صفویه، سلطان جانمایی ایران در کریدور‌های تجاری و بین المللی

در دوران صفویه، رقابت ایران و عثمانی بر سر کنترل کریدور‌های تجاری به اوج رسید؛ شاه عباس اول با تمرکز بر توسعه بنادر جنوبی و اتصال شبکه بازرگانی ایران به هند و خاور دور، تلاش کرد وابستگی به مسیر‌های شمالی تحت کنترل عثمانی را کاهش دهد و بدین ترتیب معادله «جنگ کریدوری» را به نفع صفویان تغییر دهد.

به گزارش شهرآرانیوز؛ ایران و ترکیه در منطقه غرب آسیا از دیرباز به عنوان دو رقیب اقتصادی، امنیتی و تمدنی به حساب می‌آیند، به طوری که از دوران صفویان و عثمانی، هر دو امپراتوری در دوره‌های مختلف به دنبال گسترش تجارت با اروپا، آسیای مرکزی و خاور دور بودند و با یکدیگر رقابت سختی بر سر کنترل شبکه‌های تجاری و کریدور‌های بین‌المللی داشتند.

کریدور‌های اصلی با هدف دسترسی به بازار‌های اروپا، هند، روسیه و آسیای میانه بودند و کنترل آنها منشأ قدرت اقتصادی و در نتیجه تقویت آن امپراتوری می‌شد. کریدور‌های اصلی که عثمانی‌ها و صفویان در آنها رقابت داشتند، عبارتند از:

کریدور شرق-غرب با عبور از دریای خزر و دریای سیاه: کاروان‌های تجاری در این کریدور از طریق حمل و نقل دریایی و زمینی از مناطق قفقاز جنوبی به سواحل دریای سیاه دسترسی پیدا می‌کردند. دو بندر باکو و اسکادرین به عنوان مراکز استراتژیک این کریدور در این دوران به حساب می‌آمدند.

به طوری که از دوران شاه عباس اول درگیری نظامی برای کنترل بر این بندر شروع شد و این منطقه چندین بار بین دو امپراتوری جا به جا شد.

کریدور تجارت اروپا و خاور دور از طریق قفقاز و آناتولی: این کریدور برای دسترسی به بازار‌های اروپا، هند و خاور دور حیاتی بود. عثمانی‌ها با کنترل شهر‌های مهم آناتولی و قفقاز در ترانزیت شرق-غرب نقش کلیدی داشتند.

کریدو‌های دریایی، تنگه‌های بسفر و داردانل و کنترل بنادر در دریای سیاه: دسترسی به این تنگه‌ها در عصر صفویان، به معنی دسترسی به بازار‌های هند و اروپا بود. عثمانی برای اختلال در تجارت صفویان با کشور‌های اروپایی اقدام به وضع تعرفه‌ها و ممنوعیت‌های گوناگون می‌نمود.

در طرف مقابل صفویان به خصوص شاه عباس اول با تمرکز بر بنادر جنوبی، سعی در خنثی کردن اهداف ترک‌ها داشت. شاه عباس یکم با ایجاد انگیزه‌های اقتصادی و سیاسی برای تقویت بنادر جنوبی مانند بندرعباس، بندر دَزک (در دریای عمان) و سایر بنادر خلیج فارس، شبکه بازرگانی ایران را به هند و خاور دور وصل کرد.

این سیاست از طریق ایجاد کاروانسراها، حمایت از ناوگان ماهیگیری و بازرگانی و مشارکت با بازرگانان محلی صورت گرفت تا هم‌زیستی با تجارت اقیانوسی و کاهش وابستگی به مسیر‌های شمالی (بسفر/داردانل) تقویت شود.

کریدور ترانزیت خشکی: دو امپراتوری برای دسترسی به این کریدور، در نوبت‌های مختلف برای کنترل عراق با یکدیگر درگیر شدند و جنگ‌های متعددی بر سر کنترل عراق میان این دو امپراتوری در گرفت.

صفویه، با نفوذ عمیق در قفقاز و غرب ایران، تلاش داشتند بغداد و نواحی عراق را به عنوان خط مقدم دیپلماسی و اقتصادی حفظ کنند، از طرف دیگر عثمانی‌ها با نفوذ گسترده در عراق و شام، بغداد را به عنوان سد شرق-غرب می‌دانستند و برای کنترل عبور کاروان‌ها و منابع درآمدی اهمیت قائل بودند؛ بنابراین کنترل بغداد در این زمان به عنوان یک برگ برنده‌ی مهم به حساب می‌آمد.

منبع: فارس