آیا ایران به‌زودی پیرترین کشور جهان خواهد شد و باید نگران باشیم؟

محبوبه عظیم زاده/شهرآرانیوز؛ ایران در ۲۰ سال آینده به یکی از پیرترین کشور‌های جهان تبدیل خواهد شد و تا سال ۱۴۳۰ در صدر این عنوان می‌ایستد. این از جمله خبر‌هایی است که این روز‌ها به گوش می‌رسد و هشدار‌هایی مبنی بر کاهش جمعیت جوان کشور و پیرشدن جمعیت در آینده‌ای نه‌چندان دور را گوشزد می‌کند. حالا این سؤال پیش می‌آید که آیا واقعا باید دراین‌باره نگران باشیم و اصلا راهکار تعدیل جمعیت را باید در کجا جست‌وجو کنیم؟

پروفسور نیکولاس ابرشتات از محققان انستیتو امریکن اینترپرایز، با بررسی جمعیت ۴۹ کشور و با در نظر گرفتن محدوده‌های جغرافیایی دارای اکثریت مسلمان، تحقیقات مفصلی را بر میزان جمعیت و تغییرات آن انجام داده است. نتیجه این کار شد مقاله‌ای با عنوان «کاهش نرخ باروری در جهان اسلام، تغییری فاحش که در کمال تعجب کسی متوجه آن نشده است.»

 

این تحقیق مشخص کرد که به‌طور میانگین نرخ باروری در دنیای اسلام دست‌کم ۴۴ درصد کاسته شده است و در کل جهان ۳۲ درصد. در این میان، ایران بیشترین کاهش باروری در ۳ دهه گذشته را با عدد ۷۰ درصد از آن خود کرده است. یعنی یکی از سریع‌ترین و چشمگیرترین آمار‌های کاهش نرخ باروری در دنیا.

 

جالب است بدانید که اگر چه نرخ رشد جمعیت در ایران همچنان مثبت است، اما طبق آمار ثبت‌ احوال در سال گذشته، نرخ باروری به ۸/۱ فرزند به‌ازای هر زن رسیده است. نکته‌ای که مشخص به ما می‌گوید چاره‌ اندیشی دراین‌باره خیلی مهم‌تر از نگرانی راجع به آن است. حالا اگر بخواهیم نیم‌نگاهی هم به وضعیت استان و شهر خودمان بیندازیم، بد نیست بدانید که ولادت‌های ثبت‌شده در سال ۹۸ در خراسان‌رضوی ۱۱۶ هزار و ۷ نفر و در مشهد ۶۴ هزار و ۳۴ نفر بوده که در بین شهرستان‌های استان بیشترین میزان را به خود اختصاص داده است.

«خیلی دلم می‌خواد یه بچه دیگه داشته باشم، ولی با این وضع اجاره خانه و هزینه‌های زندگی و بحران‌های پیش رو و نبود امنیت شغلی فقط دعا می‌کنم خرج همین یکی رو بتونم بدم»، «در این وضعیت اقتصادی مجرد بودن از همه بهتره»، «بیکاری، اوضاع بد اقتصادی، بدبین‌بودن به آینده. من به‌عنوان یک جوان مجرد آرزوم اینه که ازدواج کنم و تشکیل خانواده بدم و بچه‌دار بشم، اما این آرزو رو باید با خودم به گور ببرم»، «اگه اوضاع اقتصادی درست بشه، اوضاع فرزندآوری خودبه‌خود درست می‌شه.»

 

این‌ها مشتی است از خروار واکنش‌ها، صحبت‌ها و مواضع مردم درباره روند کاهش جمعیت و تمایل برای فرزندآوری. صحبت‌هایی که تعمق در آن‌ها هم علت این داستان را روشن می‌کند و هم به‌خوبی نشان می‌دهد که برای مقابله با کاهش جمعیت و پیرشدن آن در سال‌های آینده، راهکار را باید در کجا جست‌وجو کرد؟ تمامش به وضعیت اقتصادی و معیشتی مردم برمی‌گردد و نگرانی از آینده و چگونه اداره‌شدن زندگی آن‌ها. طبق پیش‌بینی‌هایی که صندوق بین‌المللی پول انجام داده است، امسال برای سومین سال پیاپی رشد اقتصادی ایران کمتر از منفی ۵ درصد خواهد بود، به این معنا که وقتی در آستانه سال ۱۴۰۰ قرار بگیریم، حجم کل اقتصاد ایران تقریبا ۱۸ درصد کمتر و کوچک‌تر از سال ۹۶ است.

به‌عبارت دیگر یعنی یک‌پنجم از اقتصاد ایران که فعال بوده است، از این به بعد دیگر فعال نیست و آب رفته است. این در حالی است که در همین مدت ۵ درصد به جمعیت کشور اضافه شده است.

 

با این اوضاع قطعا باید راه‌حل را در افزایش ظرفیت کار و تولید پیدا کرد، همان چیزی که در سیاست‌های کلی جمعیت هم که از جانب رهبری ابلاغ شد. یعنی «توانمندسازی جمعیت سن کار با فرهنگ‌سازی و اصلاح، تقویت و سازگارکردن نظام‌های تربیتی و آموزش‌های عمومی، کارآفرینی، فنی‌وحرفه‌ای و تخصصی با نیاز‌های جامعه و استعداد‌ها و علایق آنان در جهات ایجاد اشتغال مؤثر و مولد.»

بیراه نیست اگر بگوییم بخشی از این روند کاهش جمعیت به سال‌های گذشته و تمرکز روی کاهش جمعیت برمی‌گردد یا همان شعار «فرزند کمتر، زندگی بهتر» که تا مدت‌ها پیش هم از زبان این و آن شنیده می‌شد و روی بنر‌ها و پوستر‌های شهر‌ها نیز به چشم می‌خورد. آمار‌های سال گذشته هم همین را می‌گوید. از سال ۱۳۵۵ تا ۱۳۷۵ جمعیت ایران افزایش دوبرابری داشت. دهه ۶۰ و اوایل دهه ۷۰ زمانی بود که جمعیت ایران سیر صعودی و جهشی را طی کرد.

 

در سال ۱۳۷۵ جمعیت ایران حدود ۶۰ میلیون نفر گزارش شد. در نتیجه با این پیش‌بینی که دهه ۸۰ دهه باروری جوانان این نسل خواهد بود، دولتمردان به‌صورت جدی به سیاست‌های کاهش جمعیت روی آوردند. دکتر صدیق اورعی، جامعه‌شناس، اصل قضیه را درباره بحث میزان جمعیت در مفهوم نرخ جانشینی می‌داند و اهمیتی که باید نثار آن شود.

 

او می‌گوید: «آنچه که باتوجه‌به وضعیت کنونی کشور اهمیت دارد، این است که میزان فرزندآوری از نسبت جانشینی کمتر است. یعنی میزان جمعیتی که در کشورمان متولد می‌شود، از میزان کلی باروری که منجر به جبران جمعیت در گذشته با جمعیت جدید می‌شود، کمتر است. به همین دلیل باید به فکر این باشیم که نسبت جانشینی جمعیت صدمه نبیند. حالا اگر به این مسئله توجه نشود و اگر از الان چاره‌اندیشی نشود، در آینده با کاهش میزان جمعیت روبه‌رو می‌شویم.»