آثار تقلبی و ارزان، تهدیدی برای صنایع دستی مشهد

ریحانه موسوی | شهرآرانیوز؛ صنایع‌دستی بخشی از هویت فرهنگی ما به شمار می‌آید و نقش مهمی در اقتصاد کشور ایفا می‌کند. این هنر‌ها با ایجاد اشتغال در شهر‌ها و روستاها، کمک شایانی به معیشت خانواده‌ها و توسعه گردشگری دارند. صادرات صنایع دستی مانند فرش، میناکاری، خاتم کاری و سفال، سالانه ارزآوری قابل توجهی برای کشورمان به همراه دارد.

در این گزارش، برخی از مدیران صنایع دستی و هنرمندان مشهدی در گفت‌و‌گو با شهرآرا در زمینه حمایت از هنرمندان صنایع‌دستی، چالش‌های موجود در بازار فروش و راهکار‌های بهبود شرایط آن، صادرات صنایع‌دستی مشهد و مشکلاتی مانند امنیت شغلی و نداشتن بیمه هنرمندان سخن گفتند.

آموزش، احیا و کارآفرینی؛ رمز رونق کار‌های هنری

زهرا محسنی، پیشکسوت دوخت‌های سنتی استان، که در اداره کل میراث فرهنگی به آموزش هنرجویان و پرورش استادان برای دوره‌های بعدی مشغول است، هدف از آموزش هنر‌های دستی را احیای این هنر‌ها و ایجاد کارآفرینی بیان می‌کند و توضیح می‌دهد: آموزش، احیا و کارآفرینی از جمله عواملی هستند که به زندگی افراد رونق می‌بخشند. این هنر‌ها باید با ذوق و سلیقه افراد هماهنگ باشند. ما همراه کسانی هستیم که به این هنر‌ها علاقه مندند و آن‌ها را راهنمایی می‌کنیم تا به مرحله نهایی یعنی کارآفرینی برسند و به اهداف خود دست یابند.

محسنی یادآور می‌شود: در کشور ما مواد و متریال مورد نیاز برای این هنر‌ها به طور کافی وجود دارد؛ البته هر نوع دوخت، مواد و متریال خاص خود را می‌طلبد. به هنرجویان آموزش داده می‌شود که برای تولید آثار باکیفیت، دقیق و نفیس، باید از موادی استفاده کنند که اصالت داشته باشند. به عنوان مثال، پارچه باید حتما از جنس طبیعی مانند پنبه، ابریشم یا پشم باشد تا بیانگر اصالت هنر بوده و با محیط زیست نیز سازگار باشد.

البته اگر هدف تولید آثار ارزان قیمت برای فروش آسان‌تر باشد، در انتخاب متریال آزادی بیشتری وجود دارد. وی معتقد است که باید ستون‌های یک هنر را نگه داشت و به آن شاخ وبرگ تازه داد. در چنین شرایطی، آن هنر ماندگار خواهد شد و با زمانه نیز پیش می‌رود. پیگیری، پشتکار، خلاقیت، استفاده از مواد باکیفیت و بهره گیری از نقوش سنتی مناسب، عواملی هستند که به پیشرو بودن هنرمندان در عرصه هنر کمک می‌کنند.

محسنی می‌افزاید: در اروپا فروشگاه‌های بزرگی وجود دارد که آثار کشور‌های هند و چین را با کیفیت بالا و قیمت مناسب عرضه می‌کنند. ما توان رقابت گسترده با آن‌ها را نداریم، اما نقطه قوت کار ما، وجود تکنیک‌های خاص و منحصر‌به‌فرد است. این هنرمند پیشکسوت با ابراز گلایه نسبت به نبود حمایت کافی از هنرمندان بیان می‌کند: در گذشته، روستا‌های ایران دارای مغازه‌هایی برای فروش صنایع دستی بودند و در مشهد نیز حدود هشت فروشگاه وابسته به دولت فعال بود. 

دولت می‌تواند بدون نیاز به سرمایه گذاری سنگین در خرید تجهیزات، با حمایت از تولید، به رونق صنایع دستی کمک کند. پیشنهادی ارائه دادم مبنی بر اینکه با حذف واسطه ها، مواد اولیه از طریق تعاونی‌ها مستقیما به هنرمندان عرضه شود تا هزینه تولید کاهش یابد، اما این پیشنهاد عملی نشد. با این حال، ریشه تمدن چند هزار ساله ما در آب است و هیچ گاه خشک نخواهد شد.

اگر بازار فروش رونق بگیرد، تولید آثار ماشینی متوقف می‌شود

روح ا... نبوی، رئیس اتحادیه صنایع دستی و گلدوزان مشهد، اولین اولویت این اتحادیه را بیمه هنرمندان و پس از آن توسعه بازار بر می‌شمارد و می‌گوید: زمینه فعالیت در فضای مجازی در حال انجام است؛ اگر بازار فروش رونق بگیرد، تولید آثار تقلبی و ماشینی متوقف می‌شود. اکنون صادرات بسیار ضعیف است و بیشتر شاهد کار‌های ماشینی هستیم.

وی اذعان می‌کند: تمام صنایعی که جنبه مذهبی دارد، از مشهد به کشور عراق صادر می‌شود و در کنار آن صنایع دستی هم وجود دارد. ولی بیشتر ماشینی است. در کل نسبت به تورمی که در کشور ما حاکم است، میزان صادرات صنایع دستی وضعیت بدی ندارد و در بیشتر مواقع ارز آوری دارد.

نبوی از تلاش برای بیمه هنرمندان می‌گوید: تمام آزمون‌های فنی وحرفه‌ای از آن‌ها گرفته شده است و فقط منتظریم تا سایت آن فعال شود. ما با میراث فرهنگی در ارتباط هستیم، وزیر میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری نیز قول دادند تا در سال جاری تمام هنرمندان تحت پوشش بیمه قرار بگیرند. همچنین هنرمندان جوان را شناسایی کرده، هنر آن‌ها را تبلیغ و به سازمان فنی وحرفه‌ای معرفی می‌کنیم، که مورد استقبال قرار می‌گیرند.

وی ورود محصولات ماشینی و ارزان قیمت به حوزه صنایع دستی را تهدیدی برای هنر‌های سنتی و قدیمی دانسته و بیان می‌کند: ما برنامه‌ای داریم تا مواد اولیه صنایع دستی قدیمی را با قیمت مناسب به دست هنرمندان برسانیم و این هنر‌ها از بین نروند. برخی از هنرمندان سرمایه کمی دارند، اما توانایی آن‌ها بالاست.

در ادامه حتما بخوانید جنگ ۱۲ روزه چه آسیبی به صنایع دستی کشور زد؟

سرپرست معاونت صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان:
مشکلات اقتصادی، مانع جذب سرمایه گذار در حوزه صنایع دستی است

محمد اسماعیل اعتمادی، سرپرست معاونت صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان، آموزش‌های تکمیلی برای هنرمندان شاغل، پرداخت تسهیلات بانکی به متقاضیان و صدور مجوز فعالیت برای واجدان شرایط را از جمله مهم‌ترین حمایت‌های این اداره در سال جاری برشمرد.

او در ادامه می‌گوید: شرکت در نمایشگاه‌های داخلی و خارجی، برگزاری جشنواره‌های صنایع دستی، برپایی بازارچه‌های موقت صنایع دستی، کمک به صادرات آثار هنرمندان، معافیت مالیاتی تولیدکنندگان صنایع دستی، اعمال تعرفه‌های حمایتی انرژی برای کارگاه‌های این هنر، اعمال تعرفه بیمه حمایتی برای هنرمندان و کارگاه‌های صنایع دستی، اعطای نشان اصالت ملی و بین المللی به هنرمندان نخبه و... از دیگر اقدامات این نهاد در حمایت از هنرمندان است.

وی شناخت ناکافی از بازار در کشور‌های هدف، بالابودن هزینه‌های شرکت در نمایشگاه‌های خارجی، مشکلات حمل ونقل بین المللی و ارسال کالا، تبلیغات ناکافی، مشکلات انتقال وجه به دلیل تحریم‌های بانکی، قوانین دست وپاگیر و محدودکننده صادراتی در داخل کشور را از جمله چالش‌های بازار فروش و صادرات صنایع دستی نام برد. 

وی در این باره توضیح می‌دهد: کمک به حضور هنرمندان صنایع دستی استان در نمایشگاه‌های صنایع دستی خارجی و بین المللی، برگزاری جشنواره دوسالانه نشان ملی و بین المللی یونسکو، کمک به صادرات صنایع دستی، حمایت به جهت ایجاد و معرفی سایت‌های اینترنتی فروش انواع آثار هنری و کمک به بازاریابی و صادرات صنایع دستی از طریق شرکت‌های مدیریت صادرات از جمله راهکار‌های برطرف کردن چالش‌هایی است که ما برای رفع مشکلات در نظر گرفته‌ایم.

اعتمادی، سهم صنایع دستی خراسان را نسبت به سایر استان‌ها بالاتر بیان می‌کند و می‌گوید: ما پس از تهران رتبه دوم را در زمینه صادرات و صنایع دستی داریم. کالاهایی، چون مصنوعات چوبی منبت، ظروف سفال و سرامیک، تولیدات انگشتر و گوهرسنگ ها، گلیم، مصنوعات چرم دست دوز، و دست بافته‌ها بیشترین حجم کالا‌های صادراتی در حوزه صنایع دستی از استان را شامل می‌شوند. 

وی در پاسخ به این سؤال که باتوجه به ورود محصولات بی کیفیت یا تقلبی به بازار، چه راهکاری برای حفظ اصالت و کیفیت صنایع دستی استان دارید؟ بیان می‌کند: صدور پروانه فعالیت فروشگاه صنایع دستی صرفا به آن دسته از فروشگاه‌هایی تعلق می‌گیرد که کالا‌های اصیل و باکیفیت داخلی داشته باشند. کمک به ادارات و نهاد‌های ذی ربط از طریق شناسایی و جمع آوری کالا‌های صنایع دستی تقلبی و قاچاق در بازار نیز یکی دیگر از راهکار‌های ما درباره این موضوع است. وی معتقد است برخی رشته‌ها به دلیل طولانی بودن فرایند تولید، نداشتن کاربرد در زندگی امروز، بالابودن قیمت تمام شده، جایگزینی کالا‌های مشابه و... متأسفانه در حال فراموشی هستند. 

او در این باره بیان می‌کند: برگزاری جشنواره دوسالانه نشان ملی و بین المللی یونسکو، مستندسازی و مستندنگاری، پرداخت تسهیلات بانکی به هنرمندان، اعطای غرفه رایگان در نمایشگاه‌های سراسری صنایع دستی، آموزش این رشته‌ها به نسل جدید و ثبت آن‌ها در میراث ناملموس از جمله برنامه‌های ما برای احیای این رشته‌ها است. در مجموع تمام این اقدامات حمایتی در جلوگیری از مهاجرت هنرمندان نیز مفید است.

اعتمادی وجود قوانین دست وپاگیر و محدودکننده و مشکلات اقتصادی را از مهم‌ترین موانع جذب سرمایه گذار در حوزه صنایع دستی بیان کرد و یادآورشد: با اصلاح قوانین و برطرف شدن مشکلات کلان اقتصادی کشور، این موانع نیز برطرف می‌شود. سرپرست معاونت صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی می‌گوید: زیرساخت‌های فروش آنلاین و بازاریابی دیجیتال برای هنرمندان زیاد است، اما به درستی استفاده نمی‌شود. سامانه‌های فروش آنلاین صنایع دستی اکنون فعال هستند.

چنانچه صنایع دستی در بستر برخی پلت فرم‌های پر مخاطب ارائه شود به دلیل کثرت و اعتماد مخاطبان بازار بهتری دارد. اعتمادی در پایان بیان می‌کند: علی رغم تمام اقدامات و حمایت‌هایی که عنوان شد، طبیعتا نواقصی وجود دارد که خوشبختانه با شناسایی آن و برنامه ریزی‌های کارشناسی هر سال شاهد کاهش تدریجی این نواقص هستیم. تأمین نیروی انسانی کارشناسی، تخصیص بودجه لازم، اصلاح قوانین و مقررات و... می‌تواند نواقص را کاهش دهد.