پژوهشگری که فضلش بیش از شهرتش بود

«مردی که شهرتش همپایه فضلش و فضیلتش نبود، بر خلاف رسم زمانه، دانشمندی بود ناخودنما، ناحسابگر و ناآزمند به کسب تعیّن‌های روزگار که عبارت باشد از پول یا تشخص و یا جلب تلطف مراکز قدرت.»
این‌ها بخشی از سوگنامه دکتر اسلامی ندوشن به هنگام درگذشت مردی است که آرام و دور از هیاهو و بر کنار از فضل‌فروشی و خودنمایی به کار‌های پژوهشی خویش دلبسته بود و در عزلتی خودخواسته، در دریای عظیم فرهنگ ایران غوطه می‌خورد و تنها کار و تحقیقش او را بسنده بود.
دکتر رحیم عفیفی، استاد زبان‌های باستانی دانشگاه فردوسی مشهد، در حدود سال ۱۳۳۰ خورشیدی در شیراز به دنیا آمد. در دو سالگی پدرش را که «میرزا باشی» نام داشت، از دست داد و تحت سرپرستی دایی‌اش، عبدا... عفیفی، که از آزادیخواهان خطه فارس بود، قرار گرفت. تحصیلات ابتدایی و دوره اوّل متوسطه را در شیراز و دوره دوم متوسطه را در دبیرستان کشاورزی کرج گذرانید و در خرداد ۱۳۲۰ موفق به اخذ دیپلم کشاورزی شد و بلافاصله به استخدام اداره کشاورزی شیراز درآمد. در همین ایام دایی او دو روزنامه به نام‌های «فروردین» و «سروش» به ترتیب در سال‌های ۱۳۲۰ و ۱۳۲۱ در شیراز منتشر می‌کرد که اداره امور داخلی آن‌ها بر عهده رحیم عفیفی بود. او گاهی دست به قلم می‌برد و مقالاتی نیز در آن‌ها می‌نوشت. پس از درگذشت دایی‌اش در سال ۱۳۲۷، تحصیلات خود را ادامه داد و پس از گرفتن دیپلم ادبی از شیراز به تهران رفت و در رشته زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران مشغول به تحصیل شد. او پس از اخذ درجه لیسانس در سال ۱۳۳۱ و درجه فوق لیسانس در سال ۱۳۳۵، در سال ۱۳۳۸ موفق به دریافت درجه دکتری زبان و ادبیات فارسی از دانشگاه تهران شد. او در این سال‌ها از محضر استادانی، چون بدیع‌الزمان فروزانفر، محمّد مقدم، ابراهیم پورداود و به‌ویژه صادق کیا بهره برد.
او از آغاز سال تحصیلی ۴۰-۱۳۳۹ به استخدام دانشگاه فردوسی مشهد که آن روز‌ها دانشگاه مشهد خوانده می‌شد، درآمد و به تدریس دروس زبان‌های پیش از اسلام (اوستایی، فارسی باستان و پهلوی)، زبان‌شناسی و فرهنگ ایران باستان پرداخت. او در سال ۱۳۴۱ به عضویت شورای انتشارات دانشگاه انتخاب شد و مدتی سمت مدیر عاملی سازمان چاپ دانشگاه را نیز بر عهده داشت. افزون‌بر‌این، چند دوره مدیر گروه زبان‌شناسی و زبان‌های پیش از اسلام بود و در ایجاد دوره‌های تحصیلات تکمیلی زبان‌شناسی در دانشگاه مشهد نقشی به‌سزا داشت. او در سال ۱۳۴۶ با استفاده از بورس تحقیقاتی یک ساله دانشگاه به کشور‌های فرانسه و انگلستان سفر کرد و به تحقیق و پژوهش پرداخت. او در مدت حضور خود در دانشگاه فردوسی مشهد، بیش از سی گفتار از متون پهلوی را به فارسی ترجمه و همراه با شرح و تفسیر در مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی منتشر کرد. دکتر عفیفی در سال ۱۳۴۲ ارداویرافنامه، یا بهشت و دوزخ در آیین مزدیسنی و یک سال بعد در ۱۳۴۳ ارداویرافنامه منظوم زرتشت بهرام پژدو را انتشار داد. از جمله آثار درخشان او تصحیح فرهنگ جهانگیری است که در سه جلد در فاصله سال‌های ۱۳۵۱ تا ۱۳۵۴ در انتشارات دانشگاه مشهد منتشر شد و مورد توجه و تحسین صاحب‌نظران قرار گرفت، تا آنجا که وی به سبب آن، برنده جایزه مسافرت تحقیقاتی دانشگاه مشهد به مدت پنجاه روز به اروپا و آمریکا گردید. او در مهر ۱۳۵۸ بازنشسته شد و از اردیبهشت سال بعد در تهران اقامت گزید و فعالیت‌های علمی و پژوهشی خود را در آنجا پی گرفت. از مهم‎ترین آثاری که دکتر عفیفی در مدت اقامتش در تهران منتشر کرد می‌توان به تصحیح بهمن‌نامه (منظومه‌ای حماسی از سده پنجم هجری)، مثل‌ها و حکمت‌ها در آثار شاعران قرن سوم تا یازدهم هجری، فرهنگنامه شعری و اساطیر و فرهنگ ایران در نوشته‌های پهلوی اشاره کرد. او سرانجام در هشتم مرداد ۱۳۷۵ به علت سکته قلبی و پس از چند روز بستری در بیمارستان قلب شهید رجایی، دار فانی را بدرود گفت و در بهشت زهرا به خاک سپرده شد.
دکتر عفیفی سخت‌کوش، خستگی‌ناپذیر، دقیق، سلیم‎النفس، مبادی آداب و تا حد زیادی گوشه‎گیر بود و حتی با فرهیختگان و استادان هم اغلب از راه مکتوبات و آثارشان معاشرت داشت. به نوشته دکتر اسلامی ندوشن «او کم‌حرف، بی‌ادعا و پرکار بود و قیافه روشنفکری به خود نمی‌گرفت و از اینکه علمی اندوخته است، خود را از مردم طلبکار نمی‌دانست ... دانشمندی بود که اگر ما به تعداد زیاد نظیر آن را داشتیم، فضای فکری کشور تغییر می‌کرد، ولی چه می‌شود کرد که طبل تهی آواز بلندتر دارد.»