خانواده ایرانی را بشناسیم

مردم به دانستن یافته‌ها و اطلاعات مناسبی درباره نهادهای گوناگون جامعه علاقه‌مند هستند. یکی از این نهادها، خانواده است. همه ما کمابیش متوجه تغییرات این نهاد شده‌ایم؛ چرا که همه ما جزئی از این نهاد هستیم. در جوامع پیشرفته تغییرات این نهاد به‌طور مستمر بررسی و تحلیل می‌شود. همان‌طور که تغییرات نرخ تورم، رشد اقتصادی، نرخ بیکاری، شاخص‌های جرم و جنایت و... پایش می‌شود، ویژگی‌های خانواده نیز مشمول این پایش می‌شوند و مراجع معتبری برای آن وجود دارد. . متأسفانه و باوجود آنکه در ایران گفته می‌شود که به نهاد خانواده اهمیت زیادی داده می‌شود، تا 2سال پیش پیمایش ملی درباره وجوه گوناگون خانواده صورت نگرفته بود. در نهایت جهاد دانشگاهی دانشگاه خوارزمی با مدیریت آقای دکتر فیضی و خانم دکتر ابراهیمی و با همکاری تعداد درخور توجهی از کارشناسان این پیمایش را در سطح ملی و با نمونه‌ای 5000نفری انجام دادند و گزارش نهایی آن در هفته‌های گذشته تهیه و با حضور آقای رئیس‌جمهور از آن رونمایی شد. این پیمایش شامل نگرش و نیز واقعیات رفتاری موجود درباره وجوه گوناگون خانواده از دیدگاه زنان و مردان متأهل و مجرد است. موضوعاتی که در این پیمایش سنجش شده است، شامل ازدواج، نگرش‌های جنسیتی، ساختار قدرت در خانواده، روابط خانوادگی و اجتماعی، رضایت از زندگی و عوامل خوشبختی، اعتماد خانوادگی، فرزندآوری، فرزندپروری، اختلافات میان زوجین و شیوه‌های حل اختلاف، فشار شغلی، رفتار و رضایت نیاز جنسی، خشونت، طلاق و کج‌روی مصرف رسانه و شبکه‌های مجازی است. اطلاعات پژوهش در نوع خود دست اول و جالب است و هرکدام را باید جداگانه تحلیل کرد. نکته مهم ماجرا این است که انجام چنین پژوهشی به‌طور معمول چندصد میلیون تومان هزینه دربر برداشته است. به‌طور قطع اگر یافته‌های آن منتشر و تجزیه و تحلیل شود و برای استفاده در دستورکار نهادهای دولتی و حتی غیردولتی قرار گیرد، در این صورت ده‌ها و شاید صدها برابر هزینه‌ای که صرف آن شده است، برای جامعه نفع خواهد داشت. هرچند اگر این نوع بهره‌ها نیز از آن برده نشود، باز هم انجام این طرح مقرون به صرفه است؛ زیرا در آینده از آن بهره‌برداری خواهد شد، همچنان که ما از پیمایش سال1353 مرحوم دکتر اسدی و دکتر تهرانیان استفاده‌های فراوانی می‌کنیم، ولی در هر حال مسئله مهم استفاده کنونی از نتایج این پیمایش است. به نظر بنده اولین بهره‌برداران از این پیمایش نهادهای برنامه‌ریز برای خانواده هستند. بدون این اطلاعات هر نوع برنامه‌ریزی عقیم خواهد بود. این مطالعه نشان می‌دهد که کدام روندها در خانواده قهری است و تغییر آن‌ها از اختیار افراد و برنامه‌ریزان خارج است و کدام‌ها را می‌توان در ذیل یک برنامه‌ریزی قرار داد و اصلاح کرد. گروه دوم رسانه‌ها هستند. رسانه‌هایی که اگر یک نظرسنجی معمولی در آن سوی آب و در یک کشور غربی انجام شود، آن را با آب و تاب منتشر می‌کنند، بهتر است به‌جای آن به انتشار جزئیات این پیمایش مشغول شوند. پیمایشی که نتایج آن برای همه مفید است. گروه دیگری که باید این پیمایش را مطالعه کنند، علمای دینی هستند. بخش مهمی از احکام و فتاوای دینی مرتبط با حقوق زن و مرد و کودک در خانواده است. حتی بخش مهمی از توصیه‌های اخلاقی و فقهی ناظر به خانواده و اعضای آن است. اگر این توصیه‌ها و فتاوا همیشه و در همه حال ثابت و تغییرناپذیر است، دیگر بحثی نمی‌ماند، ولی در این صورت باید دانست که خانواده امروزی با خانواده 100سال پیش فقط در لفظ اشتراک دارد و کلیت آن دچار تحول شده و نمی‌توان برای این 2نهاد به‌ظاهر مشابه، توصیه‌های اخلاقی و الزامات حقوقی یکسانی را داشت و اگر این توصیه‌ها ثابت باشند، اثرگذار نخواهند بود.اقداماتی که از این پس روی این گزارش انجام می‌شود، نشان‌دهنده آن است که ما تا چه اندازه علاقه داریم که از سرمایه‌گذاری‌های انجام‌شده در حوزه پژوهش استفاده کنیم.