رساندن گنجینه‌ها به آیندگان

فاطمه خلخالی استاد | شهرآرانیوز؛ بعضی آدم‌ها دست بالای دستشان نیست. اگر نباشند، دنیا چیزی کم دارد. آن‌ها دومی ندارند. این‌طور نیست که فقط همسر و بچه و مادر و پدرشان به وجودشان افتخار کنند. نام آن‌ها سر زبان یک کشور و حتی جهان افتاده است. وقتی جایی نامی از ایشان برده می‌شود، همه هم‌وطنانشان سر بالا می‌گیرند و غروری زیر پوستشان می‌دود. عمر این آدم‌ها بر سر هنری، علمی یا فنی صرف شده است، نه اینکه بی‌هوا بر باد رفته باشد. وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری از این اشخاص با عنوان «مفاخر حامل میراث ناملموس» یا «حاملان میراث ناملموس» و هم‌چنین «نادره‌کاران» نام می‌برد و از سال ۱۳۹۵ به جمع‌آوری فهرست اسامی این افراد در سطح ملی اقدام کرده است.

 

همین سال نام استاد غلامرضا نبی‌پور به عنوان نخستین نادره‌کار در این فهرست به ثبت رسید. نبی‌پور از استادان قنات‌کار گنابادی بود که سال ۱۳۹۷ از دنیا رفت. سازمان جهانی یونسکو نیز که این حرکت از آنجا شروع شد، از چنین اشخاصی با نام «گنجینه‌های زنده بشری» یاد می‌کند و حفظ و نگهداری میراث آنان را جزو اهداف خود قرار داده است. در گزارش پیش رو، به دنبال پاسخ این سؤال‌ها رفته‌ایم که آغاز این جریان در سطح جهانی از چه زمانی اتفاق افتاده و تاکنون نام چه اشخاصی از استان خراسان رضوی در این فهرست جای گرفته است، بعد از ثبت قرار است چه اتفاقی برای نادره‌کاران بیفتد و آیا عایدی‌ای برای آنان خواهد داشت.

 

 

جامعه جهانی لزوم نگهداری از میراث فرهنگی ناملموس را به رسمیت شناخته است. کنوانسیون میراث فرهنگی ناملموس، یک معاهده بین‌المللی است که سال ۲۰۰۳ از سوی یونسکو به تصویب رسیده است. قانون الحاق جمهوری اسلامی ایران به این کنوانسیون در سال ۱۳۸۴ و نیز آیین‎نامه اجرایی این قانون مصوب ۱۳۸۷ هیئت وزیران نشان‌دهنده پیوستن ایران به این جریان است.

 

همه می‌دانیم بسیاری از جلوه‌های میراث فرهنگی ناملموس همچون ادبیات شفاهی، هنر‌های اجرایی و آیین‌ها و مراسم اجتماعی به دلیل کم‌شدن تعداد دارندگان و استادان این میراث معنوی و تمایل‌نداشتن نسل جدید به فراگیری آن‌ها در خطر نابودی قرار دارند. به همین دلیل، تهیه فهرست حاملان میراث معنوی ناملموس نیز به این جریان جهانی افزوده شد تا این گنجینه‌های زنده بشری به رسمیت شناخته شوند و اقدامات لازم برای نگهداری از دانش و مهارتشان و انتقال و آموزش آن به نسل‌های بعد انجام گیرد.

 

به همین منظور، تهیه فهرست ملی «مفاخر حامل میراث ناملموس» ایران طبق مصوبه مرداد ۱۳۹۵ شورای عالی سیاست‌گذاری میراث فرهنگی در دستور کار قرار گرفته است. از سال ۱۳۹۵ و بعد از ثبت نام استاد غلامرضا نبی‌پور در فهرست نادره‌کاران، تاکنون نام ۵ نفر دیگر از استان خراسان رضوی در این بین به ثبت رسیده است: استادان عثمان محمدپرست، علی‌محمد اعتباری رودی، حسین عزیزی آمارلو، علی‌اکبر بهاری و علی‌اصغر عاشق. هم‌چنین پرونده استادان محمد فاروق کیانی‌پور و اسفندیار تخم‌کار در حال گذراندن مراحل ثبت است. احتمالا نخستین سؤالی که پیش می‌آید این است که چرا پس از گذشت ۵ سال از تصویب چنین برنامه‌ای، فقط ۵ نفر از استان خراسان رضوی در این فهرست قرار گرفته‌اند.

 

 

وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری برای تأیید افراد این فهرست، شرایط و ویژگی‌های خاصی در نظر گرفته است که زنده بودن نخستین آن‌هاست. بعد از آن باید به این موضوع توجه کرد که نادره‌کاران افرادی هستند که در حد بسیار ممتاز و کم‌نظیری حامل دانش و تخصصی برای خلق یا بازآفرینی مظاهر گوناگون میراث ناملموس‌اند و با از دست‌رفتن آن‌ها، بخش عمده‌ای از این دانش و مهارت نابود می‌شود. در این مفهوم، مجریان و حاملان سنتی و اغلب غیردانشگاهی میراث ناملموس در سطوح جوامع و گروه‌های محلی مورد نظر است. این افراد در یک یا چند مورد از مصادیق میراث، صاحب‌نظر و استاد منحصربه‌فرد هستند به نحوی که فقدانشان موجب فقر میراث می‌شود.

 

به گفته محمود طغرایی، مسئول دفتر ثبت میراث فرهنگی، تاریخی و طبیعی استان خراسان رضوی، برای ثبت نام این افراد، محدودیتی از نظر تعداد وجود ندارد، ولی با توجه به الزاماتی که برای انتخاب و معرفی‌شان در نظر گرفته شده است، افراد معدودی به تأیید شورای استان و سپس داوران ملی خواهند رسید. هدف از ایجاد فهرست و ثبت مفاخر حامل میراث ناملموس، جز شناسایی و تکریم آنان، انتقال دانش و مهارت استادکاران به نسل‌های جوان‌تر است. مسئول دفتر ثبت میراث استان دراین‌باره می‌گوید: همه استادان خراسان رضوی که تاکنون ثبت میراث فرهنگی ناملموس شده‌اند، در منطقه زندگی خود کارگاه آموزشی دارند و میراث خود را به نسل آینده منتقل می‌کنند.

 

 

وقتی صحبت از ثبت نام اشخاص نادر در فهرست آثار ملی می‌شود این سؤال پیش می‌آید که آیا از این شخصیت‌ها حمایت مادی و مالی هم خواهند شد.

 

با اینکه بسیاری از شخصیت‌های بزرگ عرصه فرهنگ و هنر، وضع معیشتی مناسبی ندارند، در طرح تهیه فهرست نادره‌کاران نیز تا امروز حمایت مالی در نظرگرفته نشده است و لازم است در این زمینه اقداماتی انجام گیرد. طغرایی توضیحاتی در‌این‌باره دارد: ما با دادن حکم و برگزاری بزرگداشت و سرزدن به این افراد، سعی در تکریمشان داریم، اما باید شیوه‌نامه‌ای برای حمایت مالی از این افراد تدوین شود. استادانی که در حوزه صنایع دستی مشغول‌اند و در اداره میراث فرهنگی پرونده دارند، بیمه می‌شوند و بخشی از سهم بیمه آن‌ها را دولت می‌پردازد یا به آن‌ها تسهیلاتی مثل وام می‌دهد، اما مثلا درباره هنرمندان موسیقی، شیوه‌نامه‌ای تعریف نشده است. با توجه به اینکه تعداد این افراد در کل کشور چندان زیاد نیست، خوب است برایشان حداقل حقوقی در نظر گرفته شود تا آن‌ها را دلگرم‌تر کند.