گفتگو با محمد ملک، هنرمند خطاط مشهدی که از بی‌توجهی مسئولان گلایه دارد

در تقویم رسمی کشور ما، روزی به نام خوش‌نویسی ثبت نشده است، اما بر اهالی هنر و به‌ویژه خوش‌نویسان پوشیده نیست که بیست‌و‌یکمین روز از ماه مهر را برای بزرگداشت این هنر مصوب کرده‌اند. گفت‌وگوی ما محمد ملک که از سال ۶۶ خط می‌نویسد و اکنون مدرس خوش‌نویسی است را در ادامه می‌خوانید.

سمیرا شاهیان | شهرآرانیوز - ایران، سرزمینی است که مردمانش خوش‌سُخن و خوش‌زبان و خوش‌آواز و صد البته خوش‌خط هستند. از میان این مردمانِ خوش‌قریحه، هستند کسانی که با آواز خوشِ شجریان، روبه‌روی آفتابِ طلایی پاییز می‌نشینند و خطِ «مرادی»‌ها و «کدخدایی»‌ها و «قائم مقامی»‌ها را با قلم روی کاغذ می‌رانند و زیر لب می‌خوانند «پادشاه ممالک خطیم/ صفحه مشق ما، قلمرو ماست».

در تقویم رسمی کشور ما، روزی به نام خوش‌نویسی ثبت نشده است، اما بر اهالی هنر و به‌ویژه خوش‌نویسان پوشیده نیست که بیست‌و‌یکمین روز از ماه مهر را برای بزرگداشت این هنر مصوب کرده‌اند و از ۲۱ تا ۲۷ مهر نیز به طور غیر رسمی هفته خوش‌نویسی نام‌گذاری شده است. به همین مناسبت و برای گرامیداشت هنرمندان این رشته به سراغ یکی از خوش‌نویسان با سابقه خراسانی، محمد ملک رفتیم. او در چند دوره، نمایشگاه‌گَردان «مهرگان» بوده که جزو با سابقه‌ترین نمایشگاه‌های مناسبتی خوش‌نویسی در هفته‌ای به همین نام است.

محمد ملک، متولد ۱۳۴۵ در تربت حیدریه است. او از سال ۸۵ تا ۸۷ هنرجوی استاد احمد قائم‌مقامی بوده و از سال ۸۹ تا هم اکنون هنرجوی استاد علیرضا کدخدایی است. ملک در سال ۱۳۸۱ موفق به دریافت گواهی‌نامه ممتاز شد و ۱۰ سال بعد توانست گواهی‌نامه فوق ممتاز از انجمن خوش‌نویسان ایران را کسب کند. همچنین دو دوره حضور در شورای انجمن خوش‌نویسان استان و یک دوره عضویت در شورای انجمن علمی معلمان هنر استان در کارنامه هنری او ثبت شده است. گفت‌وگوی ما با این هنرمند خراسانی که از سال ۶۶ خط می‌نویسد و اکنون مدرس خوش‌نویسی است را در ادامه می‌خوانید.

بی‌مِهری به خوش‌نویسی

بیست‌و‌یکم تا بیست‌و‌هفتم مهر هفته خوش‌نویسی است؛ اما شاید عموم مردم از آن بی‌اطلاع باشند. این هنرمند خراسانی با بیان اینکه هدف از نام‌گذاری یک روز یا یک هفته، افزایش توجه افراد جامعه به همان موضوع است، با گله این‌طور بیان می‌کند: ۲۱ مهر به عنوان روز خوش‌نویسی مصوب شده است، اما با اینکه خوش‌نویسی، هنر ملی ماست، متأسفانه این مناسبت در تقویم نیامده. شما اگر درباره هنر ایران در خارج از کشور، جست‌وجوی مختصری داشته باشید به‌یقین به خوش‌نویسی خواهید رسید. از طرفی، خوش‌نویسی، کم‌حاشیه‌ترین هنر است؛ یعنی معذوریت‌هایی که متوجه هنر‌هایی نظیر سینما یا موسیقی است را ندارد بلکه چیزی که در خوش‌نویسی نوشته می‌شود آیات و روایات و احادیث و پند و اندرز و عبارت‌های ادبی و شعر است. یعنی ما، خوش‌نویسان حتی یک موضوع سخیف را نمی‌نویسیم و با این اوصاف بازهم هنرمان مورد کم‌توجهی و بی‌مِهری قرار می‌گیرد.

محمد ملک با اشاره به جنبه‌های کاربردی و هنریِ خوش‌نویسی و ظرفیتِ بالای آن در جذب مخاطب این‌طور اهمیت آن را شرح می‌دهد: هم کاربردی و هم هنری می‌توانیم از خوش‌نویسی یاد کنیم، یعنی هر دو ذائقه را پوشش می‌دهد. شما اگر خطتان خوب باشد فردی خوش‌خط هستید و از جنبه کاربردی می‌توانید با مخاطبانتان ارتباط بهتری برقرار کنید. از جنبه هنری نیز اگر به موضوع نگاه کنیم این هنر، ظرفیت آن را دارد که سال‌ها هنرمند را مشغول کند تا به مدارج بالای هنری نائل شود.

مهرگان آمد، اما محبتی نشد

نقد عملکرد صداوسیما در کلام این هنرمند نیز ظهور و بروز دارد و اظهار می‌کند: نمی‌دانم چرا آن‌طور که شایسته است به خوش‌نویسی اهمیت داده نمی‌شود؛ در هفته‌ای که به همین مناسبت سپری می‌کنیم، صداوسیما چند برنامه مرتبط پخش کرده است؟ فکر می‌کنم در مجموع در کل شبکه‌ها به یک ساعت نمی‌رسد. همین‌طور در روزنامه‌ها و رسانه‌ها.

ملک می‌گوید: خیلی ناپسند است هنرمندان، خودشان به عنوان خوش‌نویس، به پُررنگ کردن موضوع خوش‌نویسی در شبکه‌های مجازی بپردازند و بگویند هفته خوش‌نویسی را تبریک می‌گوییم! در حقیقت فرد سومی باید برای پاسداری از این میراث کهن از خوش‌نویسان تقدیر کند.

به گفته ملک، هنرمندان خوش‌نویسِ مشهد کسانی هستند که زودتر از کل کشور، هفته خوش‌نویسی را ارج نهادند و دیگر شهرها، یکی، دو سال است که به این مناسبت توجه می‌کنند.

او درباره برنامه‌های هفته خوش‌نویسی می‌گوید: استاد علیرضا کدخدایی، کسی است که جلوتر از دیگر دغدغه‌مندان و هنرمندان کشور، نمایشگاه «مهرگان» را به همین مناسبت در مشهد برگزار کرد و از سال ۹۰ تاکنون، ۹ دوره مدون، مهرگان برپا شده است. این نمایشگاه با همکاری هنرجویان استاد که جزو خوش‌نویسان مُبَرز هستند شکل گرفت و در چند دوره آن، من، نمایشگاه‌گردان بودم.

ملک با توجه به شیوع ویروس خطرناک کرونا در توضیح برنامه‌های امسال بیان می‌کند: محل برگزاری نمایشگاه امسال تعیین شده و آثار هنری آماده است، اما به دلیل شیوع ویروس کرونا، برپایی نمایشگاه صددرصد نیست و اگر اجرایی باشد بدون شک، اطلاع‌رسانی خواهد شد.

هفته خوش‌نویسی، فرصت شنیده شدن

«هر انسانی در زندگی نیاز به الگویی موفق دارد که با پیروی از آن به سرمنزل مقصود برسد». این هنرمند و مدرس خوش‌نویسی با بیان این جمله، هنر خوش‌نویسی را به زندگی اجتماعی انسان پیوند می‌زند و می‌گوید: ما وقتی خط می‌نویسیم، سرمشق جلویمان است و با الگوبرداری از آن سعی می‌کنیم خطمان را به نوشته اصلی نزدیک کنیم. اگر هر انسانی برای خودش الگویی داشته باشد که موبه‌مو از او تبعیت کند و به‌طور دقیق مثل خوش‌نویس رفتار کند، دوباره همان الگو بازتولید می‌شود. وقتی خوش‌نویسی، چنین پیام مهمی را دارد و ظرفیت آن را دارد که بتواند آحاد جامعه را به این شکل به سمت زندگی بهتر هدایت کند، نیازمند مِهر و محبت بیشتری است. در حالی که کم‌توجهی به این هنرِ بی‌حاشیه باعث شده هر خوش‌نویسی تأکید کند که ما نیاز به حمایت داریم. متأسفانه در هیچ جنبه‌ای، حمایت وجود ندارد و هفته خوش‌نویسی، فرصتی است که صدای ما شنیده شود.

هنرمند نباید دغدغه فروش آثارش را داشته باشد

از دغدغه‌های فکری هنرمندان توجه و جلب نظرِ نسل جدید به هنرشان است، اما محمد ملک به خاطر آنچه که بیان کرده می‌گوید: نمی‌توانیم نسل جدید را به این هنر جذب کنیم. او توضیح می‌دهد: فرد خوش‌نویس سی، چهل سال در این کار وقت می‌گذارد که اگر صرف کار دیگری کند می‌تواند از قِبَل آن سرمایه‌ای برای خود دست‌و‌پا کند، اما متأسفانه خوش‌نویسان هم باید تولید کنند، هم دنبال مشتری باشند. درحالی که هنرمند نباید دغدغه فروش داشته باشد باید فقط تولیدکننده باشد. از این رو، نیاز دارد متولیان فرهنگ و هنر، به زوایای مختلف کار ما نگاه کنند.

کرونا و تعطیلی برنامه‌ها

شیوع ویروس کرونا در جهان و البته ایران، بیشتر فعالیت‌ها را تحت تأثیر منفی خود قرار دارد. نمایشگاه‌های هنری نیز از جمله اماکنی است که به علت تجمعی که در آنجا شکل می‌گیرد، هدف کرونا و عواقب سختش قرار گرفته است. محمد ملک با اشاره به همین موضوع درباره اقداماتشان در این هفته توضیح می‌دهد: سال‌های گذشته در گرامیداشت این هفته، اقداماتی داشتیم؛ نمایشگاه‌های مختلفی برپا می‌کردیم و کارمان منحصر به «مهرگان» نبود. همچنین در اماکن عمومی، هم‌نویسی و کارگاه آموزشی داشتیم، اما امسال، کرونا، دست‌وپای ما را بسته است و به اجبار در شبکه‌های مجازی فعالیت می‌کنیم.