سناریو‌های محتمل درباره پاسخ ایران به فعال‌سازی مکانیسم ماشه

علی قدیری | شهرآرانیوز؛ دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، پس از آنکه نتوانست از سد شورای امنیت برای تمدید تحریم تسلیحاتی علیه ایران عبور کند، اعلام کرد که ایالات متحده آمریکا درصدد فعال کردن مکانیسم ماشه برخواهد آمد. متعاقب آن، آمریکا طی درخواستی رسمی از شورای امنیت، با ادعای نقض برجام توسط ایران، خواستار فعال‌سازی مکانیسم ماشه و بازگشت تحریم‌های سازمان ملل متحد علیه ایران شد، با این حال درخواست آمریکا با پاسخ منفی ۱۳عضو شورای امنیت مواجه شده است. درنتیجه حداقل از منظر حقوقی به نظر می‌رسد که آمریکا مسیر بسیار دشوار و پیچیده‌ای را برای رسیدن به مقصود درپیش دارد. توسل آمریکا به تفسیری غریب و غیرعادی از قطعنامه ۲۲۳۱ و درخواست فعال‌سازی مکانیسم ماشه، نشان می‌دهد که بیش از ابزار‌های حقوقی و قانونی، در عرصه بین‌الملل، این مناسباتِ قدرت و سیاست است که حائز توجه است.

 

درنتیجه بیش از اعتماد به راهکار‌های حقوقی در سیاست بین‌الملل، باید توجه کرد که این عرصه همچنان بر مدار قدرت می‌چرخد؛ بنابراین جمهوری اسلامی ایران باید برای هر سناریو از جانب آمریکا در آینده نزدیک، برنامه‌ای ازپیش تعیین‌شده و اندیشیده‌شده داشته باشد تا متعاقب آن، واکنش تقابلی مناسبی نشان دهد. اینکه این واکنش چیست، از یک‌سو مبتنی‌بر سرنوشت درخواست آمریکا برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه در شورای امنیت و رأی نهایی این شوراست و از سوی دیگر مبتنی‌بر مناسبات سیاسی حاکم در داخل ایران. درنتیجه تاکنون دیدگاه‌های مختلفی درباره مناسب‌ترین راه پاسخ ایران به درخواست آمریکا برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه، مطرح شده است.

جمعی از نمایندگان مجلس خواستار پیشبرد طرح دوفوریتی «خروج خودکار از برجام درصورت فعال‌سازی مکانیسم ماشه» هستند. این طرح را ۴۹نماینده امضا و تقدیم هیئت‌رئیسه مجلس کرده‌اند تا پس از اعلام وصول برای بررسی بیشتر به کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی ارجاع داده شود. در همین باره یعقوب رضازاده، عضو هیئت‌رئیسه کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس، از احتمال برگزاری جلسه این کمیسیون برای بررسی تحرکات آمریکا به‌منظور فعال کردن مکانیسم ماشه در هفته جاری خبر داده است.

 

در اظهارنظری دیگر، فداحسین مالکی، دیگر عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس، درباره اقدام متقابل ایران در برابر آمریکا گفت: «دستگاه دیپلماسی باید با استفاده از ابزار‌های نهفته در برجام، از حقوق جمهوری اسلامی ایران دفاع کند. باید به کمک دستگاه دیپلماسی بیاییم. اروپایی‌ها هم چاره‌ای جز حمایت از ایران ندارند».

 

همچنین مالک شریعتی‌نیاسر، نماینده مردم تهران در مجلس، در همین باره در صفحه شخصی خود در توئیتر نوشت: «با خروج ترامپ از برجام، فعال شدن مکانیسم ماشه به درخواست آمریکا، تخلف است. اما چون نمی‌توان به مناسبات سازمان ملل اعتماد کرد، درصورت پذیرش درخواست آمریکا، ایران تمام گام‌های ممکن برای بازگشت به قبل از برجام را یک‌باره برخواهد داشت. مجلس، مجوز و احیانا تکلیف لازم را مصوب خواهد کرد».

در طرح دوفوریتی «خروج خودکار از برجام درصورت فعال‌سازی مکانیسم ماشه» آمده است: «یکی از بحث‌های مهم مفاد قرارداد بین‌المللی برجام، مکانیسم حل‌وفصل اختلافات معروف به مکانیسم ماشه است که در بندهای۳۶ و ۳۷ برجام گنجانده شده است.

 

این مکانیسم این اختیار را به اعضای دائمی شورای امنیت سازمان ملل می‌دهد که در بازه زمانی دوماهه و با استفاده از حق وتو تمامی قطعنامه‌های پیشین را که براساس برجام و قطعنامه۲۲۳۱ به حالت تعلیق درآمده است، مجددا فعال سازد و با گذشت پنج سال از برجام و حتی پس از خروج آمریکا از این توافق، این کشور همچنان در تلاش است تا با فعال‌سازی مکانیسم ماشه فشار‌ها را بر ایران تشدید کند. در همین خصوص و در آستانه لغو تحریم‌های تسلیحاتی ایران، شاهد هستیم که فشار‌های سیاسی بسیار شدیدی از سوی آمریکا که خود ناقض اصلی برجام است، علیه جمهوری اسلامی ایران وارد شده است.

 

صدور قطعنامه ضدایرانی در شورای حکام و همچنین تلاش برای صدور قطعنامه در شورای امنیت، با هدف تمدید تحریم‌های تسلیحاتی ایران که با شکست آمریکا همراه بود، در همین جهت است. درصورت عدم واکنش مقتضی ازسوی ایران و بنا به اعلام رسمی دولت آمریکا، شاهد اقدام بعدی آمریکا برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه خواهیم بود، لذا برای حفظ منافع ملی ضرورت دارد درصورت انجام چنین اقدامی و با توجه به اینکه ادامه حضور ایران در برجام با بازگشت قطعنامه‌های شورای امنیت، خالی از هر نفعی است، باید الزام به خروج از برجام را به‌عنوان یک اقدام بازدارنده به تصویب رساند».

مجید تخت‌روانچی، نماینده ایران در سازمان ملل، نیز در گفت‌وگویی با پایگاه اینترنتی انجمن کنترل سلاح واشنگتن، درباره اقدام آمریکا در استفاده از مکانیسم بازگردانی تحریم‌ها گفت: «بسیار خنده‌دار است که آمریکا را از مشارکت‌کنندگان برجام بدانیم؛ چراکه آمریکا دیگر عضو این توافق نیست. آمریکا پیش از این گفته بود که مشارکتش در برجام را متوقف کرده است و در بالاترین رده هم آن را اعلام کرده‌اند، اما هنوز مدعی است که عضوی از قطعنامه ۲۲۳۱ است. ظاهرا آن‌ها این قطعنامه را مطالعه نکرده‌اند.

 

این قطعنامه سند قانونی برجام است و برجام پیوستی از این قطعنامه است. صحبت از دو سند جداگانه نیست. تنها بحث یک سند مطرح و آن قطعنامه ۲۲۳۱ است. قطعنامه۲۲۳۱ درباره مشارکت‌کنندگان برجام است و بحث اعضای قطعنامه۲۲۳۱ در آن مطرح نیست. حقوق و تعهدات معینی برای مشارکت‌کنندگان برجام وجود دارد. ازآنجاکه آمریکا از برجام خارج شده است، جزو مشارکت‌کنندگان برجام تلقی نمی‌شود؛ بنابراین مبنای قانونی برای این ادعای آمریکا که یکی از مشارکت‌کنندگان برجام است، وجود ندارد.

 

بر این باور هستیم که آمریکا نمی‌تواند مقررات مربوط در قطعنامه۲۲۳۱ را برای بازگرداندن قطعنامه‌های قدیمی به‌کار بگیرد. به‌وضوح گفته‌ایم که اگر تحریم‌های تسلیحاتی علیه ایران اعمال شود، واکنش ایران بسیار سرسختانه خواهد بود و هیچ گزینه سیاسی را هم که دردسترسمان است، نادیده نمی‌گیریم».

 

وی درباره اینکه ایران پس از گام پنجم کاهش تعهدات داوطلبانه‌اش در برجام، اقدام بیشتری در ماه‌های آتی انجام خواهد داد یا نه، گفت: «ایران پس از گام پنجم اعلام کرد که دیگر اقدامی انجام نخواهد داد و موضع ما از آن موقع همین بوده است.

 

عملکرد ما در آینده هم به این بستگی دارد که چگونه با برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ رفتار شود. اقدام ما مطابق اتفاقی خواهد بود که برای برجام و این قطعنامه می‌افتد». تخت‌روانچی در ادامه، درباره اینکه با توجه به پایان یافتن معافیت‌های تحریم‌های همکاری هسته‌ای ایران در ماه جولای، وضعیت پروژه بازطراحی تأسیسات هسته‌ای اراک چگونه است، نیز گفت: «درحال مذاکره با شرکایمان هستیم. درعین‌حال گفته‌ایم اگر ایران در موقعیتی قرار بگیرد که نتواند این بخش از تأسیسات هسته‌ای‌اش را پیش ببرد، به طرح قبلی بازخواهیم گشت که خودمان طراحی کرده‌ایم. بنابراین، این یک گزینه برای ایران است و ما در زمان مناسب تصمیم خواهیم گرفت که چه وقت به طرح قبلی بازگردیم».