هم سوگ و حزن و هم حماسه | نگاهی به اکران های شهری به‌مناسبت ایام سوگواری اباعبدا... الحسین (ع) در مشهد

لیلا کوچک‌زاده | شهرآرانیوز؛ امسال حسینیه دل‌ها، سیاهپوش شده است. امسال مردم آرام و موقر و با رعایت هرآنچه موجب سلامت خود و همشهری‌هایشان باشد، به عزاداری پرداخته‌اند. امسال مردم خیلی زود مشکی‌پوش پوشیده اند تا این آیین غریبانه، غریبانه بماند. اما مدیریت شهری پای کار آمده و فضا‌های بزرگی مانند عرصه میدان شهدا، ورزشگاه تختی، حتی کوه‌پارک تازه گشایش‌یافته را برای عزاداری آماده ساخته تا دل کسی نگیرد که امسال از عزای اباعبدا... هم بازمانده است. از طرفی، شهر مملو از سوگ سروده‌های بسیار آشنا و نوحه‌های اصیل شاعران گذشته شده است. اشعاری، چون «کجایید‌ای سبک‌بالان عاشق، پرنده‌تر ز مرغان هواییِ» مولانا، «باز این چه شورش است که در خلق عالم است» محتشم کاشانی، به تعداد زیادی روی پرده‌های مشکی، بیل‌بورد‌ها و با خطی خوانا گسترانده شده است.

ما نظر دوتن از شاعران آیینی خراسان را درباره اکران‌های امسال مدیریت شهری جویا شدیم. اینکه ملاک انتخاب اشعار قدما چه باشد و جایگاه شعر‌های آیینی معاصر کجاست. تأثیرگذاری هر کدام بر مردم چگونه است و کار‌های خلاقانه چه باشد؟

مصطفی محدثی خراسانی، شاعر آیینی خراسان که فرزند مشهد است و ساکن تهران، اقدام هر ساله مدیریت‌های شهری در اکران‌های عاشورایی با زبان شعر را، می‌ستاید و می‌گوید:

بخش عمده‌ای از انتقال فرهنگ ما برعهده شعر است. بخش زیادی از تأثیرگذاری فرهنگ عاشورا بر فرهنگ مردم هم، با شعر انجام شده است و اکران‌های مدیریت شهری هم زمان با شروع ماه محرم، شایسته و پسندیده است. اما در این اکران‌ها، فقط استفاده از اشعار سوگوارانه کافی نیست. در کنار استفاده از ابیات آشنا به ذهن مردم، باید اشعار دربرگیرنده عزت و حماسه حسینی هم دیده شود. یعنی فقط موضوعش، عاشورایی نباشد، موضعش هم عاشورایی باشد.

او به این بیت معروف مولانا که امسال در اکران‌های عاشورایی مشهد، فراوان دیده می‌شود، اشاره می‌کند: «کجایید‌ای شهیدان خدایی/ بلاجویان دشت کربلایی.» شعری که به گفته محدثی خراسانی، هم سوگ دارد و هم حزن و حماسه. او می‌گوید: بیدل هم زیبا سروده و بهره‌بردن از شعر او هم پسندیده است: «هرگاه ز خاک کربلا سبحه کنند/ در گردش آن چکیدن خونی است» بیدل در این رباعی، غیرمستقیم به خون شهدای کربلا و تازه‌بودن و جریان همیشگی آن اشاره دارد. هم از عزت گفته و هم حماسه و شور دارد.

سراینده هزارمرتبه خورشید، بهره بردن از اشعار آیینی شاعران امروز را نیز در چنین اکران‌هایی که مخاطبانش مردم هستند، توصیه می‌کند. اشعاری که به گفته او تک‌بیتی‌های زیبا، خوش‌ساخت و درخشانی از واقعه عاشوراست و مردم را به فکر فرو می‌برد و وظیفه امروز ما را نیز در برابر واقعه عاشورا بازگو می‌کند.

او در‌این‌باره شعری از علی معلم دامغانی می‌خواند:
{روزی که در جام شفق مل کرد خورشید
بر خشک چوب نیزه‌ها گل کرد خورشید
..
از پا حسین افتاد و ما برپای بودیم
زینب اسیری رفت و ما بر جای بودیم}
و شعری از محمدرضا محمدی نیکو: «کاش بودیم و سر و دیده و دستی چو ابوالفضل/ می‌فشاندیم سبک‌تر ز کفی آب به پایت»

محدثی خراسانی، در پایان صحبت خود به این نکته هم اشاره می‌کند که امسال مدیریت شهری تهران، از شاعران معاصر درخواست کرده با توجه به همه‌گیری کرونا و تکیه بر این موضوع که مردم برای دل خودشان عزاداری کنند، تک‌بیتی بسرایند.

تک‌بیت محدثی، شاعر آیینی خراسان نیز در اکران‌های عاشورایی امسال تهران دیده می‌شود:
«تا شور محرمت جهانگیر شود / امسال دل همه حسینیه توست»

مصطفی حسینی‌راد دیگر شاعر آیینی مشهدی نیز از یک اتفاق خوب که امسال به دلیل همه‌گیری کرونا پیش آمد می‌گوید: امسال نه تنها عزاداری‌ها تعطیل نشد، بلکه در فضا‌های بزرگ‌تر و با شور بیشتری برگزار شد. حتی مردم زودتر مشکی‌پوش شدند و برای عزاداری آماده. اما آن اتفاق خوب این بود که هیئت‌های قدیم و جدید با هم ائتلاف کردند و در یک فضا قرار گرفتند. در نتیجه شاهد این بودیم که در هیئتی قدیمی مانند حسینیه علی‌اکبری‌ها که بیش از ۱۰۰ سال قدمت دارد، جوانان با شعر‌ها و سبک‌های امروزی در کنار نوحه‌های پیرغلامان خواندند و هر دو از این اتفاق راضی و خرسند بودند.

این شاعر آیینی، همین اتفاق را در اکران‌های شهری عاشورایی سطح شهر نیز مؤثر و کارا می‌داند. او می‌گوید: بهره‌بردن از شعر‌ها و نوحه‌های قدیمی روی بیلبورد‌ها و پرچم‌ها و پرده‌ها، بیانگر سادگی و اصالت اشعار گذشتگان ماست و جوان‌ها از خواندنش لذت می‌برند و خوششان می‌آید. از طرفی قدیمی‌ها را هم به یاد دوران کودکی و نوجوانی‌شان می‌اندازد. این صفا و صمیمیت‌ها نباید فراموش شود. در این میان، استفاده از اشعار معاصر در کنار این اشعار قدیمی هم تأثیرگذاری خاص خودش را دارد و نباید آن را نادیده گرفت. چنانکه در بین غزلیات و رباعی‌های شاعران امروز، تک‌بیتی‌های تأثیرگذار عاشورایی فراوان یافت می‌شود. در این میان، آنچه مهم است، تلفیق منطقی و متعادل بین نوحه‌های قدیم با شعر امروزی است.

او همچنین اقدام سال گذشته مدیریت شهری را در اکران پرده‌هایی با اشعار قیصر امین‌پور مثبت می‌داند و می‌گوید: قیصر امین‌پور، شاعری آگاه، باتجربه و درجه یک است و استفاده از اشعار او بهترین گزینه برای اکران‌های شهری بود.

حتی فونت کلمات نیز مناسب و بسیار خوانا بود و با اشعار هماهنگی داشت. درواقع گرافیک‌های اکران‌های شهری، باید ساده و خوانا باشند تا در ذهن مردمی که فقط برای لحظه‌ای از کنار آن می‌گذرند، باقی بمانند و نظرشان را جلب کند.