خزانه و خزانه‌دار در حرم مطهر امام رضا (ع)
گسترش امور مربوط به خزانه در دوره‌های مختلف موجب به وجود آمدن مشاغلی، چون خازن، خزانه‌دار، صاحب‌جمع خزانه، تحویل‌دار خزانه، کلیددار خزانه، خزانه‌دار نقدی و خزانه‌دار کالا شد.
ملک خانی | شهرآرانیوز؛ با شکل‌گیری تشکیلات اداری آستان قدس در دوره صفوی و گسترش آن در دوره‌های بعد و همچنین ارادت دوستداران حضرت رضا (ع) و گسترش نذورات آن‌ها که در بعضی مواقع اشیای نفیس و گران‌بها، آثار هنری، پوشش‌های ضریح مطهر، مصنوعات فلزی ارزشمند و جواهرات به بارگاه حضرت رضا (ع) تقدیم می‌کردند، نیاز به محلی برای نگهداری این اشیا به‌وجود آمد که می‌بایست مکانی حفاظت‌شده و امن می‌بود. به همین سبب از دوره صفوی محلی به نام «خزانه» در این تشکیلات به وجود آمد که ابتدا در محلی بین دارالسیاده و رواق دارالحفاظ گشوده می‌شد.
در سال ۱۳۱۵خورشیدی و در دوره تولیت فتح‌ا... پاکروان، خزانه به حجره‌های فوقانی صحن قدیم منتقل شد و در سال‌های بعد به محل موزه انتقال یافت. در دوره پهلوی اداره خزانه و موزه با هم تلفیق شد؛ بنابراین اشیای عتیقه و نفیس را که در خزانه نگهداری می‌شد، به موزه انتقال دادند تا در معرض دید عموم قرار گیرد.
در دوره پهلوی وظیفه ارزشیابی اشیا به‌وسیل ه کارشناسان و تفکیک و نگهداری اشیا، ذوب و تخلیص و تحویل طلا و نقره لازم برای تعمیرات ضریح مطهر، ساخت یا تعمیر گنبد، گلدسته‌ها، در‌های حرم و مکان‌های متبرکه و ... بر عهده اداره خزانه بود که زیر نظر کمیسیون منتخب قرار داشت.
به هر روی، گسترش امور مربوط به خزانه در دوره‌های مختلف موجب به وجود آمدن مشاغلی، چون خازن، خزانه‌دار، صاحب‌جمع خزانه، تحویل‌دار خزانه، کلیددار خزانه، خزانه‌دار نقدی و خزانه‌دار کالا شد.
بعضی از اسناد به‌جامانده از تشکیلات اداری آستان قدس از دوره صفوی تا قاجار که در آرشیو مدیریت اسناد و مطبوعات آستان قدس نگهداری می‌شود، مربوط به این موضوع است. از این میان حدود ۲۳۳۰شماره اموال راجع به خزانه، ۱۲۲۳شماره اموال درباره شغل خزانه‌دار و ۷۶۴شماره اموال درباره شغل خازن است.
از بررسی این اسناد مشخص می‌شود که خزانه‌دار و مشاغل مربوط به خزانه از مشاغل بسیار مهم این تشکیلات به شمار می‌آمده است. به‌طوری‌که نام آن‌ها در اسناد، جزو صاحب‌منصبان آستان قدس و با القاب عالی‌جاه و عالی‌حضرت ذکر شده است. در کتاب تذکرةالملوک، در شرح وظیفه شغل صاحب‌جمع خزانه یا خزانه‌دار آمده است که مالیات ممالک محروسه می‌بایست تحویل صاحب‌جمع خزانه عامره می‌شد و هریک از عمال و حکام و مباشرین که مالیات را به تأخیر می‌انداختند، صاحب‌جمع خزانه به جهت وصول آن مالیات، محصل (مأمور مالیات) به ولایات می‌فرستاد و آنچه از جواهر یا پارچه‌های نفیس و ... به مشارالیه می‌دادند، تحویل خزانه می‌شد.
مطابق اسناد موجود، خزانه‌دار تشکیلات اداری حرم مطهر، وظیفه وجوهات و عواید نقدی و جنسی از موقوفات و مستغلات آستان قدس، تأمین و تحویل وجوه نقدی و جنسی مورد نیاز بیوتات، تحویل و دریافت وجه اجاره دکاکین و قهوه‌خانه، حق‌الشرب باغات، علیق و جیرهی نظامیان، خرید ملزومات، تعمیر سلاح و ... را بر عهده داشته است.
علاوه بر این، در دوره قاجار خزانه‌دار یا تحویل‌دار ازجمله کسانی بوده است که در مراسم گشودن ضریح و جمع‌آوری نذورات و اشیای داخل ضریح مطهر حضور داشته و اشیا را تحویل می‌گرفته است.
نخستین سندی که به شغل خزانه‌داری (خازن) اشاره دارد، مربوط به سال ۱۰۰۰قمری با عنوان «مستمری به کارکنان» است که در آن از خواجه قاسم علی خزانه‌دار نام برده شده است. وی نخستین خزانه‌دار دوره صفوی است که در بین سال‌های ۱۰۰۱ تا ۱۰۳۴قمری، این مسئولیت را برعهده داشته است. از وی به‌عنوان صاحب‌جمع خزانه نیز یاد شده است. از دیگر خازنان این دوره می‌توان به افرادی، چون غیاث‌الدین محمد، حاجی‌نهال، خواجه محمد امین، حاجی محمدرضا، آقاکافور، معصوم‌علی‌بیک، محمدعلی‌آقا، خواجه محمد رحیم، میرزامحمد ابراهیم و حاجی‌جمشید‌بیک اشاره کرد.
در دوره افشاریه نیز مانند دوره صفوی، شغل خازنی از مشاغل مهم محسوب می‌شده و همان وظایف ذکر شده را انجام می‌داده است. خزانه‌داران حرم مطهر در این دوره میرزا سیدمحمدحسن، آقاعبدا...، میرزا عسکری، حاجی میرزاجعفر، میرزامحمد و شاه‌وردی‌بیک بودند. در دوره قاجار می‌توان از خازنانی، چون میرزاحسن رضوی، میرزا سیدمحمدبن‌شمس‌الدین رضوی، میرزا آقا (فرزند میرزا سیدمحمد)، حسین علی، خلیل‌ا... و آقابزرگ رضوی نام برد، اما به‌تدریج از سال ۱۳۰۱قمری، واژه «خازنی» کمتر در اسناد دیده می‌شود. درواقع در این زمان وظایف خازن به تحویل‌دار سپرده شد. چنانچه میرزا ابوالحسن رضوی و فرزندان وی که لقب خازن التولیه آستانه را داشتند، به‌عنوان تحویل‌دار خاصه و تحویل‌دار خزانه در این دستگاه مشغول به کار بوده‌اند. در اواخر دوره قاجار محمدهاشم میرزا موسوی فرزند محمدتقی میرزا با لقب معین‌التولیه دارای مشاغلی، چون رئیس خزانه و تحویل‌خانه و معین آستانه بوده است.
در سال ۱۳۱۵خورشیدی و در دوره تولیت فتح‌ا... پاکروان، خزانه به حجره‌های فوقانی صحن قدیم منتقل شد و در سال‌های بعد به محل موزه انتقال یافت. در دوره پهلوی اداره خزانه و موزه با هم تلفیق شد؛ بنابراین اشیای عتیقه و نفیس را که در خزانه نگهداری می‌شد، به موزه انتقال دادند تا در معرض دید عموم قرار گیرد.
در دوره پهلوی وظیفه ارزشیابی اشیا به‌وسیل ه کارشناسان و تفکیک و نگهداری اشیا، ذوب و تخلیص و تحویل طلا و نقره لازم برای تعمیرات ضریح مطهر، ساخت یا تعمیر گنبد، گلدسته‌ها، در‌های حرم و مکان‌های متبرکه و ... بر عهده اداره خزانه بود که زیر نظر کمیسیون منتخب قرار داشت.
به هر روی، گسترش امور مربوط به خزانه در دوره‌های مختلف موجب به وجود آمدن مشاغلی، چون خازن، خزانه‌دار، صاحب‌جمع خزانه، تحویل‌دار خزانه، کلیددار خزانه، خزانه‌دار نقدی و خزانه‌دار کالا شد.
بعضی از اسناد به‌جامانده از تشکیلات اداری آستان قدس از دوره صفوی تا قاجار که در آرشیو مدیریت اسناد و مطبوعات آستان قدس نگهداری می‌شود، مربوط به این موضوع است. از این میان حدود ۲۳۳۰شماره اموال راجع به خزانه، ۱۲۲۳شماره اموال درباره شغل خزانه‌دار و ۷۶۴شماره اموال درباره شغل خازن است.
از بررسی این اسناد مشخص می‌شود که خزانه‌دار و مشاغل مربوط به خزانه از مشاغل بسیار مهم این تشکیلات به شمار می‌آمده است. به‌طوری‌که نام آن‌ها در اسناد، جزو صاحب‌منصبان آستان قدس و با القاب عالی‌جاه و عالی‌حضرت ذکر شده است. در کتاب تذکرةالملوک، در شرح وظیفه شغل صاحب‌جمع خزانه یا خزانه‌دار آمده است که مالیات ممالک محروسه می‌بایست تحویل صاحب‌جمع خزانه عامره می‌شد و هریک از عمال و حکام و مباشرین که مالیات را به تأخیر می‌انداختند، صاحب‌جمع خزانه به جهت وصول آن مالیات، محصل (مأمور مالیات) به ولایات می‌فرستاد و آنچه از جواهر یا پارچه‌های نفیس و ... به مشارالیه می‌دادند، تحویل خزانه می‌شد.
مطابق اسناد موجود، خزانه‌دار تشکیلات اداری حرم مطهر، وظیفه وجوهات و عواید نقدی و جنسی از موقوفات و مستغلات آستان قدس، تأمین و تحویل وجوه نقدی و جنسی مورد نیاز بیوتات، تحویل و دریافت وجه اجاره دکاکین و قهوه‌خانه، حق‌الشرب باغات، علیق و جیرهی نظامیان، خرید ملزومات، تعمیر سلاح و ... را بر عهده داشته است.
علاوه بر این، در دوره قاجار خزانه‌دار یا تحویل‌دار ازجمله کسانی بوده است که در مراسم گشودن ضریح و جمع‌آوری نذورات و اشیای داخل ضریح مطهر حضور داشته و اشیا را تحویل می‌گرفته است.
نخستین سندی که به شغل خزانه‌داری (خازن) اشاره دارد، مربوط به سال ۱۰۰۰قمری با عنوان «مستمری به کارکنان» است که در آن از خواجه قاسم علی خزانه‌دار نام برده شده است. وی نخستین خزانه‌دار دوره صفوی است که در بین سال‌های ۱۰۰۱ تا ۱۰۳۴قمری، این مسئولیت را برعهده داشته است. از وی به‌عنوان صاحب‌جمع خزانه نیز یاد شده است. از دیگر خازنان این دوره می‌توان به افرادی، چون غیاث‌الدین محمد، حاجی‌نهال، خواجه محمد امین، حاجی محمدرضا، آقاکافور، معصوم‌علی‌بیک، محمدعلی‌آقا، خواجه محمد رحیم، میرزامحمد ابراهیم و حاجی‌جمشید‌بیک اشاره کرد.
در دوره افشاریه نیز مانند دوره صفوی، شغل خازنی از مشاغل مهم محسوب می‌شده و همان وظایف ذکر شده را انجام می‌داده است. خزانه‌داران حرم مطهر در این دوره میرزا سیدمحمدحسن، آقاعبدا...، میرزا عسکری، حاجی میرزاجعفر، میرزامحمد و شاه‌وردی‌بیک بودند. در دوره قاجار می‌توان از خازنانی، چون میرزاحسن رضوی، میرزا سیدمحمدبن‌شمس‌الدین رضوی، میرزا آقا (فرزند میرزا سیدمحمد)، حسین علی، خلیل‌ا... و آقابزرگ رضوی نام برد، اما به‌تدریج از سال ۱۳۰۱قمری، واژه «خازنی» کمتر در اسناد دیده می‌شود. درواقع در این زمان وظایف خازن به تحویل‌دار سپرده شد. چنانچه میرزا ابوالحسن رضوی و فرزندان وی که لقب خازن التولیه آستانه را داشتند، به‌عنوان تحویل‌دار خاصه و تحویل‌دار خزانه در این دستگاه مشغول به کار بوده‌اند. در اواخر دوره قاجار محمدهاشم میرزا موسوی فرزند محمدتقی میرزا با لقب معین‌التولیه دارای مشاغلی، چون رئیس خزانه و تحویل‌خانه و معین آستانه بوده است.
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تائید توسط شهرآرانیوز در سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی توهین و افترا باشد منتشر نخواهد شد.
