کاستی‌های هنر هفتم در ترویج فرهنگ رضوی در گفت‌وگو با مسعود زارعیان
زارعیان باور دارد برای دستیابی به سینمای دینی باید ذهن هنرمند را آماده کرد تا اثری دینی خلق کند و این آمادگی با قرار گرفتن هنرمند در موقعیت رقم می‌خورد. در ادامه با او درباره سینمایی که می‌تواند فرهنگ رضوی را گسترش دهد گفت‌وگو کرده‌ایم.
رضا زوزنی | شهرآرانیوز - «سینمای دینی» ترکیب واژگانی پرطمطراق است، اما از زمانی که این اصطلاح میان اهالی هنر رایج شد، چندان پیشرفت نداشته است. با افزودن پسوند «دین» به «سینما» امکان به وجود آوردن دستاورد در سینمای دینی میسر نمی‌شود.
به نظر برخی کارشناسان دستیابی به سینمای دینی با تمرکز روی ارکان دین ممکن خواهد شد. ارکانی همانند سیره و زندگی امامان معصوم (ع)، بهترین راه دستیابی به سینمای دینی و جذابیت‌های آن است. حجت‌الاسلام مسعود زارعیان، طلبه مستندساز مشهدی، که با ما در‌این‌باره گفتگو کرده است باور دارد بارگاه منور امام رضا (ع) و فضای معرفتی که این جایگاه برای شهر و کشور ما به وجود آورده می‌تواند بهترین دست‌آویز برای دستیابی به سینمای دینی باشد. سینمایی که به رشد فرهنگی و معنوی جامعه کمک ارزنده‌ای می‌کند.
زارعیان که سال‌هاست در زمینه تولید فیلم مستند فعالیت دارد، دبیر نخستین دوره جشنواره فیلم «بهشت» نیز بوده که دو سال پیش به همت مرکز آفرینش‌های هنری آستان قدس رضوی برگزار شد. این جشنواره با توجه به آثار با محوریت فرهنگ رضوی، توانست به صورت کارگاهی، با حضور ده‌ها تن از مستندسازان جوان نزدیک به چهل فیلم مستند در حرم مطهر رضوی تولید کند.
زارعیان باور دارد برای دستیابی به سینمای دینی باید ذهن هنرمند را آماده کرد تا اثری دینی خلق کند و این آمادگی با قرار گرفتن هنرمند در موقعیت رقم می‌خورد. در ادامه با او درباره سینمایی که می‌تواند فرهنگ رضوی را گسترش دهد گفتگو کرده‌ایم.
آیا جشنواره فیلم مستند «بهشت» با هدف آماده کردن فیلم‌ساز برای خلق اثر رضوی راه‌اندازی شد؟
یکی از علت‌هایی که باعث شد جشنواره «بهشت» را راه بیندازیم آماده‌سازی ذهن فیلم‌سازان برای تولید آثاری با مضامین دینی بسیار مهم بود که در جشنواره بهشت به طور ویژه به آن نگاه شد. نمونه جشنواره‌هایی که در طول سال برگزار می‌شوند شاید کافی بود تا آثاری که با مضامین و مفاهیم دینی تولید شده‌اند را جمع‌آوری کنند، اما هیچ‌کدام از آن‌ها فیلم‌ساز را در فضا و موقعیت مطلوب قرار نداده بود. ما در «بهشت» به دنبال این بودیم که فیلم‌سازان را در فضا و موقعیت کسب تجربه دینی قرار دهیم تا به خلق اثر دینی مؤثر دست‌یابد.
چه موقعیتی عمیق‌تر و وسیع‌تر از حرم مطهر حضرت علی‌ابن موسی‌الرضا (ع) که فیلم‌ساز در آن قرار بگیرد. این شد که جشنواره «بهشت» در همان یک دوره‌ای که برگزار شد به جشنواره‌ای تخصصی برای فیلم‌های مستند تولید شده در حرم مطهر رضوی تبدیل شد.
ما در واقعیت می‌بینیم که انبوهی زائر و مجاور برای گذراندن روز‌ها و ساعت‌ها و لحظات مهم زندگی‌شان به حرم مطهر امام رضا (ع) می‌آیند. سینمای مستند است که می‌تواند این وقایع را روایت کند. محل تلاقی همه این راز و نیاز‌ها حرم امام هشتم (ع) است، اما فیلم‌های انگشت‌شماری درباره آن داشته‌ایم.
ما در جشنواره «بهشت» به دنبال این بودیم که همه آن آثار تجمیع بشود و برای فیلم‌سازان فرصتی فراهم شود که در یک مسیر و فرایند آموزشی قرار بگیرند تا آثار متناسب با مضمون جشنواره تولید کنند. وقتی روی یک موضوع به طور خاص تمرکز کنیم و هنرمند و فیلم‌ساز نیز روی آن موضوع متمرکز شوند، شاهد خلق آثار بهتری خواهیم بود. البته دستیابی به نتیجه زمان‌بر است.
آثاری که در طول این سال‌ها درباره حرم امام رضا (ع) و به طور ویژه فرهنگ رضوی تولید شده به نظر شما از چه کیفیتی برخوردارند؟
از قضا اغلب آثاری که در حوزه امام رضا (ع) در گونه فیلم مستند در این سال‌ها تولید شده بود برای جشنواره «بهشت» نیز ارسال شد. با کم و زیادش تقریبا دویست اثر بود. از نظر کمّی این تعداد فیلم دربرابر نعمت وجود مضجع امام هشتم (ع) در کشور بسیار ناچیز است. ما مدعی ام‌القرای کشور‌های اسلامی هستیم. این تنها حرم یک معصوم در کشورمان است. منبع عظیم معرفت شیعه، وجود مبارک حضرت علی‌ابن موسی‌الرضا (ع) در کشور ماست. ما مدعی هستیم قصد داریم فرهنگ رضوی را در جامعه گسترش دهیم و آن را به جامعه جهانی معرفی کنیم، اما دستمان خالی است. از نظر کیفی هم باید بگویم در همه این سال‌ها متأسفانه هیچ کاری انجام نداده‌ایم. آثار خوب و اعتناپذیر بسیار کم تولید شده است. جشنواره‌های متعددی در کشور راه افتاده است و هر سال با صرف هزینه برگزار می‌شود، اما هیچ کار تخصصی با موضوع امام رضا (ع) انجام نشده است. روایات و احادیثی که از ایشان در کتب دینی ما وجود دارد و مذهب ما را زنده کرده است در هیچ اثر هنری مستند و داستانی بازتاب داده نشده است.
با وجود همه بودجه‌هایی که صرف برگزاری جشنواره‌ها و رویداد‌های مختلف شده و همه تلاش‌هایی که در همه این سال‌ها صورت پذیرفته، اما ما هنوز هم ضعف داریم. چرا باید این‌طور باشد؟ این همه سازمان فرهنگی در این شهر وجود دارد، اما کار شایسته‌ای برای معرفی فرهنگ رضوی به صورت تخصصی انجام نشده است.
راه‌اندازی جشنواره تخصصی برای فیلم در مشهد مقدس به دلیل وجود پیکر مطهر امام رضا (ع) در این شهر ضروری است. سینمای دینی سینمای گیشه نیست، سینمای اندیشه است. ما با مضجع پیشوایی روبه‌رو هستیم که منبع عظیم معرفت و محبت است. امام رضا (ع) چه در زمان حیات مبارکشان و چه پس از آن محل رجوع اقشار مختلف مردم با ملیت‌ها و مذهب‌های مختلف بودند. ما واقعا برای این منبع عظیم معرفت هیچ کار شایسته‌ای چه در حوزه سینمای مستند و چه در حوزه سینمای داستانی انجام نداده‌ایم. بخشی از این کاستی‌ها به خود فیلم‌ساز‌ها بر می‌گردد. اغلب توانایی و دانش کافی در تبدیل کردن معارف رضوی به فیلم را ندارند و یا نگاه سطحی دارند.
ضعف دانشی و معرفتی در فیلم‌ساز‌ها را نمی‌توان انکار کرد؛ در کنار این، نبود ارتباط میان متولیان دین با هنرمندان را هم باید در نظر گرفت. این ضعف به دلیل فضایی که دستگاه‌های فرهنگی و جشنواره‌های جریان‌ساز برای تقویت فیلم‌ساز‌ها ایجاد نکرده‌اند به وجود آمده است. در کشور‌های خارجی و غربی در کنار هر مرکز دینی مانند کلیسا و ... یک دانشگاه و مرکز فیلم‌سازی قرار دارد. اما در کشور و شهر ما این ضعف‌ها ریشه‌ای است. برای دیگر رشته‌های هنری هزینه صرف کرده‌اند، اما برای فیلم‌سازی و مستندسازی هزینه بسیار محدودی شده است.
از طرف دیگر متونی که در قالب کتاب تألیف می‌شود صرفا یک متن علمی یا ادبی نیست. آن متون امکان تبدیل شدن به فیلم را دارند. در واقع عالمان، دانشمندان، نویسندگان و محققان این وظیفه را دارند تا اثری ادبی، مذهبی، علمی و .. را به متنی که بشود از روی آن فیلم ساخت تبدیل کنند. خود فیلم‌ساز به تنهایی متن یا کتاب و مقاله‌ای را برای تبدیل کردن به فیلم بر نمی‌گزیند.
در کشور ما نیز مراکز آموزشی و پژوهشی که کارشان تبدیل کردن کتاب‌ها و مقالات برای تولید فیلم است وجود دارد، اما خروجی ندارند. دانشگاه‌ها، حوزه‌های علمیه، مراکز علمی و ... حق نعمت رضوی در کشور را ادا نکرده‌اند.
ممکن است این مسئله مطرح شود که معارف رضوی تا چه میزان امکان تبدیل شدن به فیلم‌نامه و طرح و ایده را دارند؟
ما با افراد سر و کار داریم نه با جامدات! با هزاران زائری سر و کار داریم که هر کدامشان به امید و نیازی پا به حرم مطهر رضوی می‌گذارند. داستان‌هایشان به هم پیوند می‌خورد. رسیدن به حضرت علی‌ابن‌موسی‌الرضا (ع) برای هر کدامشان یک نیاز است. این وصال اوج داستان است. همه این‌ها قصه دارند و در قالب این قصه‌ها می‌شود معارف رضوی را نشر داد. همه این قصه‌ها را می‌شود در سینمای مستند روایت کرد.
سینمای مستند در مقابل سینمای داستانی کم هزینه‌تر به نظر می‌رسد. حتی در این‌گونه از سینما نیز شاهد تولید ویژه‌ای نیستیم.
سینمای مستند به طور کلی سینمای غریبی است. شما به گیشه آن نگاه کنید. فیلم تولید می‌شود کجا پخش می‌شود؟ حتی همین جشنواره «بهشت» که نگاه تخصصی در حوزه فرهنگ رضوی در گونه مستند داشت نیز قرار بود دور دومش برگزار شود. حتی دبیر آن هم مشخص شد. اما خبری از آن نیست. در حالی که بسیاری از جشنواره‌ها در حال برگزاری هستند، اما تنها جشنواره تخصصی مستندسازی درباره امام رضا (ع) برگزار نمی‌شود. نمی‌دانم چرا متولیان امر برایشان کار تخصصی و بنیادی در حوزه، اما رضا (ع) اهمیتی ندارد.
فکر نمی‌کنید برچسب «سفارشی بودن» هم حربه‌ای شده برای اینکه هنرمندان کمتر مایل باشند به این طرف گام بردارند؟
سفارش لزوما بد نیست. مرحوم عباس کیارستمی، کاری سفارشی برای طرح ترافیک در دهه شصت ساخت که بسیار جذاب است. آقایان داریوش مهرجویی، ناصر تقوایی و ... نیز در این باره اثر تولید کرده‌اند. در عین حال که سفارشی است، خلاقانه است. سفارش زمانی دچار ابتذال می‌شود که به شعارزدگی بینجامد. اگر محتوا از فرم نیفتد یک اثر خلاقانه تولید می‌شود. اگر این دو همپای هم پیش بروند یک فیلم سفارشی قطعا ارزشمند خواهد شد.
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تائید توسط شهرآرانیوز در سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی توهین و افترا باشد منتشر نخواهد شد.
