درباره پرویز اسکندرپور خرمی، هنرمندی که ۲۰ سال نگارگری در مشهد تدریس کرد

دکتر پرویز اسکندرپور خرمی، پژوهشگر و مدرس هنر و طراح و ناظر کیفی و هنری ستاد بازسازی عتبات عالیات، در ۲ آبان ۱۳۹۹ بر اثر بیماری کرونا درگذشت و جامعه هنری کشور، بار دیگر داغدار شد.

لیلا کوچک‌زاده | شهرآرانیوز - دکتر پرویز اسکندرپور خرمی مدرس رشته هنر در دانشگاه تربیت مدرس تهران و دانشگاه‌های خراسان و زاهدان بود و طراح ضریح‌های حبیب ابن‌مظاهر در کربلا و مسلم‌ابن‌عقیل در کوفه و در‌های حرم حضرت سیدالشهدا (ع) و حضرت ابوالفضل العباس (ع).

مرحوم اسکندرپور خرمی، خراسانی نبود. او زاده سال ۱۳۳۸ خورشیدی در تهران است، اما حدود ۲۰ سال به دلیل ارادت قلبی خود به امام رضا (ع)، هر هفته رنج سفر به مشهد را بر خود هموار می‌کرد و به تدریس هنر نگارگری در مشهد می‌پرداخت. برای این هنرمند، فرقی نمی‌کرد در آموزشگاهی خصوصی تدریس کند یا در دانشگاه و زیر نظر نهاد و ارگانی. فقط در شهر امام رضا (ع) باشد. شاگردان مشهدی او چه آن‌ها که در دانشگاه هنر زاهدان، صنایع دستی خوانده بودند، چه هنرآموزانی که در دانشگاه الزهرا، مجتمع امام رضا (ع) در پارک ملت، کانون نگارگران زرافشان و ...، آموزش دیدند، استادان شاخص، مدرسان و مدیران امروز هنرستان‌ها، دانشگاه‌ها و کارگاه‌های آموزش هنر‌های تجسمی در مشهد هستند.

با رضا مهدوی، از هنرمندان سرشناس مشهدی در حوزه هنر‌های تجسمی، و مریم میرصدرائی، نماینده نگارگران در انجمن هنرمندان خراسان رضوی که از شاگردان آن مرحوم نیز بوده‌اند، در گفتگو با شهرآرانیوز درباره تأثیرگذاری آموزش‌های اسکندرپور در شهر مشهد و تربیت نسلی از نگارگران شهرمان سخن می‌گویند.

اولین حضور

بهره‌بردن از اعداد مقدس

اولیـن حضـور پرویز اسکندرپور برای تدریس در مشهد از سال ۷۸ و برای آموزش دوره‌های تخصصی هنر که اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی مشهد، در مجتمع امام رضا (ع) در پارک ملت برگزار کرد، شروع می‌شود.

رضا مهدوی مدرس هنر‌های دیداری ایرانی‌اسلامی هم، جزو اولین شرکت‌کننده‌ها در این دوره‌هاست. او درباره آن روز‌ها می‌گوید: هنرمندان حرفه‌ای و نیمه‌حرفه‌ای در این دوره‌ها بعد از آزمون‌دادن شرکت می‌کردند. جناب اسکندرپور به عنوان استاد در بخش آموزش نگارگری و هنر‌های وابسته به آن حضور داشتند. من هم استادیار بودم. آن زمان آموزشگاه هم داشتم. شاگردان خودم را هم برای شرکت در این دوره‌ها خبر کردم و این کلاس با جمعیتی حدود ۲۰ نفر برگزار شد.

این مدرس نگارگری در ادامه می‌گوید: ایشان با آموزش‌های کلاسیک و آکادمیک در حوزه تذهیب، هنرجویان را حرفه‌ای می‌کردند. خودم هم در زمینه تذهیب، مدیون آموزش‌هایشان هستم و می‌توانم بگویم بعد‌ها همین آموزش‌ها پایه هنر تذهیب من شد.

به گفته این هنرمند، اسکندرپور از نظر اخلاقی و عملی استاد برجسته‌ای بوده است. او می‌گوید: پایین‌ترین نمره کلاسشان ۱۷ بود و بالاترین ۲۰ بود. همه را خوب می‌دیدند.

مهدوی می‌گوید: تا سال ۱۳۸۰ در خدمت ایشان بودم. وقتی این دوره‌ها تمام شد، ایشان با عده‌ای از هنرمندان مشهدی همچنان در ارتباط ماندند و همین ارتباط، واسطه‌ای برای حضور مداومشان برای آموزش در مشهد تا امروز شد. البته استاد، به دلیل ارادت خاصشان به حضرت امام حسین (ع) و امام رضا (ع)، این حضورشان در مشهد را دعوت و برکتی از سوی امام رضا (ع) می‌دانستند.

ایشان هنرجویانشان را به بهره‌بردن از نماد‌های مذهبی در کارهایشان تشویق می‌کردند. مثلا در کار تذهیب، بچه‌ها را به استفاده از المان‌هایی مانند ذوالجناح در نقش شمسه تشویق می‌کردند یا استفاده از اعدادی مانند ۷۲ و ۱۴ که به امامان معصوم ربط پیدا می‌کرد. این اعداد برایشان مقدس بود و دوست داشتند هنرجویانشان نیز به این‌ها توجه کنند.

درباره پرویز اسکندرپور خرمی، هنرمندی که ۲۰ سال نگارگری در مشهد تدریس کرد

آخرین حضور

نقوش قدسی را برای انبیا به کار ببندید

اما آخرین حضور دکتر پرویز اسکندرپور خرمی در مشهد با دو اثر مهمش رقم خورده است. دو تابلوی عاشورایی با عنوان «جدال با نفس» و «طفل تشنه» که چندی پیش به مناسبت اربعین حسینی در نمایشگاه گروهی جمعی از استادان نگارگری مشهد با عنوان «شرح فراق» به نمایش درآمد. به گفته مریم میرصدرائی، نماینده نگارگران در انجمن هنر‌های تجسمی خراسان رضوی، اگر این استاد برجسته، نتوانست برای آخرین بار، حضوری فیزیکی در مشهد داشته باشد، باز هم با آثارش یاد و خاطره‌اش را زنده ساخت.

این مدرس نگارگری که جزو هیئت مدیره کانون نگارگران زرافشان در مشهد است می‌گوید: حدود ۱۲ سال پیش که کانون فعالیتش را در مشهد شروع کرد، جناب اسکندپور نیز با پیوستن به کانون ما، به تدریس هنر‌های مربوط به رشته نگارگری، شامل تذهیب، گل ومرغ و مینیاتور پرداختند و افراد زیادی از عموم علاقه‌مندان به هنر نگارگری مثل مدرسان و معلمان نگارگری در مشهد، دانشجویان علاقه‌مند تا حتی بانوان خانه‌دار از آموزش‌هایشان بهره بردند.

او در ادامه می‌افزاید: ایشان به دلیل ارادت قلبی به امام رضا (ع)، کلاس‌های ما را قبول کردند. چون برگزاری دوره‌های کانون ما در پوشش اداری نبود. ما انجمنی خودجوش هستیم که ایشان به دلیل همان ارادت خالصانه به ائمه معصومین (ع)، سختی راه را تحمل می‌کردند و ساعت‌های طولانی از ۸ صبح تا ۶ عصر و در دو روز پیاپی، تدریس می‌کردند. دکتر اسکندرپور، پنجشنبه صبح می‌آمدند و جمعه عصر برمی‌گشتند.

به گفته میرصدرائی، اسکندپور بیشتر روی تذهیب کار می‌کرد و دلیلش هم به طراحی‌هایش برای ضریح‌ها و در‌ها در حرم‌های کربلا و نجف و سامرا، برمی‌گشت. او می‌گوید: تذهیب، هنری قدسی است که از گذشته با مضامین فرهنگی و ادبی و مذهبی ما آمیخته بوده و همین موضوع باعث شده بود که استاد هم ما را بیشتر به این سمت سوق دهند. درواقع هدفشان فقط تدریس نبود و به دنبال آشناکردن دانشجویان با این هنر قدسی بودند. ایشان هنرجویان را تشویق می‌کردند و به آن‌ها می‌گفتند، چون این نقوش قدسی است شما هم آن را برای اولیا و انبیا به کار ببندید. به همین دلیل، مضامین مذهبی در کار‌های نگارگری هنرجویانشان بسیار زیاد بود.

او ادامه می‌دهد: ایشان طرح‌هایشان را در کلاس‌ها هم می‌آورد و به هنرجویانش نشان می‌دادند و با این کار، آموزش‌هایشان را از سطح کلاس بالاتر می‌بردند. همچنین آثار قدیمی را می‌آوردند و نشان می‌دادند که در گذشته هم روی مضامین مذهبی کار می‌شده است. درواقع طرح‌هایشان از اماکن مقدس را در ابعاد بزرگ به کلاس می‌آوردند تا یاد بگیریم چگونه طرحِ روی کاغذ را در گنبد، روی دیوار و ضریح پیاده کنیم. خوب وقتی سطح کار بزرگ می‌شود و هنرجو آن را مقابل خود می‌بیند، بصیرت و جسارت می‌یاید و به قولی مشق نظر می‌کند.

او به این هم اشاره می‌کند که بسیاری از مدرسان و مدیران هنرستان‌ها و استادان دانشگاه‌های مشهد، شاگردان دکتر اسکندرپور بوده‌اند. بیشتر فارغ‌التحصیلانی از رشته صنایع دستی در دانشکده هنر و معماری زاهدان که حالا جزو مدرسان بارز شهر مشهد هستند. یا هنرجویان مجتمع امام رضا (ع) و دانشگاه‌های مشهد.

اما ۵ کتاب هم از این پژوهشگر، باقی مانده است «گل‌های ختائی»، «اسلیمی و نشان‌ها»، «طوبای گل و مرغ»، «نگارگری ایرانی صور انسانی»، «نگارگری ایرانی صور خیالی حیوانی نباتی جمادی و مصنوعات بشری».
به گفته میرصدرائی تقریبا تمام کسانی که نگارگری می‌کنند، از آن‌ها بهره می‌برند. کتاب‌هایی که به دلیل جامع و کامل بودن اغلب به هنرجویان توصیه می‌شود.