بهشت کوچک در این دنیا | بررسی دستوراتی که کانون خانواده را گرم‌تر می‌کند

سمانه رضوانی | شهرآرانیوز؛ خانه، تنها جایی است که دیوارهایش با «سلام» گرم می‌شود و فرش‌هایش با «متشکرم» نقش می‌بندد. این کلمات به‌ظاهر ساده‌اند، اما در نگاه پیشوایان دینی ما و اسلام، نشانه «کامل‌ترین ایمان» است. می‌خواهیم این‌بار حرف‌هایی بگوییم که کانون خانواده شما را به بهشتی کوچک تبدیل می‌کند.

راه سنجش ایمان

علوم اجتماعی، خانواده را نخستین و اساسی‌ترین نهاد اجتماعی معرفی می‌کند. اساسی‌ترین نهاد به‌راحتی حفظ نمی‌شود و باید راهش را بلد بود. آرامش و استحکام آن، وابسته به رعایت اصول اخلاقی است که در رأس آنها «احترام» قرار دارد. در دین ما، به‌ویژه با تأکید‌های مکرر پیشوایان شیعه، احترام میان اعضای خانواده نه یک توصیه اخلاقی ساده، بلکه یک وظیفه دینی و عبادی بزرگ محسوب می‌شود.

خانواده‌ای که در آن احترام متقابل حاکم باشد، همانند باغی است که در آن درخت محبت و آرامش می‌روید. پیامبر اکرم (ص) در حدیثی جاودانه فرمودند: «إِنَّ أَکْمَلَ الْمُؤْمِنِینَ إِیمَاناً أَحْسَنُهُمْ خُلُقاً وَ أَلْطَفُهُمْ بِأَهْلِهِ: همانا کسانی که ایمانشان کامل‌تر است، خوش‌اخلاق‌ترین و مهربان‌ترین آنها با خانواده‌شان هستند.» این حدیث آشکارا می‌گوید که معیار سنجش کمال ایمان یک فرد، رفتار محترمانه و همراه با لطف او در حریم خانواده است.

به پدر و مادر خود نیکی کنید

شاید برای ما جوان‌ها یکی از سخت‌ترین کار‌ها این باشد که وقتی دچار تضاد با پدر و مادر می‌شویم، در عین احترام بتوانیم حرفمان را بزنیم. در میان روابط خانوادگی، احترام به پدر و مادر جایگاه خاص‌تری دارد. این ارتباط آن‌قدر مهم است که خداوند در قرآن کریم پس از توحید، بلافاصله به نیکی به پدر و مادر اشاره می‌کند و در احادیث ما بار‌ها به این موضوع توصیه شده است.

امام‌صادق (ع) در این زمینه می‌فرمایند: «بِرُّ الْوَالِدَیْنِ مِنْ أَفْضَلِ الْفَرَائِض: نیکی به پدر و مادر از برترین واجبات است.» حتی نگاه محبت‌آمیز به چهره پدر و مادر نیز عملی پرفضیلت و باعث رضایت خداوند دانسته شده است.

احترام سه برابر!

اگرچه احترام به هر دو والد واجب است، در احادیث اهل‌بیت (ع) بر جایگاه مادر تأکید ویژه‌ای شده است. دلیل این امر، مشقت‌ها و فداکاری‌های بی‌شمار مادر در دوران بارداری، شیردهی و تربیت فرزند است. شخصی نزد پیامبر (ص) آمد و پرسید: «ای رسول خدا! به چه کسی نیکی کنم؟»

حضرت فرمودند: «به مادرت.» دوباره پرسید: «سپس به چه کسی؟» فرمودند: «به مادرت.» برای سومین‌بار پرسید و پاسخ شنید: «به مادرت.» و وقتی برای چهارمین‌بار پرسید، پیامبر فرمودند: «بِأَبِیک: سپس به پدرت.» این حدیث مشهور، نشان می‌دهد که حق مادر و احترام به او از اولویت ویژه‌ای برخوردار است.

زور نگو!

ستون‌های اصلی خانواده، زن و شوهر هستند و احترام متقابل بین آنها، استحکام و گرمی‌کانون خانواده را تضمین می‌کند. اسلام برای هر یک از آنها حقوق و وظایفی معین کرده است که رعایت آن عین احترام است. رسول خدا (ص) در توصیه‌ای به مردان فرمودند: «لا یُؤْمِنُ عَبْدٌ حَتَّى یُرْضِیَ امْرَأَتَهُ: بنده (به درجه کامل) ایمان نمی‌آورد تا زمانی که همسرش را راضی کند.»

 ازسوی دیگر، حضرت فاطمه‌زهرا (س) نیز در توصیف همسرشان امام‌علی (ع) فرمودند: «مَا أغْضَبَنی وَ لَا أَکْرَهَنی عَلَى أَمْرٍ قَطُّ: او هرگز مرا خشمگین نکرد و مرا به کاری که ناخوشایندم باشد، وادار نکرد.» حالا ما گاهی به خودمان که نگاه می‌کنیم، می‌بینیم چقدر به‌خاطر خودخواهی‌های خودمان، همسر و خانواده‌مان را تحت فشار قرار داده‌ایم.

احترام به فرزند درکنار احترام به بزرگ‌تر‌ها

متأسفانه گاهی تصور می‌شود احترام تنها مختص بزرگ‌ترهاست، درحالی‌که در سیره ائمه اطهار (ع)، احترام به فرزندان نیز جایگاه ویژه‌ای دارد. این احترام، هم شخصیت آنها را می‌سازد و هم محبت را در دل‌هایشان نهادینه می‌کند. امام‌علی (ع) می‌فرمایند: «مَنْ کَانَ لَهُ وَلَدٌ صَبَّ لَهُ الطِّفْلَ: کسی که فرزند دارد، باید با او کودکانه رفتار کند.» یعنی پدر و مادر باید خود را تا سطح فهم و درک فرزند، پایین بیاورند و با او با مهر و احترام رفتار کنند. همچنین، سلام کردن به فرزندان، مشورت با آنها در امور مربوط به خودشان و رعایت عدالت بین آنان، از مصادیق بارز احترام به فرزندان است.

پل‌های محبت

روابط خواهری و برادری، از عمیق‌ترین روابط عاطفی در خانواده است. احترام به برادر و خواهر، نه‌تنها باعث انسجام بیشتر خانواده می‌شود، بلکه پشتوانه‌ای عاطفی برای تمام عمر است. امام باقر (ع) درباره حق برادر بر فرد مسلمان می‌فرمایند: «أَمَّا حَقُّ أَخِیکَ عَلَیْکَ فَأَنْ تَرْحَمَهُ فِی نَفْسِهِ وَ تَعْذِرَهُ فِی ذَنْبِهِ وَ تَسْتَرَ عَلَیْهِ عَوْرَتَهُ وَ تَقْبَلَ مَعْذِرَتَهُ:، اما حق برادرت بر تو این است که بر او رحم و شفقت داشته باشی، گناهش را توجیه کنی (و برایش عذر بپذیری)، عیبش را بپوشانی و عذرش را بپذیری.»

این حدیث، درس‌های نابی از گذشت، حفظ آبرو و حمایت عاطفی در روابط را آموزش می‌دهد.

در ادامه حتما بخوانید روش‌های آموزش رفتار احترام‌آمیز به فرزند توسط والدین

احترام یا بی‌احترامی؟

رعایت احترام در خانواده، برکات دنیوی و اخروی بسیاری دارد. این کار باعث جلب محبت خداوند، افزایش روزی، طولانی شدن عمر، آرامش روانی و ایجاد نسلی صالح و بااخلاق می‌شود. درمقابل، بی‌احترامی و توهین به اعضای خانواده، پیامد‌های شومی به‌دنبال دارد. امام صادق (ع) می‌فرمایند: «إِنَّ ا... عَزَّ وَ جَلَّ لَیُبْغِضُ الْعَبْدَ وَ یُسْخِطُهُ أَنْ یَرَى لَهُ عَلَى أَخِیهِ نِعْمَه فِی الْخَیْرِ وَ الدُّنْیَا فَیُحِبُّ زَوَالَهَا: همانا خداوند عزوجل از بنده‌ای خشمگین می‌شود و او را دشمن می‌دارد که نعمت خیر و دنیا را برای برادرش ببیند و آرزوی زوال آن را کند.»

این حسادت و بی‌احترامی به برادر، باعث دوری از رحمت خدا می‌شود، بنابراین خانواده‌ای که در آن احترام حاکم است، نمونه‌ای کوچک از بهشت برین است و خانواده‌ای که از آن تهی است، هرگز طعم آرامش واقعی را نخواهد چشید.