفت که ما باید به مسئله جدیدتری درباره ورود به دوره تازه اوج‌گیری کرونا بیندیشیم: به میدان آمدن دانش و نگاه فرهنگی به فرایند برخورد با کرونا در این دوره ضروری است. به عبارت دیگر باید مسئولیت‌های جدید در جامعه تعریف و جدی گرفته شود. همچنین به اشتراک‌گذاری دانش اهمیت دارد.

 

به گفته خانیکی با همه نگرانی‌هایی که ابتلا به ویروس کرونا در جامعه ایجاد کرد، اطلاعات و اخبار از شبکه کلبه‌ای در جهان هم منتشر شد: به تاکید سازمان بهداشت جهانی، همان‌طور که باید با شیوع ویروس کووید ۱۹ مقابله کرد باید با اطلاعات متکثری که هر فردی به جامعه تزریق می‌کند هم مقابله کرد. به نظر این استاد علوم ارتباطات باید در برابر اخبار جعلی، شبه علمی، غیرعلمی و ... ایستاد. باید بررسی کرد امکاناتی که این فضای ارتباطی جدید برای حوزه علم و پژوهش ایجاد کرده به کدام سمت و سو رفته است. فرهنگ علمی آزاد با کمترین محدودیت و با بسیاری از ایده‌آل‌ها و دوراندیشی‌ها نشان داد که مجهولات علمی ما بیشتر از معلومات ماست.